Đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam ngày 30/7 tổ chức hội thảo giới thiệu chương trình việc làm mới thay thế chế độ thực tập sinh kỹ năng cũ, hướng đến mục tiêu "đào tạo và đảm bảo nguồn nhân lực trong các lĩnh vực mà Nhật Bản đang thiếu hụt lao động".
Chương trình mang tên Việc làm để phát triển kỹ năng (Ikuseishuro - ESD) dự kiến được áp dụng từ năm 2027. Theo chương trình mới, Nhật Bản đề xuất chi phí mà lao động thuộc diện ESD phải trả cho các tổ chức trung gian, môi giới, phái cử để sang Nhật làm việc không vượt quá hai tháng lương mà họ nhận được tại Nhật.
Số tiền được tính bằng cách nhân đôi mức lương hàng tháng được nêu trong kế hoạch ESD. Các công ty, tổ chức phái cử phải công khai tiêu chuẩn tính toán các khoản "phí xuất cảnh" thu từ người lao động ESD trên Internet hoặc các phương tiện phù hợp.
Lao động Việt Nam tại Nhật Bản, năm 2022. Ảnh: Thái Đệ
Để đảm bảo sự đúng đắn của quy trình phái cử theo chương trình mới, Nhật Bản đề xuất ký thỏa thuận hợp tác song phương với các nước phái cử, trong đó quy định cơ chế để mức phí lao động phải trả cho các tổ chức phái cử không bị đẩy lên cao "bất hợp lý".
Ngoài quy định giới hạn về mức phí phái cử, chương trình ESD còn cam kết cải thiện quyền lợi, môi trường làm việc, thù lao. Nếu công ty phái cử thu phí vượt quá hai tháng lương của lao động diện ESD, hoặc bị phát hiện có những sai phạm liên quan, cơ quan quản lý lao động Nhật Bản sẽ không phê duyệt hoặc rút kế hoạch gửi lao động của tổ chức này.
Chương trình thực tập sinh kỹ năng cũ không quy định giới hạn chi phí mà lao động phải trả cho công ty phái cử để sang Nhật làm việc.
Một số thống kê cho thấy lao động nước ngoài thường phải nộp phí tương đương 1-3 tháng lương thực tập sinh tại Nhật cho công ty phái cử. Nhật Bản nhận định việc lao động nước ngoài phải gánh khoản nợ lớn để sang Nhật, song công việc không như mong đợi, là nguyên nhân gốc rễ của nạn làm việc bất hợp pháp, phạm pháp.
Hội đồng chuyên gia xem xét chương trình thực tập sinh tại Tokyo, năm 2023. Ảnh: Kyodo
Theo điều tra năm 2024 của Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản, mức lương trung bình của thực tập sinh kỹ năng là 181.700 yen mỗi tháng (khoảng 1.200 USD).
Khảo sát năm 2022 của Nikkei cho thấy thực tập sinh Việt Nam tại Nhật phải trả trung bình 688.000 yen (4.600 USD) cho các tổ chức điều phối, phái cử lao động trước khi đến nước này. Đối với những công ty trung gian, tách biệt với các cơ quan điều phối được chính phủ phê duyệt, 17% thực tập sinh Việt phải trả trung bình 446.000 yen tiền hoa hồng.
Việt Nam hiện có hơn 203.000 thực tập sinh đi làm việc tại Nhật Bản, đứng đầu các nước phái cử.
Nhật Bản thành lập chương trình thực tập sinh kỹ năng năm 1993, nhằm "chuyển giao kiến thức và kỹ năng cho các nước đang phát triển". Tuy nhiên, chương trình bị các tổ chức bảo vệ quyền của thực tập sinh nước ngoài tại Nhật Bản chỉ trích là chế độ "lao động nô lệ thời hiện đại", tạo bình phong cho các công ty Nhật tuyển dụng lao động giá rẻ từ khắp châu Á.
"Họ triển khai chương trình 'đào tạo' này để tiếp cận nguồn lao động giá rẻ, đồng thời thực thi các hạn chế tùy tiện đối với thực tập sinh", Teppei Kasai, quan chức Tổ chức Theo dõi Nhân quyền tại Nhật Bản, nói.
Tỷ lệ tử vong liên quan đến công việc của thực tập sinh nước ngoài cao gấp đôi so với lao động Nhật Bản, theo báo cáo về an toàn lao động năm 2023 của Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi nước này. Nhật trong năm đó cũng ghi nhận kỷ lục 9.753 thực tập sinh bỏ trốn khỏi công ty sử dụng lao động.
Chương trình ESD được đưa ra khi chính phủ Nhật hồi tháng 6/2024 ban hành luật sửa đổi, nhằm thay đổi "một cách cơ bản" chế độ thực tập sinh kỹ năng. Tuy nhiên, chính phủ Nhật đến nay chưa công bố thay đổi nào chính thức. Đại sứ quán Nhật Bản cho biết các đề xuất trên sẽ tiếp tục được xây dựng cho đến khi chương trình mới bắt đầu vào năm 2027.
Đức Trung