Trong nhiều thập kỷ, Mỹ viện trợ hàng tỷ USD, cung cấp các khóa huấn luyện, thiết bị và thông tin tình báo cho lực lượng Colombia đối phó với các băng đảng ma túy. Nhờ vậy, nỗ lực chống ma túy của Colombia đã đạt được nhiều thành tựu, trong đó có việc tiêu diệt trùm ma túy Pablo Escobar năm 1993.
Giờ đây, mối quan hệ hợp tác lâu năm đang đứng bên bờ vực sụp đổ, khi Mỹ tăng cường các cuộc tập kích "xuồng chở ma túy" ở vùng biển Caribe và Thái Bình Dương. Lãnh đạo hai nước gần đây liên tục chỉ trích nhau gay gắt vì những cuộc tập kích như vậy.
Tổng thống Mỹ Donald Trump thậm chí còn gọi người đồng cấp Colombia Gustavo Petro là "trùm ma túy" khi để các băng đảng ma túy "lộng hành trong nước". Ông đe dọa cắt viện trợ cho Colombia, trong khi chính phủ Mỹ ngày 24/10 áp lệnh trừng phạt tài chính đối với ông Petro, vợ, con trai cùng một số cố vấn thân cận.
Cùng ngày, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio nhắc lại quyết định của chính quyền Trump, lần đầu tiên trong gần 3 thập kỷ không coi Colombia là đối tác hợp tác trên mặt trận phòng chống ma túy. Ông Rubio nói với phóng viên ngày 25/10 rằng chính quyền đang phản ứng với "lãnh đạo nước ngoài thù địch", dù vẫn ca ngợi lực lượng an ninh Colombia.
Tổng thống Mỹ Donald Trump trả lời báo giới tại Nhà Trắng ngày 1/8. Ảnh: AP
Quân đội Mỹ đã tiến hành 13 vụ tập kích vào tàu, xuồng bị cáo buộc chở ma túy, khiến ít nhất 57 người thiệt mạng trong vòng chưa đầy hai tháng kể từ khi mở chiến dịch ở vùng biển Caribe và Thái Bình Dương.
Ông Petro chỉ trích chiến dịch là hành vi "giết người không qua xét xử", cho hay một ngư dân Colombia đã thiệt mạng trong cuộc tập kích của Mỹ. Tổng thống Colombia cũng lên án việc Mỹ tăng cường binh sĩ, tàu chiến và chiến đấu cơ ở Caribe.
Colombia đã trở thành quốc gia Mỹ Latin mới nhất lọt vào tầm ngắm của chính quyền Trump sau những bất đồng quan điểm về cuộc chiến chống ma túy. Trước đó, Mỹ cũng tăng cường chỉ trích Tổng thống Venezuela Nicolas Maduro và Tổng thống Brazil Luiz Inacio Lula da Silva liên quan đến vấn đề này.
Cuối tháng trước, ông Rubio thông báo hủy visa của ông Petro sau khi lãnh đạo Colombia tham gia cuộc mít tinh ủng hộ người Palestine ở New York và kêu gọi binh lính Mỹ không tuân lệnh ông Trump. Ông Petro khi đó đang tham dự phiên họp thường niên của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc tại thành phố này.
"Việc Tổng thống Petro chỉ trích cách tiếp cận mới của chính quyền Trump với cuộc chiến chống ma túy càng củng cố quan điểm tiêu cực của Washington về ông", Ryan Berg, giám đốc chương trình châu Mỹ tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), nói.
Tuy nhiên, giới quan sát cảnh báo việc Mỹ trừng phạt Colombia có thể gây bất ổn cho hợp tác an ninh, vốn là trụ cột trong quan hệ hai nước. Điều đó sẽ làm suy yếu năng lực của chính phủ Colombia trong cuộc chiến chống các nhóm vũ trang và băng đảng ma túy ở nước này.
Chính phủ Mỹ đã viện trợ ít nhất 377 triệu USD cho Colombia trong năm tài chính 2024, theo Viện Nghiên cứu Quốc hội (CRS). Khoảng một phần ba số đó được dùng để chống buôn ma túy và hỗ trợ thực thi pháp luật.
Colombia được xem là tiền đồn tình báo quan trọng cho cuộc chiến chống ma túy ở khu vực Andes. Trong thư gửi ông Trump tháng trước, nghị sĩ New York Gregory W. Meeks, thành viên Ủy ban Đối ngoại Hạ viện, cho biết trong tháng 1/2024-6/2025, 85% thông tin tình báo mà lực lượng đặc nhiệm Mỹ ở Key West, bang Florida sử dụng đều có nguồn gốc từ Colombia.
Elizabeth Dickinson, nhà phân tích an ninh tại Bogota của Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế, cảnh báo Mỹ sẽ không có đủ thông tin tình báo quan trọng nếu hợp tác chống ma túy giữa hai nước chấm dứt, đồng thời sức mạnh của các băng đảng, nhóm vũ trang ở Colombia sẽ gia tăng.
"Tình hình an ninh ở Colombia rất phức tạp. Cho đến nay, lực lượng an ninh đang cố gắng kiểm soát mọi thứ nhưng vẫn rất khó khăn. Nếu hợp tác với Mỹ chấm dứt, lực lượng an ninh Colombia sẽ không còn khả năng hoàn thành nhiệm vụ. Mối đe dọa sẽ theo đó vượt khỏi tầm kiểm soát", bà nói.
Tổng thống Colombia Gustavo Petro tại thủ đô Bogota hôm 23/10. Ảnh: AFP
Cựu tổng thống Colombia Juan Manuel Santos cũng cảnh báo căng thẳng giữa Mỹ và Colombia có thể khiến các băng đảng ma túy đắc lợi. "Khi hai đồng minh trên mặt trận chống ma túy hục hặc, băng đảng là kẻ chiến thắng. Khi hai Tổng thống liên tục chỉ trích nhau, việc chống tội phạm sẽ càng khó khăn", ông nói.
Đại sứ Colombia tại Mỹ Daniel Garcia-Pena thừa nhận căng thẳng giữa hai lãnh đạo, nhưng bày tỏ lạc quan rằng các quan chức hai bên vẫn sẽ tìm cách duy trì hợp tác về an ninh, kinh tế và vấn đề di cư. "Tôi tin rằng hợp tác giữa hai nước sẽ được tiếp tục, khi xét đến kết quả và lợi ích", ông nói.
Daniel DePetris, nhà nghiên cứu Mỹ Latin tại tổ chức Defense Priorities ở Washington, lưu ý việc ông Petro hết nhiệm kỳ vào năm sau cũng có thể giúp chấm dứt giai đoạn căng thẳng này.
"Rất nhiều bất đồng hiện tại mang tính cá nhân. Ông Trump và ông Petro đối lập hoàn toàn về quan điểm chính trị và ý thức hệ. Khi ông Petro rời đi, tôi dự đoán chính quyền ông Trump sẽ thay đổi lập trường hiện tại", DePetris nói.
Tuy nhiên, trước khi tới thời điểm đó, những lo lắng về quan hệ Mỹ - Colombia rạn nứt sẽ gia tăng. "Họ là một trong những đối tác vững chắc nhất của chúng ta trong khu vực suốt nhiều thập kỷ", James Stavridis, cựu đô đốc hải quân Mỹ, nói về Colombia.
Kể từ khi sáng kiến chống ma túy và khủng bố mang tên Kế hoạch Colombia được phát động năm 2000, Mỹ đã hợp tác chặt chẽ với quân đội và lực lượng cảnh sát Colombia để giảm sản xuất cocain trong nước. Những người ủng hộ Colombia tại quốc hội Mỹ cho rằng hợp tác song phương đã giúp phá vỡ các tổ chức tội phạm xuyên quốc gia và củng cố pháp quyền.
Dù ông Trump đã yêu cầu chấm dứt viện trợ cho Colombia, Garcia-Pena cho biết hiện chưa có thay đổi nào trên thực tế và hai bên vẫn duy trì chia sẻ thông tin tình báo, hợp tác quân sự. Tuy nhiên, ông lưu ý hải quân Mỹ không chia sẻ thông tin với Colombia về các cuộc tập kích "xuồng ma túy" gần đây.
Sergio Guzman, giám đốc nhóm tư vấn Colombia Risk Analysis ở Bogota, nhận định căng thẳng gần đây giữa hai lãnh đạo chỉ nhằm mục tiêu thu hút ủng hộ của cử tri trong nước.
Ông Petro đã tìm cách gây dựng hình ảnh lãnh đạo khu vực và thậm chí toàn cầu về các vấn đề như biến đổi khí hậu hay quyền của người Palestine. Khi chỉ trích ông Trump, ông Petro dường như đang cố gắng củng cố hình ảnh lãnh đạo cứng rắn, không khuất phục.
Khoảnh khắc "xuồng chở ma túy", được cho là thuộc về phiến quân ELN của Colombia, phát nổ. Video: X/SecWar
Trong khi đó, ông Trump ngay từ khi tranh cử đã cam kết ưu tiên cho cuộc chiến chống ma túy. Sau khi trở lại Nhà Trắng, ông đã hiện thực hóa cam kết này.
Nhà Trắng ngày 2/10 công bố một thông báo gửi đến quốc hội, trong đó Tổng thống Trump cho biết Mỹ "đang trong cuộc xung đột vũ trang" với các băng đảng ma túy mà Washington coi là tổ chức khủng bố. Trong bài đăng trên mạng xã hội tháng 9, Phó tổng thống JD Vance viết "việc tiêu diệt các thành viên băng đảng đang đầu độc người dân Mỹ là cách triển khai quân đội đúng đắn nhất".
Khi được hỏi về những gì ông Petro có thể làm để giảm căng thẳng trong quan hệ với Mỹ, thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt nói trong cuộc họp báo tuần trước rằng "tôi không nghĩ chúng ta đang thấy động thái xuống thang nào từ lãnh đạo mất kiểm soát của Colombia". Bà thêm rằng Tổng thống Trump "cũng không quan tâm lắm" tới điều đó vào thời điểm này.
"Mối quan hệ Mỹ - Colombia trong nhiều năm đã vượt lên trên chính trị cá nhân vì cả hai bên đều hiểu tầm quan trọng của nó. Nhưng giờ đây mọi thứ đang bị gạt đi và chúng ta đang đánh mất tiến trình đã đạt được trong nhiều thập kỷ", bà Dickinson nói.
Thanh Tâm (Theo SCMP, AFP, Foxnews)