Trong cuộc họp với hàng trăm tướng lĩnh tại bang Virginia ngày 30/9, Tổng thống Donald Trump tuyên bố đang nghiêm túc cân nhắc khả năng tái biên chế những thiết giáp hạm loại biên từ hàng chục năm trước, cho biết ông đã trao đổi với Bộ trưởng Hải quân John Phelan về vấn đề này.
"Chúng có mạn tàu đẹp đẽ và làm bằng thép dày 15 cm, không phải nhôm vì kim loại này sẽ tan chảy nếu nhìn thấy tên lửa đang lao tới. Giờ không ai chế tạo thiết giáp hạm như xưa nữa", ông cho hay.
Tổng thống Mỹ nhắc tới USS Iowa, tàu bảo tàng đang neo ở Los Angeles, khi nói về sức mạnh của thiết giáp hạm. "Tôi nhìn những chiến hạm đó đi cùng với khu trục hạm bên cạnh, không gì có thể ngăn cản chúng. Một số người sẽ bảo rằng đó là công nghệ cũ rồi, nhưng tôi không cho là vậy khi thấy những khẩu pháo đó. Đạn pháo rẻ hơn tên lửa", ông nhấn mạnh.
Đây không phải lần đầu tiên Tổng thống Trump đề xuất hồi sinh thiết giáp hạm và đưa chúng trở lại biên chế hải quân Mỹ. Trong buổi vận động trên boong tàu USS Iowa cách đây 10 năm, ông Trump nêu triển vọng cho thiết giáp hạm này quay lại hoạt động, song điều này đã không diễn ra.
Thiết giáp hạm USS Iowa khai hỏa trên biển năm 1985. Ảnh: US Navy
USS Iowa và các tàu cùng lớp gồm USS New Jersey, USS Missouri và USS Wisconsin được biên chế trong giai đoạn 1943-1944, tham chiến tại mặt trận Thái Bình Dương trong Thế chiến II. Các tàu Iowa, New Jersey và Wisconsin ngừng hoạt động năm 1948-1949, song được tái biên chế năm 1950-1951 và hoạt động cùng thiết giáp hạm Wisconsin trong vài năm rồi bị loại biên.
Dưới thời cựu tổng thống Ronald Reagan, 4 thiết giáp hạm này trải qua đại tu và nâng cấp sâu trước khi tái biên chế thêm một lần nữa. Chúng được lắp thêm các cụm bệ phóng cho phép mang tối đa 32 tên lửa hành trình Tomahawk và 16 tên lửa diệt hạm Harpoon, cùng tổ hợp phòng thủ tầm gần Phalanx, radar mới và hệ thống tác chiến điện tử AN/SLQ-32(V)3.
Các tàu lớp Iowa là chiến hạm mang được nhiều tên lửa Tomahawk nhất trong biên chế hải quân Mỹ cho tới cuối những năm 1980, khi xuất hiện tuần dương hạm lớp Ticonderoga với 122 ống phóng thẳng đứng Mark 41 và khu trục hạm lớp Spruance được nâng cấp với 61 ống phóng.
Thiết giáp hạm lớp Iowa tiếp tục hoạt động tới khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, bị loại biên năm 1990-1992. Tuy nhiên, tàu Missouri và Wisconsin vẫn phục vụ đủ lâu để tham gia Chiến tranh Vùng Vịnh năm 1990-1991.
Các tranh luận về tình trạng thiếu hụt hỏa lực chiến hạm nhằm hỗ trợ hoạt động đổ bộ đường biển là yếu tố chủ yếu khiến hải quân Mỹ quyết định duy trì các chiến hạm ở trạng thái niêm cất, thay vì rã sắt vụn.
Một số quan chức Mỹ hồi năm 2015 nhận định tái biên chế thiết giáp hạm lớp Iowa là phương án khả thi, dù ngày càng khó thực hiện. Sau một thập kỷ, chi phí và thời gian dự kiến để đưa thiết giáp hạm lớp Iowa hoạt động trở lại đã tăng lên đáng kể. Vận hành hệ thống nồi hơi đã lỗi thời trên những con tàu này và huấn luyện thủy thủ vận hành chúng cũng đặt ra những thách thức đặc biệt.
Thêm vào đó, không quốc gia nào trên thế giới còn đóng chiến hạm với kích thước và cấu hình giống thiết giáp hạm truyền thống. Điều này khiến nỗ lực khôi phục hoạt động của chúng ở Mỹ càng trở nên tốn kém và cần nhiều nhân lực.
Thiết giáp hạm Iowa có thủy thủ đoàn hơn 1.500 người, gấp 5 lần so với nhân sự trên khu trục hạm lớp Arleigh Burke. Các hệ thống tự động hóa có thể giảm quy mô thủy thủ đoàn, song điều động lượng lớn nhân sự cho những con tàu này vẫn đặt ra vấn đề lớn cho hải quân Mỹ, vốn gặp khó khăn trong đáp ứng mục tiêu tuyển quân.
Thiết giáp hạm USS Missouri phóng tên lửa Tomahawk trên Thái Bình Dương tháng 6/1988. Ảnh: US Navy
Nhiều quan chức và chuyên gia cũng đặt dấu hỏi về tính hữu dụng của chiến hạm mặt nước cỡ lớn trong tác chiến hải quân hiện đại, khi phần lớn không gian dành cho các loại pháo tầm ngắn và đòi hỏi nhiều người vận hành. Bảo đảm hoạt động những con tàu như vậy là cực kỳ tốn kém, tăng thêm gánh nặng cho hải quân Mỹ khi họ đang vật lộn để duy trì hạm đội hiện có.
Vũ khí chính của thiết giáp hạm lớp Iowa là pháo Mark 7 cỡ nòng 406 mm, có tầm bắn tối đa gần 39 km, thua kém tầm bắn của những loại tên lửa chống hạm được biên chế từ thập niên 1960. Điều này sẽ đặt thiết giáp hạm Mỹ vào vòng nguy hiểm nếu muốn tận dụng hỏa lực pháo hạm để yểm trợ bộ binh.
Để bảo đảm an toàn, các thiết giáp hạm lớp Iowa sẽ phải hoạt động xa bờ, trong đội hình nhóm tác chiến tàu sân bay hoặc có tàu chiến hộ tống, tận dụng hỏa lực của tên lửa hành trình Tomahawk để tập kích mục tiêu. Dù vậy, chi phí vận hành và rủi ro trong trường hợp này sẽ vượt xa các tàu khu trục và tuần dương hạm nhỏ gọn, sở hữu nhiều ống phóng tên lửa và hệ thống phòng thủ hiện đại hơn.
Nhận định "đạn pháo rẻ hơn tên lửa" của ông Trump được đánh giá là chính xác, song thực tế không đơn giản vậy.
Tên lửa đã trở thành vũ khí tiến công chủ lực trên các chiến hạm hiện đại, do chúng có tầm bắn xa và độ chính xác cao hơn nhiều so với hải pháo cỡ lớn. Tàu chiến ngày nay chỉ trang bị pháo phòng thủ cực gần cỡ nòng 20-40 mm và hải pháo cỡ nòng 57-130 mm, chủ yếu được sử dụng khi cạn tên lửa hoặc đối phó những mục tiêu rẻ tiền.
Mỹ từng phát triển pháo AGS cỡ nòng 155 mm với tầm bắn tối đa 150 km cho khu trục hạm tàng hình lớp Zumwalt để đáp ứng nhu cầu hỗ trợ hỏa lực. Tuy nhiên, đạn tấn công mặt đất tầm xa (LRLAP) của AGS có giá khoảng 800.000 đến một triệu USD mỗi quả, gần ngang tên lửa hành trình, khiến hải quân Mỹ quyết định không đặt hàng và hủy bỏ dự án.
Tàu bảo tàng USS New Jersey được kéo đến nơi bảo dưỡng hồi năm 2024. Ảnh: Wikipedia
Pháo điện từ là hướng phát triển tiềm năng giúp tăng cường hỏa lực cho thiết giáp hạm. Vũ khí này sử dụng nam châm điện để đẩy quả đạn khỏi nòng với tốc độ rất cao thay vì liều phóng như pháo truyền thống, có thể bắn trúng mục tiêu ở khoảng cách đáng kể. Đạn pháo điện từ cũng rẻ hơn tên lửa và chiếm ít không gian hơn đạn truyền thống.
Dù vậy, hải quân Mỹ đã từ bỏ các dự án pháo điện từ suốt nhiều năm qua và không có dấu hiệu nào cho thấy chúng sẽ được tái khởi động.
Ông Trump cũng đề cập tới ưu điểm là thiết giáp hạm lớp Iowa có vỏ giáp kiên cố hơn so với chiến hạm hiện đại, trong đó những khu vực như tháp pháo được bọc giáp thép dày tới 495 mm. Phương thức bảo vệ này phù hợp với những trận đấu pháo hồi Thế chiến II và có thể giúp thiết giáp hạm Mỹ chống chịu những đòn tập kích bằng máy bay không người lái (UAV).
Tuy nhiên, không có gì bảo đảm lớp giáp này chống chịu được những loại tên lửa chống hạm trang bị đầu nổ lõm và tốc độ có thể lên tới hơn 3.000 km/h, hoặc tên lửa đạn đạo diệt hạm chuyên bổ nhào từ độ cao lớn. Bổ sung vỏ giáp sẽ làm tăng đáng kể khối lượng và giảm khả năng cơ động của tàu, trong khi lắp đặt những hệ thống gây nhiễu hiện đại sẽ tốn nhiều chi phí.
"Cần nhớ rằng ông Trump thường đưa ra những tuyên bố hoành tráng về các vũ khí trong tương lai, nhưng không phải dự án nào cũng thành hiện thực. Tham vọng hồi sinh thiết giáp hạm rất xa vời, nhưng không loại trừ khả năng ông Trump vẫn sẽ tác động đến những kế hoạch chế tạo chiến hạm mới của Mỹ, đặc biệt là dự án DDG(X)", Joseph Trevithick, biên tập viên của chuyên trang quân sự War Zone, nêu quan điểm.
Nguyễn Tiến (Theo War Zone, AFP, AP)