Tháng 1/2022, giữa cái lạnh cuối đông Hà Nội, sân bay Nội Bài đón những vị khách quốc tế hiếm hoi sau thời gian dài đóng cửa vì dịch Covid-19. Chuyến bay có TS Katalin Karikó, GS Drew Weissman và GS Pieter Cullis, ba nhà khoa học tiên phong công nghệ mRNA, đồng chủ nhân giải thưởng chính VinFuture mùa đầu tiên.
"Sân bay lúc ấy vắng tanh. Chúng tôi có lẽ là những vị khách ngoại quốc đầu tiên được chào đón sau thời gian dài đóng cửa", GS Weissman nhớ lại. Đoàn của ông được đón tiếp theo quy trình đặc biệt: di chuyển bằng chuyến bay riêng, lưu trú ở khu cách ly, xét nghiệm nhiều lần mỗi ngày, giãn cách trong suốt hành trình để đảm bảo an toàn.
TS Katalin Karikó (giữa) hội ngộ người bạn Việt Nam cùng thời đại học tại Hungary trong sự kiện Giao lưu Chủ nhân Giải thưởng VinFuture đầu năm 2022. Ảnh: VFP
"Khi biết mình được trao Giải thưởng chính VinFuture, tôi vô cùng biết ơn. Đây là một giải thưởng hoàn toàn mới và chúng tôi là những người đầu tiên được vinh danh", TS Karikó chia sẻ. Chuyến đi đến Việt Nam với bà không chỉ là một sự kiện khoa học, mà là hành trình mang đậm dấu ấn cá nhân. "Con gái tôi đi cùng và chúng tôi đã có khoảng thời gian tuyệt vời. Tôi từng có những người bạn Việt Nam từ thời học ở Hungary. Được gặp lại họ sau 40 năm tại Việt Nam là trải nghiệm vô cùng xúc động", bà nói.
Với GS Weissman, điều khiến ông xúc động nhất chính là tầm nhìn khác biệt của VinFuture, bởi 2 năm sau, công trình nghiên cứu về vaccine mRNA ngừa Covid-19 đã mang lại cho ông và TS Katalin Karikó giải Nobel Y Sinh danh giá. "VinFuture nhìn ra tiềm năng to lớn của công nghệ mRNA ngay từ sớm. Sự trân trọng ấy luôn có ý nghĩa đặc biệt với chúng tôi", GS Weissman nói.
Tối 20/2/2022 tại Nhà hát Lớn Hà Nội, giải thưởng VinFuture mang đến khoảnh khắc lịch sử, nơi giao thoa của khoa học và lòng nhân ái. GS Quarraisha Abdool Karim, đồng chủ nhân giải Đặc biệt dành cho nhà khoa học từ các nước đang phát triển, cùng chồng là GS Salim Abdool Karim, vẫn nhớ những giây phút ấy.
"Chúng tôi vỡ òa niềm vui khi đứng trên sân khấu VinFuture. Trước đó, trên chuyến bay đặc biệt đến Việt Nam, chúng tôi gặp TS Karikó và GS Weissman - lúc đó chưa biết họ là chủ nhân giải thưởng Chính. Thật kỳ diệu khi biết rằng chính công trình mRNA của họ đã giúp nhân loại có vaccine, gián tiếp đưa chúng tôi đến Việt Nam vào thời điểm ấy", nhà dịch tễ học bệnh truyền nhiễm nổi tiếng người Nam Phi nhớ lại.
GS Salim Abdool Karim và GS Quarraisha Abdool Karim (giữa) chia sẻ về công trình nghiên cứu giúp ngăn nguy cơ lây nhiễm HIV, giảm gánh nặng bệnh AIDS, trong sự kiện tại Trường Đại học VinUni vào đầu năm 2022. Ảnh: VFP
Công trình của vợ chồng GS Karim tập trung vào gel tenofovir, một phương pháp đột phá ngăn ngừa lây nhiễm HIV ở phụ nữ trẻ, đặc biệt tại khu vực châu Phi cận Sahara. "Giải thưởng VinFuture không chỉ ghi nhận nỗ lực của chúng tôi, mà còn thu hút sự chú ý toàn cầu đến thách thức HIV. Phần thưởng giúp chúng tôi phát triển các chiến lược mới, cải thiện công tác phòng ngừa", bà chia sẻ.
Tại lễ trao giải mùa đầu tiên, VinFuture đã tôn vinh những phát minh thay đổi thế giới, khẳng định sức mạnh khoa học không chỉ ở khám phá, mà còn gắn kết con người. "Lễ trao giải thật bất ngờ và ấn tượng. Đây là lần đầu tôi đến Việt Nam, sự kiện cũng đánh dấu bước chuyển mình từ khủng hoảng Covid-19 sang trạng thái sống chung với đại dịch", GS Quarraisha nói.
TS Karikó, "mẹ đẻ" của công nghệ mRNA, chia sẻ trước đây bà không biết nhiều về Việt Nam, nhưng chuyến đi 5 năm trước giúp bà được học hỏi từ các nhà khoa học Việt, đặc biệt là cách người Việt Nam xây dựng các trường đại học mới, thúc đẩy nghiên cứu. Bà cho rằng VinFuture đã góp phần đưa khoa học Việt Nam đến gần hơn với thế giới, tạo ra những điểm giao thoa để hình thành hợp tác trong tương lai.
Cùng góc nhìn, GS Weissman, đồng chủ nhân giải thưởng Chính VinFuture 2021, nhận định Việt Nam có thể trở thành trung tâm nghiên cứu khu vực. Theo ông, VinFuture là "chất xúc tác" để Việt Nam hòa mình vào hệ sinh thái nghiên cứu toàn cầu, mở ra các mối liên kết học thuật và cơ hội hợp tác mới. "Việt Nam nên tập trung vào các vấn đề khu vực, như vaccine sốt xuất huyết hay HPV, thay vì cạnh tranh ở những lĩnh vực đã được giải quyết. Điều này sẽ thu hút sự quan tâm của thế giới và thúc đẩy hợp tác", ông nói.
Sau hành trình 5 năm, VinFuture từng bước vượt khuôn khổ của một giải thưởng khoa học, đóng góp cho biểu tượng tri thức, nhân văn của thời đại, khẳng định vị thế của Việt Nam trong ngành khoa học, công nghệ toàn cầu.
Quang Anh