Nét đẹp trong văn hóa ở Ba Lan

Một lần tôi cùng hai nghiên cứu sinh khác đi tàu từ Warszawa về thành phố Lodz, nơi chúng tôi đang học tập. Khi tàu khởi hành, người ta đi kiểm tra vé, chúng tôi mới biết mình đã đi nhầm chuyến tàu xuất phát cùng giờ, cùng đi qua thành phố Lodz. Nhân viên kiểm tra vé tàu thông báo vé lỗi và yêu cầu mua vé khác do anh ta in tại chỗ, đồng thời không quên dặn chúng tôi khi đến nơi, hãy nhớ vào khu vực bán vé trả lại vé lỗi và nhận lại tiền.

Tôi khẽ lắc đầu với “chuyện cổ tích” do anh ta vẽ ra với ý nghĩ mua vé nhầm mà được trả lại tiền có mà “đến mùa cun cút ra đuôi”. Như hiểu được điều đó, anh ta nói: "Nhiều người nước ngoài cũng hay nhầm lẫn như vậy. Đừng lo, đây là Ba Lan".

Khi đến ga cần xuống, tôi mang vé lỗi đến phòng bán vé trình bày lý do. Tôi thật ngạc nhiên khi bà bán vé bấm máy kiểm tra, rồi yêu cầu tôi ký xác nhận và hoàn lại tiền. Với người khác, đó là câu chuyện nhỏ, nhưng với tôi thì thật thấm thía và là một kỷ niệm đẹp.

Có lẽ ai sống ở đây lâu chắc chắn sẽ trải qua tình huống mà bản thân tôi luôn cho phép mình được bày tỏ sự khó chịu. Các phương tiện công cộng bên này không có người bán vé mà các hành khách tự mua sẵn và dập vé trên xe. Người điều khiển phương tiện cứ lái xe bình thường, còn chuyện có dập vé hay không phụ thuộc vào ý thức của hành khách. Nhìn chung, với họ, đi phương tiện công cộng là phải dập vé, nhưng thỉnh thoảng vẫn có nhân viên đóng ngụy trang làm hành khách để kiểm tra. Với phương tiện giao thông công cộng, có lần người kiểm tra vé đến thẳng chỗ tôi yêu cầu xuất trình vé để kiểm tra dù tôi đang ngồi ở giữa xe. Trong tình huống đó, tôi hỏi: “Tại sao chỉ mình tôi?” và hất hàm về phía những người ngồi phía trước.

Lẽ tất nhiên tôi biết, họ thực hiện trách nhiệm của họ và bản thân tôi có nghĩa vụ xuất trình vé để kiểm tra. Nhưng tôi chỉ đưa bằng hai ngón tay. Họ thường lịch sự cảm ơn hoặc xin lỗi khi kiểm tra xong, nhưng tôi luôn khó chịu với ý nghĩ: "chắc họ đến thẳng chỗ mình vì nghĩ thằng đầu đen này đang trốn vé". Tôi luôn tự hỏi điều gì khiến người ta có ý nghĩa như vậy về người mình?

Nói đến đây, có lẽ tôi thấy cần kể một câu chuyện mắt thấy tai nghe như một cách lý giải. Có một người là nghiên cứu sinh Việt Nam. Ông ta có kế độc để đi xe mà không bao giờ mất tiền mua vé (dù mỗi vé xe công cộng bằng tiền mua vài điếu thuốc lá). Ông bạn này cứ lên xe bình thường như ai, khi bị kiểm tra vé, ông ta nhanh tay bấm nút mở cửa để xuống ở điểm dừng tiếp theo.

Khi ông tiến sĩ tương lai bước xuống xe, hai nhân viên kiểm tra vé cũng bước xuống tưởng để làm biên bản phạt thì bất ngờ ông sử dụng "ù té quyền". Hai người thực thi công vụ của Ba Lan đâu có “khôn” đến độ tưởng tượng được tình huống đó.

Xã hội này rất tôn trọng người phụ nữ. Đó là một văn hóa đẹp. Tôi cũng từng biết có nhiều nhà hàng ăn người Việt thường thuê nhân viên thu ngân là phụ nữ Ba Lan, để tránh việc những thành phần không tốt, say rượu quậy phá. Kể cả người say, họ cũng không bất lịch sự với phụ nữ.

Vậy nhưng, sáng hôm 8/3 vừa rồi, khi đi xe, hai cô gái xinh đẹp bị phạt vì không có vé. Tôi thấy thú vị và ngầm quan sát xem điều gì sẽ xảy ra trong ngày dành cho phái đẹp này. Ông kiểm tra vé sẽ hành xử thế nào trong xã hội luôn dành sự ưu ái, tôn trọng cho phụ nữ này và lại đúng ngày 8/3.

Kết quả hai biên bản phạt vẫn được lập và hai cô gái bị phạt cũng rút giấy tờ tùy thân để cung cấp thông tin cá nhân đầy đủ và cầm biên bản phạt như việc cầm cái điện thoại. Sai và cư xử đúng mực khi đã sai, thực thi công vụ và những ưu ái tình cảm... tất cả thật đáng để suy ngẫm và nhận ra trong mớ hỗn loạn đến phức tạp của cuộc sống, người ta vẫn có thể chọn ra cách hành xử đúng mực nhất.

Tôi nghĩ, dù là những điều bình thường nhất như việc người đi xe luôn dừng lại giơ tay mời người đi bộ sang đường, việc phương tiện giao thông công cộng hiếm khi sai dù chỉ một phút lịch trình đã được in sẵn ở các điểm dừng... cũng luôn làm cho bản thân mình thấy vui. Khi tôi đi trên đường, hiếm khi thấy cảnh sát và nếu có gặp, tôi lại hay ngắm vì những cô cảnh sát rất khỏe khoắn, xinh đẹp. Mặc dù việc ai nấy làm, ai cũng phải thượng tôn pháp luật, nhưng sao lại không cho phép mình vui thích khi cái đẹp và cái thiện đang hiện hữu ngay trước mặt?

Mai Văn Hải

• VnExpress tổ chức thi viết về cuộc sống người Việt ở nước ngoài