Theo từ điển Bách khoa dược học xuất bản năm 1999, thạch tín là tên gọi thông dùng chỉ nguyên tố Asen, nhưng cũng đồng thời dùng chỉ hợp chất ôxit của Asen hóa trị III (As2O3). Ôxit này màu trắng, dạng bột, tan được trong nước, rất độc. Khi uống phải một lượng thạch tín bằng nửa hạt bắp, người ta có thể chết ngay tức khắc. Asen là thành phần tự nhiên của vỏ trái đất, khoảng 1 đến 2 mg Asen/kg, là một chất rất độc, độc gấp 4 lần thủy ngân. Asen tác động xấu đến hệ tuần hoàn, hệ thần kinh. Nếu bị nhiễm độc Asen một cách từ từ, mỗi ngày một ít, tùy theo mức độ bị nhiễm và thể trạng mỗi người, có thể xuất hiện nhiều bệnh như: rụng tóc, buồn nôn, sút cân, ung thư, giảm trí nhớ... Asen làm thay đổi cân bằng hệ thống enzim của cơ thể, nên tác hại của nó đối với phụ nữ và trẻ em là lớn nhất.
Theo GS - TS Đào Ngọc Phong (Viện Địa chất và Khoáng sản), khi điều tra về nhiễm độc Asen ở vùng thượng nguồn sông Mã, nhóm nghiên cứu đã phát hiện thấy những người bị nhiễm độc Asen mãn tính ở đây có 31 triệu chứng lâm sàng liên quan đến Asen. Điều nguy hiểm là Asen không gây mùi khó chịu khi có mặt trong nước, ngay cả khi ở hàm lượng có thể gây chết người, nên không thể phát hiện bằng cảm quan. Bởi vậy, các nhà khoa học gọi Asen là “sát thủ vô hình”.
Đầu tháng 7/2000, ông David G. Kinniburgh, chuyên gia địa hóa người Anh, cùng các thành viên của UNICEF và các nhà khoa học Việt Nam đã điều tra tình trạng nhiễm độc Asen ở nước ta. Họ kết luận Asen có trong tất cả đất, đá, các trầm tích được hình thành từ nghìn năm trước, với nồng độ khác nhau. Trong những điều kiện nhất định, nó có thể tan vào trong nước, điều này xảy ra ở các châu thổ rộng lớn, ở chỗ trũng trong nội địa, gần các mỏ... Vì vậy, mọi nơi trên lãnh thổ Việt Nam đều có nguy cơ nhiễm Asen bất cứ lúc nào.
Làm thế nào để hạn chế tác hại của Asen?
Các nhà khoa học thuộc Viện Hóa học công nghiệp đã nghiên cứu và sản xuất thành công bộ lọc Asen. Tuy nhiên cũng có những phương pháp không cần đến thiết bị lọc mà các hộ gia đình có thể tự làm được.
- Ở các giếng chứa nhiều sắt thì bố trí lại cơ cấu lọc hợp lý để kết hợp loại sắt đồng thời loại Asen. Khi sắt kết tủa dạng Fe(OH)3 sẽ có khả năng hấp thụ kết tủa chứa Asen dưới dạng FeAsO4. Cần có kết cấu loại sắt hợp lý để tận dụng tối ưu khả năng này.
- Ở hộ gia đình dùng bơm điện: Làm giàn mưa bằng ống nhựa, đường kính 27 mm, khoan 150-200 lỗ, mỗi lỗ có đường kính từ 1,5 đến 2 mm, tùy theo công suất máy bơm đang sử dụng. Dưới cùng bể lọc là lớp sỏi đỡ dày khoảng 1 gang, trên lớp sỏi đỡ là lớp cát dày khoảng 2,5-3 gang. Chú ý không dùng đệm mút, loại đệm lót giường hoặc than củi. Các vật liệu này dễ sinh phản ứng phụ, sau một thời gian sử dụng, chúng có thể làm tăng nồng độ nitric trong nước.
- Ở hộ gia đình dùng bơm tay: Cho nước từ vòi bơm rót vào máng mưa. Máng mưa cần có nhiều lỗ nhỏ để không khí dễ tan vào nước, phát huy hiệu quả ôxy hóa của ôxy có sẵn trong không khí.
- Bể lọc 3 ngăn: Các gia đình nên xây bể lọc nước 3 ngăn khử Asen một cách hữu hiệu nhất. Ngăn đầu dùng lọc cặn, nước thô chảy từ dưới lên, có đường xả cặn ở đáy. Ngăn thứ hai dùng lọc tinh, nước chảy từ trên xuống. Ngăn thứ ba dùng chứa nước sạch. Kích thước tối ưu lọc phụ thuộc vào công suất, lưu lượng từng giếng. Thạch tín (Asen) nguy hiểm nhưng không đáng sợ nếu chúng ta hiểu và biết khống chế chúng. Bằng những biện pháp đơn giản, ít tốn kém và lại rất hiệu quả trên, mong rằng Asen không còn là “sát thủ vô hình” như chúng ta vẫn thường nghĩ.
(Theo SGGP)