Battery swap là mô hình thay thế pin đã cạn năng lượng của xe điện (xe máy, ôtô, xe buýt...) bằng một pin đã được sạc đầy tại các trạm đổi. Thay vì phải chờ nhiều tiếng để sạc, người dùng chỉ cần vài phút để lấy pin mới và tiếp tục di chuyển.
Nguyên lý của battery swap khá giống việc đổi bình gas: pin không còn là tài sản cá nhân của người dùng mà được "thuê" theo dạng dịch vụ. Người dùng trả phí thuê pin hàng tháng hoặc trả theo lần đổi.
Trong bối cảnh xe điện tiếp tục là giải pháp di chuyển xanh, mô hình trạm đổi pin đang tỏ ra có tiềm năng lớn để giải quyết bài toán hạ tầng và thời gian sạc. Theo báo cáo của MDPI, số trạm đổi pin ở Trung Quốc đã tăng từ khoảng 306 trạm năm 2019 lên 4.443 trạm vào cuối năm 2024, đạt tốc độ tăng trưởng trung bình hàng năm vượt 30%.
Riêng hãng ôtô NIO cho biết, tính đến tháng 12/2024, họ đã vượt mốc 60 triệu lượt đổi pin thông qua mạng lưới hơn 2.785 trạm trên toàn quốc. Với quy mô này, việc đổi pin trở thành một thói quen của người dùng, tương tự việc đổ xăng trước đây. Sự tiện lợi đã giúp NIO mở rộng tệp khách hàng, đồng thời tạo sức ép để các hãng xe điện khác cân nhắc tham gia mạng lưới.
Song song đó, hạ tầng sạc công cộng ở Trung Quốc cũng mở rộng mạnh: vào năm 2023, số trụ sạc công cộng được thêm mới là khoảng 930.000 trụ, giúp đưa tổng số trụ sạc công cộng lên mức hơn 2,3 triệu.
Tại Đài Loan (Trung Quốc), Gogoro cũng sớm phát triển mạng lưới đổi pin quy mô lớn, trở thành một trong những mô hình được theo dõi nhiều trên thị trường. Theo công bố của doanh nghiệp này, đến cuối năm 2023, đã có hơn 587.000 người đăng ký sử dụng dịch vụ đổi pin Gogoro. Hơn 2.600 trạm đổi pin được triển khai trên toàn lãnh thổ, đáp ứng khoảng 340.000 lượt thay pin mỗi ngày. Tính lũy kế, hệ thống này đã thực hiện hơn 325 triệu lượt đổi pin kể từ khi hoạt động. Nhờ hạ tầng phủ rộng, thị phần xe máy điện tại Đài Loan đã đạt 8,6% tổng số xe hai bánh.
Một khách hàng đổi pin cho xe máy điện tại trạm Gogoro. Ảnh: Gogoro
Ngược lại, dù hạ tầng sạc nhanh đã phát triển nhưng mô hình đổi pin ở các quốc gia châu Âu mới dừng ở mức thử nghiệm. Theo EV, đến giữa năm 2024, NIO đã đưa vào vận hành khoảng 59-60 trạm đổi pin tại Na Uy, Đức, Hà Lan và Thụy Điển, ghi nhận hơn 63.000 lượt đổi pin. Con số này còn khiêm tốn nếu so với hàng nghìn trạm tại Trung Quốc, nhưng cho thấy các thị trường phát triển cũng bắt đầu quan tâm đến việc bổ sung swap station (trạm đổi pin) như một lựa chọn song song với sạc nhanh. Trong bối cảnh lưới điện nhiều thời điểm chịu áp lực từ tốc độ tăng trưởng xe điện, mô hình đổi pin có thể được coi là giải pháp hỗ trợ, gia tăng tính linh hoạt cho hệ thống.
Mô hình này tại Đông Nam Á lại sôi động hơn. Ở Indonesia, công ty Swap Energi (Swap.id) hiện vận hành hơn 1.300 trạm đổi pin tại các thành phố lớn, hợp tác cùng Pertamina, Alfamart và Circle K để mở rộng độ phủ sóng dịch vụ. Theo báo cáo "Indonesia Electric Vehicles", Indonesia đặt mục tiêu có 10.000 trạm đổi pin.
Ở Thái Lan, hạ tầng đổi pin mới ở giai đoạn đầu nhưng đã có bước khởi động rõ nét. Tháng 5, UNEX EV cùng các đối tác khai trương trạm đổi pin thông minh đầu tiên tại Phuket, phục vụ chủ yếu taxi điện và dịch vụ gọi xe công nghệ. Doanh nghiệp này đặt mục tiêu đầu tư hơn 12.000 tỷ baht để xây dựng mạng lưới trên toàn quốc trong ba năm tới, với kế hoạch mở hơn 1.000 trạm đổi pin.
Tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp đã bắt đầu thử nghiệm mô hình này cho xe máy điện. Một số hãng nội địa và liên doanh nước ngoài đang triển khai trạm đổi pin ở Hà Nội, TP HCM và các thành phố lớn. Điển hình là VinFast mới đây đã ra mắt các phiên bản xe máy điện có thể đổi pin, đồng thời phát triển 150.000 trạm đổi trên cả nước. Từ tháng 10, hãng này sẽ lắp 1.000 trạm đầu tiên, mục tiêu đến cuối năm có 50.000 trạm. Việc quy hoạch mạng lưới đổi pin này lớn gấp nhiều lần so với hệ thống khoảng 17.000 cây xăng, dầu hiện nay trên toàn quốc.
Thiết kế trạm đổi pin xe máy điện VinFast. Ảnh:VinFast
V-Green (đối tác phát triển mạng lưới trạm sạc cho VinFast) vừa ký hợp tác Thế Giới Di Động dự kiến lắp đặt 350 trạm sạc ôtô điện và 1.360 tủ đổi pin xe máy điện. Trong đó, 360 tủ sẽ đặt cùng các trạm sạc ôtô và 1.000 tủ ở các địa điểm độc lập. Sang 2026, hai bên sẽ bổ sung 1.000 trạm sạc ôtô và 500 tủ đổi pin xe máy điện trên cả nước.
Các chuyên gia nhận định, điểm chung tại các thị trường thành công là mô hình đổi pin không vận hành độc lập, mà gắn liền với hệ sinh thái phương tiện, từ thiết kế pin chuẩn hóa, chính sách khuyến khích đến mạng lưới phủ rộng. Việc có thể thay pin trong vài phút giúp loại bỏ một trong những rào cản lớn nhất với người tiêu dùng, từ đó đẩy nhanh tốc độ điện hóa.
Thái Anh