Trong xưởng gốm ở Bát Tràng, anh Vũ Khánh Tùng dành nhiều thời gian quan sát hơn là tạo hình. Anh nhìn cách các nghệ nhân cao tuổi pha men, vẽ họa tiết, kể về nguồn gốc của từng hoa văn quen thuộc. Với anh, làm gốm hôm nay không chỉ là tạo ra một sản phẩm mới, mà là tìm cách để nghề gốm tiếp tục sống trong đời sống đương đại.
Kế thừa nghề gốm từ gia đình, anh Tùng lựa chọn một con đường không dễ: đổi mới di sản. Theo anh, con đường không phải là việc "làm khác đi cho mới", mà là quá trình hiểu sâu giá trị truyền thống, rồi tìm cách kể lại bằng ngôn ngữ của thời đại. Câu chuyện được anh chia sẻ trong tập 6 của Voices of Galaxy, chuỗi phim do Samsung thực hiện, ghi lại hành trình sáng tạo của những người trẻ đang tìm cách "vươn mình" từ chính nền tảng văn hóa Việt.
Anh Tùng sử dụng AI để tăng tính sáng tạo trong làm gốm. Ảnh: Samsung
Những năm gần đây, chất liệu văn hóa dân tộc ngày càng xuất hiện nhiều trong nghệ thuật đại chúng. Âm nhạc, điện ảnh, thời trang hay nghệ thuật thị giác đều tìm về truyền thống như một nguồn cảm hứng chủ đạo. Gốm cũng nằm trong dòng chảy đó. Từ vật dụng quen thuộc trong đời sống, gốm dần trở thành chất liệu biểu đạt nghệ thuật, mang theo câu chuyện lịch sử, thẩm mỹ và bản sắc làng nghề.
Tuy nhiên, với những người trẻ như anh Tùng, đổi mới truyền thống luôn đi kèm thách thức. Nếu sáng tạo thiếu hiểu biết, di sản có thể bị làm mờ nhạt. Ngược lại, bảo tồn cứng nhắc khiến giá trị truyền thống khó tiếp cận thế hệ mới. Với Tùng và các cộng sự, bài toán nằm ở việc tìm điểm cân bằng giữa kế thừa và sáng tạo.
Trong hành trình này, anh không đi một mình. Bên cạnh sự hướng dẫn của các nghệ nhân trong làng, Tùng tìm đến công nghệ như một công cụ hỗ trợ. Trợ lý AI Gemini Live được anh sử dụng để hệ thống hóa kiến thức về họa tiết, biểu tượng và ngữ nghĩa văn hóa. Thay vì mất nhiều thời gian tra cứu rời rạc, AI giúp anh tổng hợp thông tin nhanh hơn, từ đó tập trung nhiều hơn vào khâu sáng tạo và thử nghiệm.
Anh Tùng quan sát cách làm gốm của các nghệ nhân lâu năm. Ảnh: Samsung
Anh khẳng định, AI không thay thế bàn tay người thợ, cũng không quyết định giá trị thẩm mỹ của sản phẩm. Vai trò của công nghệ là "dẫn đường", hỗ trợ người trẻ tiếp cận kho tri thức, trong khi phần hồn của sản phẩm vẫn nằm ở trải nghiệm, cảm xúc và hiểu biết về văn hóa. Khi nắm vững gốc rễ truyền thống, người làm nghề mới có thể sáng tạo một cách có trách nhiệm.
Cách tiếp cận này cũng phản ánh sự thay đổi trong tư duy của nhiều người trẻ làm nghề thủ công. Thay vì xem công nghệ là yếu tố đối lập với truyền thống, họ coi đó là công cụ để kéo di sản gần hơn với đời sống hiện đại. Những chiếc bình, chiếc bát hay tác phẩm gốm bước vào đời sống thường ngày với hình hài mới, nhưng vẫn giữ tinh thần cốt lõi.
Người dùng sử dụng AI để tra cứu, tìm hiểu chuyên sâu về các họa tiết. Ảnh: Samsung
Trước đó, Voices of Galaxy từng kể câu chuyện đổi mới trong nghệ thuật xiếc, nơi công nghệ giúp thay đổi trải nghiệm khán giả. Với nghề gốm, câu chuyện được đặt trong bối cảnh khác: đổi mới để nuôi dưỡng giá trị bền vững cho cộng đồng làng nghề. Hai bối cảnh khác nhau nhưng công nghệ đóng vai trò công vụ hỗ trợ giúp người làm nghề tiết kiệm thời gian, mở rộng góc nhìn và tập trung hơn vào giá trị cốt lõi của sáng tạo.
Samsung cho biết Voices of Galaxy là chuỗi phim gồm 10 câu chuyện, phản ánh những cách khác nhau mà người Việt trẻ đang ứng dụng công nghệ để phát triển nghề nghiệp và sáng tạo. Thay vì đặt công nghệ ở vị trí trung tâm, chuỗi phim lựa chọn kể câu chuyện con người - nơi AI đóng vai trò đồng hành và hỗ trợ.
Hoài Phương