Căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc tuần trước leo thang khi Tổng thống Donald Trump tuyên bố sẽ áp thêm thuế 100% với tất cả hàng Trung Quốc từ ngày 1/11. Ông cho biết đây là biện pháp đáp trả "những động thái cực kỳ gây hấn" của Bắc Kinh.
Nguyên do là Trung Quốc ngày 9/10 ban hành các biện pháp kiểm soát xuất khẩu sâu rộng đối với đất hiếm, nguyên liệu quan trọng trong sản xuất chất bán dẫn, thiết bị hiện đại và nhiều công nghệ tiên tiến khác.
Lời đe dọa áp thuế của ông Trump không khiến Trung Quốc chùn bước, khi Bộ Thương mại nước này tuyên bố không ngại "đấu đến cùng" với Mỹ. Bắc Kinh khẳng định việc siết kiểm soát xuất khẩu đất hiếm là động thái hoàn toàn bình thường và chính Mỹ cũng từng có những biện pháp tương tự về công nghệ với Trung Quốc dưới danh nghĩa bảo vệ an ninh quốc gia. Trong khi đó, Washington coi đây là hành động mang tính cưỡng chế kinh tế, đe dọa chuỗi cung ứng thế giới, nhất là khi Trung Quốc hiện nắm gần 90% khâu chế biến đất hiếm toàn cầu.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Bắc Kinh ngày 29/9/2024. Ảnh: AFP
Theo những người thân cận với giới hoạch định chính sách tại Bắc Kinh, Chủ tịch Tập Cận Bình tin rằng nền kinh tế Mỹ không thể chịu đựng được xung đột thương mại kéo dài với Trung Quốc. Những người này cho biết Bắc Kinh giữ lập trường cứng rắn vì tin chắc các động thái leo thang sẽ khiến thị trường chứng khoán chao đảo, như những gì đã xảy ra sau khi ông Trump công bố thuế quan "ngày giải phóng" hồi tháng 4.
Sau đòn áp thuế của ông Trump khi đó, Mỹ và Trung Quốc liên tục tăng mức áp thuế đáp trả nhau, thậm chí lên đến mức "không tưởng" 145%. Không ít người thời điểm đó lo ngại kịch bản chiến tranh thương mại bùng phát, đe dọa nền kinh tế toàn cầu.
Giới hoạch định chính sách Mỹ khẳng định họ đã chuẩn bị sẵn phản ứng toàn diện, từ việc thiết lập giá sàn cho khoáng sản chiến lược đến liên kết các đồng minh phương Tây nhằm giảm phụ thuộc Trung Quốc. Nhưng khi thị trường chứng khoán Mỹ lao dốc và tình trạng bán tháo trái phiếu Mỹ khiến nhiều nhà đầu tư hoang mang, ông Trump đã dịu giọng với Trung Quốc/
Ông cho biết mức thuế nhập khẩu 145% áp lên nước này sẽ giảm mạnh nếu hai bên đạt thỏa thuận thương mại. Chính quyền ông Trump sau đó chỉ giữ lại mức thuế bổ sung 30% với hàng Trung Quốc, trong khi Bắc Kinh duy trì thuế bổ sung 10% với hàng Mỹ.
Sau lời đe dọa áp thêm thuế 100% của ông Trump, Bắc Kinh tiếp tục phản ứng cứng rắn khi ngày 13/10 trừng phạt các chi nhánh của công ty vận tải Hàn Quốc Hanwha Ocean tại Mỹ. Động thái này đã làm thị trường Mỹ chao đảo trong ngày 14/10, gây ra đợt bán tháo mạnh vào đầu phiên, khi hy vọng giảm căng thẳng tan biến. Các chỉ số sau đó phục hồi một phần và trở lại ổn định vào buổi chiều.
Trung Quốc kỳ vọng viễn cảnh về một đợt sụt giảm khác của thị trường cuối cùng sẽ buộc ông Trump phải nhượng bộ tại cuộc gặp thượng đỉnh dự kiến với ông Tập tại APEC cuối tháng này.
Thị trường chứng khoán vẫn là một trong số ít rào cản đối với Tổng thống Trump, người nỗ lực xây dựng hình ảnh cứng rắn về thương mại. Ông thường xem thị trường là thước đo thời gian thực cho khả năng quản lý nền kinh tế của mình.
Ông chủ Nhà Trắng thường đăng bài trên mạng xã hội để ca ngợi về các kỷ lục trên thị trường, cho rằng các chính sách của chính quyền như cắt giảm quy định và thuế đã góp phần tạo nên kết quả đó. Khi thị trường sụt giảm, đặc biệt do ảnh hưởng từ các chính sách thương mại quyết liệt của Nhà Trắng, ông Trump thường rút lui hoặc đưa ra viễn cảnh về các thỏa thuận mới.
Nhiều nhà kinh tế cho rằng với tỷ lệ tuyển dụng lao động thấp, ngành sản xuất giảm quy mô và giá cả tăng, Mỹ không có vị thế tốt trong cuộc chiến thương mại với Trung Quốc. Phản ứng tiêu cực của thị trường Mỹ hôm 10/10 đối với các hạn chế xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc và động thái đáp trả của Mỹ chính là lời nhắc nhở về những điểm yếu mà Bắc Kinh đang tìm cách khai thác.
Nền kinh tế Trung Quốc hiện tại cũng đối mặt nhiều khó khăn liên quan tới thị trường bất động sản và niềm tin tiêu dùng suy yếu, nhưng ông Tập ít bị ràng buộc bởi sự sụt giảm của thị trường chứng khoán.
Phát biểu với các phóng viên tại Nhà Trắng ngày 14/10, ông Trump thừa nhận mức độ nghiêm trọng từ các hành động gần đây của Trung Quốc, từ kiểm soát xuất khẩu đất hiếm đến các biện pháp trừng phạt về vận tải biển. "Chúng ta đang chứng kiến rất nhiều đòn được tung ra", ông nói.
Tuy nhiên, ông sau đó bảo vệ chiến lược kinh tế của mình trước những lo ngại về thị trường suy giảm, mô tả Mỹ là quốc gia không bị ảnh hưởng bởi áp lực.
Giáo sư Wu Xinbo, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quốc tế thuộc Đại học Phúc Đán ở Thượng Hải, cho rằng Trung Quốc "hiểu ông Trump và biết rõ những quân bài của ông ấy".
Theo ông, niềm tin đó đã thúc đẩy Trung Quốc đưa ra phản ứng cứng rắn, nhằm truyền tải thông điệp rằng Bắc Kinh có nhiều quân bài trong tay và sẵn sàng sử dụng, khiến Mỹ có thể cảm nhận "sự tổn thương" khi cuộc chiến thương mại leo thang và kéo dài.
Tổng thống Donald Trump (giữa), Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent và Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick tại Nhà Trắng ngày 3/2. Ảnh: AFP
Bắc Kinh ngày 12/10 dịu giọng sau khi Nhà Trắng bày tỏ hạ nhiệt căng thẳng, nhưng động thái này của Trung Quốc dường như là tạm dừng về mặt chiến thuật. Trung Quốc dường như vẫn đặt niềm tin vào chiến lược cứng rắn với Mỹ và cuối cùng buộc Washington phải nhượng bộ.
Laila Khawaja, nhà phân tích tại công ty nghiên cứu Gavekal có trụ sở tại Hong Kong, cho rằng đất hiếm là "quân át chủ bài" của Bắc Kinh và không có gì khác có thể khiến Mỹ phải nhượng bộ. Trung Quốc chiếm tới 70% hoạt động khai thác và khoảng 90% hoạt động chế biến 17 kim loại đất hiếm trên toàn cầu.
Theo bà Alicia Garcia Herrero, kinh tế gia tại Natixis, "cuộc chiến đất hiếm" lần này không chỉ là vấn đề thương mại, mà là cuộc tái cấu trúc quyền lực công nghệ toàn cầu. Mỗi quyết định áp thuế hay lệnh cấm xuất khẩu của Washington và Bắc Kinh giờ đây đều mang ý nghĩa chiến lược vượt xa phạm vi kinh tế.
Và khi tung đòn kiểm soát đất hiếm, Trung Quốc muốn tạo lợi thế để đàm phán về việc nới lỏng đối với hạn chế xuất khẩu chip cũng như công nghệ của Mỹ, Khawaja nhận định. Đây là một trong những yêu cầu hàng đầu của nước này trong các cuộc đàm phán thương mại mà hai bên dự kiến tổ chức trong thời gian tới.
"Chính niềm tin của Trung Quốc rằng ông Trump sẽ nhượng bộ đã khiến họ không ngại leo thang", Rush Doshi, nhà nghiên cứu tại Đại học Georgetown và từng làm việc trong chính quyền Joe Biden, nhận xét. Tuy nhiên, sức ép thị trường và lợi ích công nghiệp có thể buộc hai bên phải tìm kiếm những giải pháp "hạ nhiệt có điều kiện" trong cuộc đấu thương mại.
Thanh Tâm (Theo WSJ, Washington Post)