"Người tính không bằng trời tính, chuẩn bị cả tháng làm đám cưới cho thằng út mà đến phút cuối phải chạy lũ", ông Nguyễn Văn Quân, 61 tuổi, nói khi đang cùng vợ lội bì bõm trên khoảng sân nhà ở ấp Bình Châu, xã Tuyên Bình (thuộc huyện Vĩnh Hưng, Long An cũ, nay là Tây Ninh). Đây là một trong những xã thượng nguồn chịu ảnh hưởng nặng nề trong đợt lũ năm nay. Ông cho biết, 19 năm qua nước lũ cao nhất chỉ ngập đến mép sân, còn năm nay có chỗ sâu hơn 2 tấc.
Suốt một tháng qua, vợ chồng ông chuẩn bị sân nhà, trải đá xanh để dựng rạp cưới cho con trai út. Khu sân trước và hai bên hiên đủ sức chứa khoảng 100 bàn, tương đương 1.000 khách. Dự định tổ chức lễ lớn với hơn 500 khách, nhưng khi còn một tuần đến ngày cưới, khu vực quanh nhà ngập nước. Không thể dời lịch, ông bà phải mượn sân nhà người quen cách 2 km để đãi khách, số lượng giảm một nửa, chỉ còn họ hàng và vài gia đình hàng xóm.
Để khách không lạc, ông Quân treo tấm biển trước nhà: "Nhà ngập, đám cưới đãi khách trên nhà Ba Thêm, bà con thông cảm đến dùm".
Một tháng qua, tại xã Tuyên Bình và Vĩnh Châu, nước lũ dâng cao khiến hơn 250 nhà dân bị ngập nền, một số đoạn đường bị chia cắt. Người dân phải gửi xe máy, dùng xuồng đưa con đến trường. Lũ cũng tràn vào làm ngập 190 ha vườn cây ăn quả, trong đó nhiều vườn sầu riêng, mít đầu tư tiền tỷ.
Lũ ở miền Tây năm nay xuất hiện từ giữa tháng 9, sớm hơn thường lệ, do nước từ thượng nguồn Mekong về nhiều và Biển Hồ tích nước sớm. Đỉnh lũ tại Tân Châu (An Giang) cao hơn cùng kỳ năm ngoái 0,75 m, khiến nhiều tuyến đê xung yếu tại các xã vùng Đồng Tháp Mười như Tân Hưng, Hưng Điền, Vĩnh Thạnh, Tuyên Bình bị vỡ. Gần 2.300 ha lúa bị ngập thiệt hại, trong đó khoảng phân nửa thiệt hại trên 70%.
Cuối tháng 10, đoạn đê bao ở ấp Cà Na, xã Tuyên Bình, bị lũ cuốn vỡ vụn. Anh Nguyễn Văn Trung bất lực nhìn 3 ha lúa 75 ngày tuổi bị nhấn chìm. Gần 60 ha lúa quanh đó cũng chịu chung số phận. Anh cho biết, sau nhiều năm lũ thấp, nông dân đánh liều gieo sạ vụ ba. Năm ngoái lúa trúng mùa, năng suất hơn 7 tấn mỗi ha, giá 8.000 đồng một ký, lãi 15–20 triệu đồng nên năm nay nhiều người tiếp tục đầu tư, nhưng không ngờ gặp lũ lớn.
Cách đó 200 km, cùng ngày ruộng anh Trung ngập, gia đình bà Trần Thị Hãnh, 62 tuổi, phải sống "màn trời chiếu đất" trên ghe chờ nước rút, sau khi triều cường làm vỡ đê bao khiến nhà cửa và một ha vườn bưởi trên cồn Thanh Long (xã Quới Thiện, Vĩnh Long) ngập sâu hơn 1,5 m.
Theo bà Hãnh, cồn Thanh Long rộng khoảng 50 ha, từ năm 2016 thường xuyên sạt lở, cuốn trôi 4 nhà dân cùng 11 ha vườn. Mỗi mùa mưa lũ, người dân phải thay nhau tuần tra đê đất yếu suốt đêm. "20h còn thấy đê ổn, ai dè nửa tiếng sau nghe ầm một cái, đoạn đê 60 m rơi xuống sông Cổ Chiên, nước tràn ầm ầm vào bên trong", bà kể. Vụ vỡ đê khiến 6 nhà và 15 ha vườn cây bị ngập sâu hơn 1 m.
Cạnh đó, sau nhiều đợt sạt lở, căn nhà tường trị giá hàng trăm triệu của bà Lê Thị Đông, 56 tuổi, giờ nằm chơ vơ sát mép sông. "Tôi cùng mẹ già 96 tuổi không dám ở, phải dọn vào đất liền ở nhờ người thân", bà nói trong nghẹn ngào. Trong chuyến kiểm tra ngày 27/10, Bí thư Tỉnh ủy Vĩnh Long Trần Văn Lâu yêu cầu di dời toàn bộ hộ dân vào đất liền để bảo đảm an toàn.
Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường Tây Ninh, hai đợt triều cường từ 7–24/10 gây ngập diện rộng, ảnh hưởng 250 ha lúa, gần 2.600 ha vườn cây ăn trái, 200 ha hoa màu và 4 ha ao nuôi thủy sản. Triều cường cũng làm sạt lở 38 đoạn đê bao với tổng chiều dài 30 km.
Tại Đồng Tháp, cơ quan chuyên môn cho biết lũ kết hợp triều cường gây ngập tại 25/102 xã, phường. Khoảng 11 ha hoa màu và 361 ha lúa mới xuống giống bị mất trắng; gần 600 ha vườn cây ăn trái thiệt hại 30–70%. Ngoài ra, mưa lũ và triều cường gây ba vụ sạt lở bờ sông Tiền, tổng chiều dài 63 m, ảnh hưởng gần 20 hộ dân.
Ở Cần Thơ, triều cường cuối tháng 10 đạt đỉnh 2,33 m, cao hơn báo động 3 đến 33 cm – mức cao nhất từ đầu năm, vượt 6 cm so với kỷ lục năm 2022. Hơn 4.280 ha cây ăn trái, lúa, hoa màu tại các xã Phụng Hiệp, Ngã Bảy, Đại Thành, Phú Hữu, Đông Phước bị ngập úng. Nhiều tuyến đường, khu dân cư, công viên trung tâm thành phố ngập sâu, có nơi hơn một mét, khiến sinh hoạt người dân đảo lộn. Trụ đèn ở công viên tại xã Phong Điền hở điện khi nước ngập khiến hai em nhỏ tử vong khi chạm vào.
Ông Phạm Đức Đoàn, Giám đốc Đài Khí tượng Thủy văn Cần Thơ, cho biết triều cường vượt mức lịch sử do gió mùa đông bắc mạnh đẩy nước Biển Đông vào cửa sông, kết hợp với lượng nước lũ còn nhiều trong sông rạch. Ngoài ra, việc bêtông hóa đô thị khiến khả năng thấm nước mưa giảm, nhiều tuyến đê, cống khép kín khiến nước dồn về vùng trũng. Đài dự báo sẽ còn hai đợt triều cường cao vào giữa và cuối tháng 9 âm lịch.
Theo PGS.TS Lê Anh Tuấn, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu Biến đổi khí hậu, Đại học Cần Thơ, hiện tượng thời tiết năm nay chịu tác động của La Nina – chu kỳ 3–4 năm một lần sau El Nino, đặc trưng là mưa bão nhiều. Cộng với biến đổi khí hậu, mưa dồn dập hơn, lượng mưa đầu vụ giảm nhưng cuối vụ tăng mạnh, có ngày đạt trên 150 mm. Vì vậy, lũ năm nay cao hơn trung bình vài năm gần đây là điều dễ hiểu.
"Tuy nhiên, lũ năm nay không phải quá cao, vẫn thấp hơn các đợt lịch sử năm 2000 và 2011", ông Tuấn nhận định.
Hoàng Nam - Huy Phong