Việc chính phủ Mỹ đóng cửa hơn một tháng đang khiến hàng loạt chương trình liên bang chịu áp lực tài chính, đối mặt nguy cơ dừng triển khai vì cạn ngân sách, trong đó có Chương trình Hỗ trợ Dinh dưỡng Bổ sung (SNAP), còn được gọi là tem phiếu thực phẩm.
Với khoảng 42 triệu người Mỹ đang phụ thuộc vào trợ cấp từ SNAP để đáp ứng nhu cầu thực phẩm cơ bản, bất kỳ gián đoạn nào với chương trình này cũng có thể gây ra hệ lụy lớn đối với an sinh xã hội, đặc biệt là nhóm người yếu thế.
Nhân viên bày rau củ, mặt hàng nằm trong chương trình hỗ trợ của SNAP, tại một siêu thị ở Baltimore, bang Maryland ngày 30/10. Ảnh: AP
Tên gọi "tem phiếu thực phẩm" của SNAP bắt nguồn từ chương trình tem phiếu thực phẩm (FSP) được triển khai năm 1939, dưới thời tổng thống Franklin D. Roosevelt. Theo chương trình này, thay vì nhận tiền mặt, người thụ hưởng sẽ được cấp tem phiếu bằng giấy có mệnh giá khác nhau.
Mỗi người thụ hưởng có thể mua tem màu cam giá trị tương ứng với số tiền thường chi cho thực phẩm. Với mỗi 1 USD tem cam, họ nhận thêm 50 cent tem xanh.
Tem cam dùng để mua mọi loại thực phẩm, trong khi tem xanh chỉ dùng cho mặt hàng dư thừa do chính phủ chỉ định. Chương trình đã hỗ trợ được khoảng 20 triệu người trước khi kết thúc năm 1943.
Năm 1961, chính quyền tổng thống John F. Kennedy tiếp tục thí điểm một FSP và tính đến năm 1964, chương trình mở rộng ra 22 bang, hỗ trợ 380.000 người. Chính quyền Lyndon Johnson sau đó ban hành Đạo luật Tem phiếu Lương thực để triển khai chương trình lâu dài, đặt mục tiêu tăng cường nông nghiệp và cải thiện dinh dưỡng cho hộ thu nhập thấp.
Năm 2008, giới chức Mỹ đổi tên FSP thành SNAP, chuyển đổi toàn bộ tem phiếu giấy sang Thẻ Chuyển tiền Lợi ích Điện tử (EBT) nhằm xóa bỏ những định kiến tiêu cực gắn với chương trình, tăng tính bảo mật, tiện lợi cũng như giảm kỳ thị xã hội. Dù vậy, người Mỹ vẫn quen miệng gọi chương trình này là "tem phiếu thực phẩm".
SNAP do Cơ quan Dịch vụ Thực phẩm và Dinh dưỡng (FNS) thuộc Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) quản lý, trở thành chương trình an sinh lớn nhất của liên bang trong lĩnh vực hỗ trợ thực phẩm.
"SNAP giúp người lao động thu nhập thấp, người cao tuổi, người khuyết tật và những đối tượng khác có thể nuôi sống gia đình", FNS cho biết trên website. "Điều kiện và mức trợ cấp dựa trên quy mô hộ gia đình, thu nhập và các yếu tố khác".
Công dân Mỹ nộp đơn tham gia SNAP tại bang sinh sống và cần đáp ứng các tiêu chí nhất định. Khi được phê duyệt, họ sẽ nhận tiền truy lĩnh từ thời điểm nộp đơn, kèm thông báo về khoảng thời gian được hỗ trợ. Khi giai đoạn này kết thúc, người nhận phải xin cấp lại chứng nhận.
SNAP sử dụng thẻ điện tử EBT, hoạt động tương tự thẻ ghi nợ. Mỗi tháng, một khoản tiền trợ cấp sẽ được chuyển vào thẻ. Người thụ hưởng có thể sử dụng EBT tại siêu thị, cửa hàng tạp hóa, chợ và một số nhà bán lẻ trực tuyến chấp nhận thanh toán bằng EBT.
Các mặt hàng SNAP hỗ trợ thường là rau củ, trái cây, thịt, cá, sản phẩm từ sữa, bánh mỳ, ngũ cốc, đồ ăn nhẹ, đồ uống không cồn. Mức trợ cấp tối đa được xác định dựa trên ước tính của USDA về chi phí thực phẩm để bảo đảm chế độ ăn "đủ dinh dưỡng, hợp lý và tiết kiệm" cho một gia đình hai người lớn và hai trẻ em.
Mức hỗ trợ trung bình mỗi người một tháng là 188 USD. Với 42 triệu người dân Mỹ tham gia, chính quyền liên bang mỗi tháng cần ngân sách gần 8 tỷ USD. SNAP càng trở nên quan trọng sau đại dịch Covid-19, khi tỷ lệ thất nghiệp tăng và nhiều hộ gia đình gặp khó khăn kinh tế.
Số liệu từ USDA cho thấy năm 2023 có khoảng 13,5% hộ gia đình tại Mỹ rơi vào tình trạng này, tăng so với mức 10,5% năm 2020. Giá cả leo thang càng khiến tình hình thêm cấp bách. Ông Donald Trump trong cuộc bầu cử năm 2024 đã thu hút thêm phiếu bầu nhờ cam kết sẽ giúp giá thực phẩm rẻ hơn.
Craig Gundersen, kinh tế gia Đại học Baylor, đánh giá SNAP là "chương trình thành công điển hình của chính phủ Mỹ", bởi nó là chương trình mang lại nhiều lợi ích, hướng đến đúng đối tượng, được chấp nhận rộng rãi và có tính tự chủ.
"Có rất nhiều chương trình của chính phủ mà theo quan điểm của tôi là mang tính coi thường và xúc phạm người dùng. SNAP không như vậy", ông nói với TIME. "Chương trình giúp người dân giữ được phẩm giá khi có thể mua sắm như bao người khác, và quan trọng hơn, họ được tự quyết định sẽ mua gì".
Một cửa hàng chấp nhận tem phiếu thực phẩm tại Miami, bang Florida ngày 31/10. Ảnh: AFP
Jilly Stephens, giám đốc điều hành tổ chức cứu trợ thực phẩm City Harvest hoạt động ở New York City hơn 40 năm qua, nói SNAP là "chương trình vô cùng quan trọng".
"Quy mô của SNAP là khổng lồ, hỗ trợ hàng chục triệu người Mỹ. Đó là khoảng trống mà các tổ chức từ thiện tư nhân không thể bù đắp", bà cho biết.
Các nghị sĩ phải thường xuyên phê duyệt ngân sách cho SNAP, trong khi quy trình này đang bị đình trệ do bế tắc lập pháp tại quốc hội. Chính phủ Mỹ đóng cửa từ ngày 1/10, khiến SNAP chỉ duy trì hoạt động được đến lúc cạn kinh phí từ ngày 1/11, lần gián đoạn đầu tiên trong lịch sử chương trình.
USDA có một khoản dự phòng lớn, ước tính hơn 5 tỷ USD, dùng để ứng phó khi xảy ra khủng hoảng hoặc thiếu ngân sách. Nhiều nghị sĩ kêu gọi chính phủ Mỹ sử dụng quỹ này để duy trì trợ cấp thực phẩm thêm một tháng, giúp người nghèo không bị gián đoạn quyền lợi trong lúc chính phủ đóng cửa.
Hơn 20 bang đã đệ đơn kiện chính quyền ông Trump, yêu cầu giải ngân trước khi trợ cấp thực phẩm cạn kiệt. Hai tòa án liên bang ngày 31/10 phán quyết Nhà Trắng hành động sai luật khi không giải ngân quỹ khẩn cấp của USDA. Thẩm phán John McConnell ở Rhode Island còn yêu cầu chính phủ Mỹ lập tức nối lại chi trả cho SNAP.
Chính quyền Tổng thống Trump ngày 3/11 cho biết sẽ cấp một phần kinh phí trợ cấp thực phẩm trong tháng 11. USDA sẽ dùng 600 triệu USD để bù đắp chi phí hành chính trong quá trình triển khai SNAP. Số tiền còn lại, khoảng 4,65 tỷ USD, sẽ hỗ trợ 50% mức trợ cấp hiện tại cho các hộ gia đình đủ điều kiện.
Như Tâm (Theo ABC News, Reuters, TIME)