Năm 1994, mẹ Rushby mất vì AIDS khi anh lên hai. Bố Rushby qua đời cũng vì AIDS một năm sau tại Bệnh viện Hoàng gia Liverpool. Chị gái anh cũng không tránh khỏi số phận tương tự.
"Gia đình tôi bị xé nát, tôi bị tước đoạt đi những người thân yêu", Rushby nói. Người thân của anh là nạn nhân bê bối "máu bẩn" ở Anh hàng thập kỷ trước.
Cha Rushby nằm trong số hơn 30.000 người nhiễm các loại virus như HIV và viêm gan C sau khi bị truyền máu và sử dụng chế phẩm nhiễm mầm bệnh trong khoảng thời gian từ thập niên 1970 tới đầu những năm 1990, theo kết luận điều tra ngày 20/5. Trong số này, hơn 1.200 người nhiễm HIV.
3.000 người đã chết và sẽ còn nhiều người thiệt mạng thêm, đánh dấu thảm họa tồi tệ nhất lịch sử Cơ quan Y tế Quốc gia Anh (NHS).
Lesley, mẹ của Rushby, người qua đời vì HIV do bê bối "máu bẩn". Ảnh: BBC
Cuộc điều tra cho thấy máu từ những người hiến tặng không được sàng lọc kỹ lưỡng. Nhiều chế phẩm máu có nguồn gốc từ nước ngoài, trong đó có Mỹ, quốc gia cho phép người sử dụng ma túy và tù nhân được hiến máu. Đại sứ quán Anh tại Washington, Mỹ, từng cảnh báo London về nguy cơ mắc HIV-AIDS do "máu bẩn" hồi đầu những năm 1980, một thập kỷ trước khi Rushby ra đời.
Mãi đến tuổi thiếu niên, Rushby, hiện 32 tuổi, mới biết sự thật khi thuyết phục ông bà kể lại. Anh từng tưởng rằng cha mẹ mình mất do ung thư và đột quỵ.
Gary, bố anh, bị khó đông máu bẩm sinh, quyết định bổ sung Yếu tố VIII (loại protein đông máu được tạo ra chủ yếu ở gan) tách từ huyết tương. Yếu tố VIII thời điểm này được quảng bá như "thần dược". Bệnh nhân chỉ cần lấy một chai bột màu trắng trong tủ lạnh, trộn với nước cất và tự tiêm.
Nhưng nhiều bệnh nhân tá hỏa khi phát hiện họ bị cho dùng các lô Yếu tố VIII nhiễm virus HIV, viêm gan C. Trong những năm 1980, 2/3 số người nhiễm HIV đã tiến triển thành AIDS và tử vong trước khi thuốc kháng virus ra đời.
Sam Rushby, người mất bố mẹ và chị gái vì bê bối "máu bẩn". Ảnh: BBC
Đầu những năm 1980, Anh thiếu Yếu tố VIII và tìm nguồn cung từ Mỹ. Hiến máu ở Anh là tự nguyện, nhưng ở Mỹ, các công ty dược được phép trả tiền mặt cho người hiến huyết tương.
Chính sách này thu hút tù nhân, người sử dụng ma túy hiến máu. Những người này muốn kiếm tiền nhanh và sẵn sàng nói dối về tiền sử bệnh.
Bất chấp một số lời cảnh báo từ giới chuyên gia, NHS tiếp tục cung cấp cho bệnh nhân Yếu tố VIII nhập khẩu từ Mỹ chưa được kiểm tra cho đến ít nhất là năm 1985.
Ông Gary, bố Rushby, không hay biết mình nhiễm HIV trong nhiều năm, vô tình truyền virus sang vợ là bà Lesley. Bà sinh bé gái nhiễm HIV, không qua khỏi sau khi chào đời 4 tháng. Bà sau đó sinh Rushby năm 1992, anh âm tính với HIV.
Nhưng chỉ hai năm sau, Lesley mất vì AIDS. Chồng bà ra đi một năm sau đó. "Điều đáng buồn là tôi không có ký ức về họ", Rushby, một trong hàng trăm trẻ em Anh mất bố mẹ vì bê bối "máu bẩn", nói. Đến nay, chưa ai trong số này nhận được bồi thường của chính phủ.
Nhiều người còn bị hàng xóm, dân địa phương xa lánh, kỳ thị. Bố mẹ Colt, nạn nhân qua đời vì HIV năm 10 tuổi, phải chuyển nhà ba lần do điều tiếng.
"Khi còn sống, Colt không có bạn bè vì không ai muốn chơi với em ấy", Sarah-Jane, chị của Colt, kể. "Bạn bè, hàng xóm trở nên xa cách, sợ hãi".
Tháng 9/1985, khi bố mẹ của Peter Adlam, học sinh tiểu học, nói với các giáo viên ở Hamsphire rằng con trai nhiễm HIV, các phụ huynh khác đã cho con nghỉ học, không cho phép chúng trở lại trường cho đến khi có chuyên gia đến giải thích kỹ càng về rủi ro.
Cậu bé 9 tuổi trở thành tâm điểm truyền thông. "Tôi phải cố né tránh ống kính ngoài cổng trước", Aldam, hiện 48 tuổi, nhớ lại. "Tôi từng nghĩ sẽ cố hòa nhập với bạn đồng lứa, nhưng rồi nhận thức mình không thể làm vậy".
Peter Adlam, hiện 48 tuổi, trả lời truyền thông Anh. Ảnh: BBC
Sức khỏe của Aldam chuyển biến nghiêm trọng. Anh trải qua ba đợt viêm phổi năm 1996, có thời điểm tiên lượng chỉ có thể sống thêm vài tuần.
Các loại thuốc điều trị HIV mới đã kịp thời cứu Aldam, dù đến nay anh vẫn còn nhiều vấn đề sức khỏe. "Tôi từng nghĩ mình sẽ không sống đến năm 2000, mọi thứ rất ảm đạm, không nhiều hy vọng".
"Trong thời gian bệnh, tôi chứng kiến những người đồng lứa có cuộc sống mà tôi không thể đạt được. Tôi không có sự nghiệp, không đi du lịch. Tôi không thể tưởng tượng ra cuộc sống của mình sẽ ra sao nếu không nhiễm HIV", Aldam nói thêm.
Thủ tướng Anh Rishi Sunak gọi thời điểm công bố báo cáo về bê bối là "ngày đáng hổ thẹn với nước Anh", cam kết sẽ bồi thường cho các nạn nhân. Chính phủ Anh dự kiến công bố gói hỗ trợ lên đến 12 tỷ USD bồi thường nạn nhân.
"Đây là thảm kịch không bao giờ nên xảy ra, chúng tôi hiểu cần thực thi công lý nhanh chóng. Chúng tôi sẽ tiếp tục lắng nghe cộng đồng cho đến khi giải quyết xong bê bối khủng khiếp này", chính phủ Anh ra tuyên bố.
Đức Trung (Theo BBC, AFP)