Anh Lồ A Lợi, người H'Mông 29 tuổi, sống tại Sa Pa và đang làm việc trong ngành du lịch, cho biết từ nửa năm nay trên TikTok bắt đầu xuất hiện tình trạng du khách nam giới người nước ngoài mặc váy H'Mông chụp ảnh tại các điểm du lịch Hà Giang - nay thuộc tỉnh Tuyên Quang. Anh Lợi cho rằng đây là hành vi sử dụng trang phục sai lệch, kêu gọi cộng đồng người H’Mông cùng bảo vệ văn hóa dân tộc.
Anh Lợi chỉ ra hai nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này gồm thiếu hiểu biết và cố tình nhằm thu hút sự chú ý. "Nhiều người hiểu rõ nhưng cố tình khuyến khích du khách, đặc biệt nam giới, mặc váy phụ nữ H'Mông như chiêu trò độc lạ để quay video, qua đó tạo xu hướng, tăng tương tác", anh Lợi nói.
Anh cho biết nhiều người H'Mông như anh cảm thấy bị tổn thương vì trang phục luôn được phân định rõ ràng về giới tính, gắn liền với danh dự, các nghi lễ và ý nghĩa tâm linh.
Khách Tây mặc váy ở Hà Giang. Ảnh: NVCC
Với người H'Mông, trang phục truyền thống là một phần linh hồn, bản sắc văn hóa và niềm tự hào dân tộc. Mỗi họa tiết, đường thêu, mảnh vải chứa đựng câu chuyện về lịch sử, tín ngưỡng. Về mặt xã hội, trang phục là của hồi môn và minh chứng cho sự khéo léo của cô dâu H'Mông. Việc học thêu thùa từ nhỏ chuẩn bị cho các cô gái vai trò làm vợ, làm mẹ trong tương lai.
TS. Trần Hữu Sơn - Viện trưởng Viện nghiên cứu ứng dụng văn hóa và du lịch - cho biết chiếc váy là biểu tượng văn hóa của người H'Mông. Nhìn vào chiếc váy, người ta có thể phân biệt người H'Mông đen, H'Mông Trắng hay H'Mông lềnh. Truyện cổ của người H'Mông cũng ca ngợi chiếc váy, kể ngọc hoàng đã ban của cải cho người dân vì dâng lên chiếc váy đẹp.
Về cơ bản, chiếc váy gắn liền với người phụ nữ, nam giới hầu như không mặc, trừ trường hợp nam giới là thầy cúng. Trong đời sống thường nhật, người H'Mông có thể mặc áo như người Kinh nhưng khi chết đi, đàn ông hay đàn bà đều sẽ được cho mặc váy hoặc xếp váy bên cạnh như một cách hướng về nguồn cội.
Vừ Hường - cũng là người H'Mông làm du lịch ở Hà Giang đồng thời là tác giả sách - cho rằng cần bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống và khai thác đúng các giá trị văn hóa truyền thống để làm du lịch. Theo Hường, người làm du lịch cần biết cách truyền tải giá trị văn hóa lịch sử của chiếc váy đến khách nước ngoài - thay vì đưa cho các nam du khách mặc lên làm trò cười.
"Đó là những trò lố, không phải cách truyền tải văn hóa", cô nói, nhấn mạnh chiếc váy người H'Mông không đơn thuần là vật che cơ thể.
Hai du khách mặc váy người H'Mông. Ảnh: NVCC
Tuy nhiên, Nguyễn Văn Tuấn, đại diện một đơn vị chuyên đón khách quốc tế đi cung Ha Giang Loop (vòng lặp Hà Giang) - cho rằng nên có cái nhìn cởi mở hơn. Khách nam nước ngoài của đơn vị ông cũng từng mặc váy H'Mông chụp ảnh và ông Tuấn nhấn mạnh "họ yêu thích, tự hào mới mặc". Ông khẳng định "chưa từng thấy ai có hành vi xúc phạm văn hóa".
"Nếu thấy việc họ khoác trang phục địa phương lên người là không tôn trọng văn hóa, tôi nghĩ nên đưa hết đồ vào bảo tàng", ông Tuấn nói, cho rằng du khách đến quốc gia mới luôn có tâm lý hiếu kỳ, muốn trải nghiệm.
Đại diện một số đơn vị khai thác tour du lịch cho khách nước ngoài ở Hà Giang cũng cho rằng đây chỉ là trải nghiệm văn hóa. Ngày nay, du khách không đơn thuần chỉ đi từ điểm A đến điểm B, họ muốn trải nghiệm sâu và thử cuộc sống của người bản địa. Do đó, các công ty cũng thường cho khách mặc thử đồ dân tộc hoặc hòa mình vào cuộc sống người dân như gặt lúa, chăn trâu.
TS Sơn cho rằng nam giới mặc váy "nhìn chung không thuận mắt, nếu người H'Mông bản địa phản đối, du khách nên tôn trọng". Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh trong bối cảnh hiện tại, đặc biệt với ngành du lịch, mọi người nên có cái nhìn cởi mở hơn nếu du khách chỉ chụp ảnh, không làm trò lố.
TS Trịnh Lê Anh - Trưởng bộ môn Quản trị sự kiện, khoa Du lịch học, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội - nói việc nam du khách nước ngoài mặc váy H'Mông để chụp ảnh "cho vui" mà thiếu hiểu biết hoặc không được hướng dẫn phù hợp, rất dễ gây phản cảm.
Lợi mặc trang phục truyền thống của người H'Mông. Ảnh: NVCC
Đây là ranh giới mong manh giữa tôn vinh và trêu đùa bản sắc. Đặc biệt, khi những hình ảnh này bị lan truyền trên mạng xã hội như một "trò vui" hay "trend câu view", chiếc váy H'Mông - vốn là biểu tượng của sự nữ tính, bản sắc - bị biến thành đạo cụ gây cười.
TS Lê Anh nói từng trải nghiệm mặc trang phục dân tộc khi đến Nhật Bản, Hàn Quốc và Bhutan nhưng luôn trong bối cảnh được giới thiệu rõ ràng, có quy tắc và tôn trọng ý nghĩa văn hóa. Ông chưa bao giờ mặc trang phục dân tộc nữ, dù chỉ để chụp hình.
"Văn hóa không phải thứ cosplay tùy tiện", ông nói.
Là một người H'Mông, Hường mong muốn có sự "cởi mở văn hóa trong khuôn khổ ", tránh những biến tướng gây tổn hại đến cộng đồng địa phương. Cô cho biết người H'Mông không sử dụng những nhà sàn kiểu cũ để đón khách đến ở, và họ đã đổi mới, tân trang lại nhà. Tuy nhiên, chiếc váy của phụ nữ H'Mông "không thể để nam giới mặc" - trừ khi đã sang thế giới bên kia. Cô đề xuất có chính sách từ chính quyền để bảo tồn văn hóa vì văn hóa là nền tảng của du lịch.
Theo TS Lê Anh, dung hòa giữa cộng đồng bản địa và những người làm du lịch luôn là bài toán khó. Với người bản địa, văn hóa là cội rễ, giá trị thiêng liêng cần gìn giữ. Trong khi đó, một số người làm du lịch - nếu thiếu hiểu biết - có thể xem văn hóa như một "sản phẩm" để thu hút khách. Sự lệch pha này dẫn đến nguy cơ "thương mại hóa bản sắc" hoặc khiến cộng đồng cảm thấy bị xúc phạm, bị biến thành "phông nền" cho du lịch.
Ông đề xuất các giải pháp dài hạn như đào tạo bài bản cho hướng dẫn viên và điều hành tour, trang bị kiến thức sâu về văn hóa bản địa. Thứ hai, cộng đồng địa phương cần được trao quyền chủ động trong việc thiết kế các trải nghiệm du lịch, từ việc quyết định ai được mặc trang phục, trong bối cảnh nào, đến cách giải thích ý nghĩa văn hóa. Đây không chỉ là sự tham gia mà là quyền đồng sở hữu và đồng sáng tạo sản phẩm văn hóa.
Cuối cùng, ông kêu gọi các địa phương sớm xây dựng bộ quy tắc ứng xử trong du lịch văn hóa, như một khung hướng dẫn mềm mang tính giáo dục, định hướng hành vi của cả du khách lẫn người làm du lịch.
Tú Nguyễn