Không đoàn Tiêm kích số 104 thuộc không quân Mỹ hôm 14/8 cho biết đang điều tra vụ ghế phóng trên chiến đấu cơ hạng nặng F-15D bất ngờ kích hoạt tại căn cứ Barnes ở bang Massachusetts, khiến người ngồi buồng sau bị văng khỏi phi cơ và đáp xuống đường lăn sân bay.
Thông báo được đưa ra sau khi xuất hiện video về sự cố, trong đó cho thấy buồng sau của tiêm kích F-15D nghi ngút khói, kính buồng lái nằm trên cánh trái máy bay, còn người ngồi ghế sau đang bò dậy sau khi văng khỏi phi cơ.
Tiêm kích F-15D sau khi bật ghế phóng trên đường băng trong video công bố ngày 13/8. Video: X/Dale Stark
Chưa rõ nguyên nhân dẫn tới sự cố. "Thông tin sẽ được công bố sau khi cuộc điều tra hoàn tất. Lãnh đạo đơn vị đã ra lệnh đình chỉ mọi hoạt động bay để bảo đảm an toàn. Mệnh lệnh này được chấm dứt sau 36 giờ, các chuyến bay đã được nối lại", Không đoàn 104 cho hay.
Ghế thoát hiểm trên máy bay quân sự bị kích hoạt ngoài ý muốn là sự cố rất hiếm, những đã từng xảy ra với tiêm kích Mỹ và một số quốc gia trong quá khứ. Các tình huống thường bắt nguồn từ hành động vô thức của hành khách trong những chuyến bay khen thưởng hoặc không bảo đảm an toàn trong quá trình chuẩn bị bay.
Sự cố tương tự từng xảy ra với tiêm kích Rafale B của không quân Pháp tại căn cứ không quân Saint-Dizier, tây bắc nước này, ngày 20/3/2019.
Trong sự việc này, hành khách ngồi ở ghế phụ tiêm kích Rafale B là người đàn ông 64 tuổi, giám đốc sắp về hưu của một tập đoàn quốc phòng. Cấp dưới muốn tặng ông món quà chia tay là chuyến bay thử trên tiêm kích Rafale, nhưng không báo trước để gây bất ngờ. Điều này khiến người đàn ông không chuẩn bị trước và chỉ được khám sức khỏe trước chuyến bay khoảng 4 tiếng.
Bác sĩ khám sức khỏe chỉ cho phép ông trải nghiệm các động tác cơ động với gia tốc quá tải 3G, tương đương 3 lần trọng lực Trái Đất. Tuy nhiên, sự cố trong hệ thống máy tính khiến thông tin này không được chuyển tới phi công và tổ kỹ thuật mặt đất.
Các điều tra viên cho biết nhịp tim của hành khách lúc đó rất nhanh, khoảng 136-142 nhịp mỗi phút, và ông chưa sẵn sàng tâm lý cho chuyến bay.
"Tuy nhiên, áp lực từ nội bộ công ty, trong đó bao gồm sự hiện diện của số đông nhân viên và đồng nghiệp, khiến giám đốc sắp nghỉ hưu này không thể khước từ chuyến bay", Ủy ban điều tra thuộc Bộ Quốc phòng Pháp cho biết trong báo cáo về sự cố.
Tiêm kích Rafale B liên quan vụ bật ghế phóng ngoài ý muốn tháng 3/2019. Ảnh: BEA-E
Giới chức Pháp cũng chỉ ra hàng loạt sai sót trong quá trình hành khách chuẩn bị chuyến bay. Quần áo kháng áp không được mặc đúng cách, mũ bảo hiểm và mặt nạ oxy cũng không đủ chặt, hệ thống đai an toàn trong buồng lái cũng rất lỏng lẻo. Những chi tiết này bị nhân viên kỹ thuật mặt đất bỏ sót, do họ tưởng rằng hành khách đã được phổ biến quy tắc an toàn và có thể tự kiểm tra.
Sau khi tiêm kích Rafale B cất cánh, phi công thực hiện động tác kéo mũi máy bay để nhanh chóng lấy độ cao, gây gia tốc quá tải đến gần 4G, vượt quá mức bác sĩ cho phép.
Nhận thấy dấu hiệu xấu từ hành khách ngồi phía sau, phi công lập tức ngừng động tác và chuyển sang trạng thái bay bằng, gây gia tốc quá tải -0,6G. Động tác này, kết hợp với đai bảo hiểm lỏng lẻo, khiến người đàn ông 64 tuổi bị nhấc khỏi ghế và lao về phía nắp kính buồng lái. Ông tìm mọi cách để bám chắc vào buồng lái, nhưng lại nắm trúng vào cần thoát hiểm trước ghế ngồi và giật mạnh.
Hành động này khiến ghế phóng thoát hiểm bị kích hoạt, hành khách bị văng ra khỏi máy bay ở tốc độ 500 km/h và độ cao 760 m so với mặt đất. Chiếc mũ không cài dây bị gió giật văng khỏi đầu hành khách, nhưng người đàn ông không bị thương. Người này sau đó tiếp đất an toàn và được đưa vào viện kiểm tra.
Các nhà điều tra Pháp cũng phát hiện hai lỗi kỹ thuật nghiêm trọng trong hệ thống thoát hiểm của chiếc Rafale B gặp sự cố. Tuy nhiên, một trong hai lỗi cũng ngăn ghế thoát hiểm của phi công buồng trước kích hoạt theo quy trình, cho phép người này ở lại máy bay và đưa nó về hạ cánh an toàn, tránh được tình huống tiêm kích trị giá 76 triệu USD mất điều khiển và lao xuống đất.
Không quân Pháp ước tính thiệt hại trong sự cố vào khoảng 109.000-219.000 USD, gồm thay ghế phóng và kính buồng lái, cùng chi phí sửa chữa và kiểm tra để bảo đảm khả năng hoạt động cho chiếc Rafale B.
Nắp kính buồng lái chiếc T-6A Texan II bị phóng ghế ngoài ý muốn hồi tháng 5/2024. Ảnh: USAF
Ghế phóng kích hoạt ngoài ý muốn cũng có thể xảy ra với những phi công giàu kinh nghiệm. Tháng 5/2024, ghế thoát hiểm của máy bay huấn luyện T-6A Texan II bất ngờ kích hoạt trên mặt đất tại căn cứ Sheppard ở bang Texas của Mỹ, khiến phi công John Robertson thiệt mạng.
Theo báo cáo của ủy ban điều tra không quân Mỹ, tai nạn xảy ra do Robertson không lắp chốt bảo hiểm ghế phụ đúng cách sau khi máy bay hạ cánh. Khi chiếc T-6A di chuyển trên đường lăn, phi công cũng bắt đầu tháo các dây đai nối với hệ thống thoát hiểm, trong đó có cụm dù.
Vào thời điểm xảy ra sự cố, đai an toàn trên ngực Robertson mắc vào cần kích hoạt ghế thoát hiểm. Quy trình phóng ghế được khởi động ngay lập tức, do chốt bảo hiểm nằm sai vị trí và không ngăn được điều này xảy ra.
Phi công phóng ra ngoài, lên tới độ cao 30 m. Do không có dù, Robertson rơi tự do và bị thương nặng, qua đời tại bệnh viện vào hôm sau. Học viên ngồi ghế trước không bị phóng khỏi máy bay và đã dừng chiếc T-6A an toàn.
Báo cáo điều tra nhấn mạnh Robertson là phi công giàu kinh nghiệm và được lãnh đạo đơn vị, đồng đội và học viên đánh giá cao, từng được trao giải Phi công huấn luyện xuất sắc nhất năm 2023. Tuy nhiên, hàng loạt thao tác không đúng quy trình, cũng như tài liệu vận hành chưa đầy đủ được cho là những nguyên nhân chính dẫn tới sự cố chết người này.
Nguyễn Tiến (Theo Aviationist, AFP, AP)