Jane Goodall đã dành cả cuộc đời để nghiên cứu loài tinh tinh. Ảnh: Swiss Life
Theo Live Science, Viện Jane Goodall (JGI) hôm 1/10 xác nhận Jane Goodall, chuyên gia hàng đầu thế giới về tinh tinh, qua đời vì nguyên nhân tự nhiên ở tuổi 91 tại Los Angeles, California trong một tour diễn thuyết.
Dame Valerie Jane Morris-Goodall sinh ngày 3/4/1934 tại London, Anh. Khi còn nhỏ, Goodall đặc biệt yêu thích động vật và bị cuốn hút bởi hệ sinh thái châu Phi. Trong một chuyến đi đến Kenya năm 1957, bà gặp nhà cổ sinh vật học Louis Leakey, chính ông thuyết phục Goodall rằng nghiên cứu hành vi của tinh tinh (Pan troglodytes) có thể cung cấp hiểu biết sâu sắc về tổ tiên loài người.
Goodall bắt đầu nghiên cứu tinh tinh vào năm 1960 sau khi đến Công viên Quốc gia Gombe Stream ở Tanzania. Bà không trải qua đào tạo chính quy vào thời điểm đó mà dành nhiều tháng lặng lẽ quan sát những con tinh tinh và đặt tên cho chúng như Fifi, Passion và David Greybeard.
Năm 1966, Goodall tạm ngừng công việc tại Gombe và lấy bằng tiến sĩ tại Đại học Cambridge. Trong luận án tiến sĩ, bà chi tiết nghiên cứu nhiều năm tại Gombe, bao gồm quan sát quan trọng là tinh tinh có khả năng chế tạo và sử dụng công cụ. Goodall từng chứng kiến một con tinh tinh tước cây gậy để bắt mối trong ụ đất. Khám phá về khả năng chế tạo công cụ của tinh tinh đi ngược lại giả định phổ biến thời đó rằng chỉ con người mới thông minh đủ để dùng công cụ.
Goodall là người đầu tiên ghi nhận tinh tinh săn bắt và ăn thịt, hé lộ chúng là động vật ăn tạp thay vì ăn chay như giới khoa học từng nghĩ. Bà cũng thấy tinh tinh ôm nhau với vẻ đau buồn sau cái chết của một thành viên trong bầy và phát triển hệ thống ngôn ngữ nguyên thủy. Tuy nhiên, Goodall cũng phát hiện một số hành vi đáng lo ngại chưa từng thấy trước đây như tinh tinh cái thống trị giết con non của thành viên khác. "Chúng tôi phát hiện tinh tinh có thể tàn bạo và có một mặt tối trong bản chất giống con người", Goodall viết trong cuốn sách "Reason for Hope: A Spiritual Journey".
Vào thập niên 1970, Goodall ngày càng lo ngại về nỗ lực bảo tồn tại Gombe và khắp châu Phi. Năm 1977, bà thành lập tổ chức phi lợi nhuận Viện Jane Goodall (JGI) đặt tại Trung tâm Nghiên cứu Gombe Stream. Đây là nghiên cứu về tinh tinh dài nhất trên thế giới hiện nay, đồng thời giúp giáo dục thanh niên về bảo tồn môi trường.
Trước khi qua đời, Goodall đi khắp thế giới gần 300 ngày một năm, phát biểu về công tác bảo tồn động vật hoang dã và khủng hoảng môi trường. Trong những bài giảng công khai, bà thường nhấn mạnh sức mạnh cộng gộp khi mỗi cá nhân hành động vì lợi ích môi trường.
Goodall có chị gái Judy Waters và con trai Hugo Eric Louis van Lawick hay còn gọi là Grub lúc nhỏ. Grub trải qua thời thơ ấu tại Gombe và quan sát về tinh tinh đã giúp Goodall hiểu hơn cách nuôi dạy con trai.
Trong suốt 60 năm làm việc với linh trưởng và truyền tải thông điệp về bảo tồn môi trường, Goodall đã truyền cảm hứng cho nhiều phụ nữ khác trở thành nhà khoa học và nhận được vô số giải thưởng như Huân chương Đế chế Anh (năm 1995), Sứ giả Hòa bình Liên Hợp Quốc (năm 2002), Huân chương Danh dự Pháp (năm 2006), và Huân chương Tự do Tổng thống do Tổng thống Mỹ Joe Biden trao tặng vào tháng 1/2025.
An Khang (Theo Live Science, JGI, PBS)