Cà phê tiếp tục nằm trong nhóm nông sản xuất khẩu chủ lực của Việt Nam với kim ngạch xuất khẩu niên vụ 2024-2025 đạt 8,4 tỷ USD, tăng hơn 55% so với cùng kỳ. Tuy vậy, thị trường cũng đặt ra nhiều yêu cầu khắt khe hơn, đặc biệt từ châu Âu - nơi tiêu thụ khoảng 40% lượng cà phê xuất khẩu của Việt Nam.
Bên cạnh quy định giới hạn dư lượng thuốc bảo vệ thực vật ở mức thấp 0,1 mg trên mỗi kg, quy định chống mất rừng và suy thoái rừng (EUDR) cũng khiến nhiều vùng nguyên liệu phải chuyển đổi mô hình canh tác. Tại Đăk Lăk - địa phương dẫn đầu cả nước về sản lượng cà phê, cơ quan chuyên môn cho biết áp lực dịch hại, chi phí đầu vào và sản xuất nhỏ lẻ tiếp tục là thách thức lớn đối với nông dân.
Nông dân Đàm Huy Lý thăm vườn cà phê tại xã Ea Ninh, tỉnh Đăk Lăk. Ảnh: Lê Minh
Mô hình kết nối chuỗi
Trong bối cảnh này, Bayer phối hợp cùng Trung tâm Khuyến ông Đăk Lăk, Viện Khoa học Kỹ thuật Nông - Lâm nghiệp Tây Nguyên (Wasi) và nông dân địa phương triển khai mô hình canh tác cà phê bền vững với quy trình quản lý sâu bệnh hại và dư lượng hiệu quả từ đầu năm 2025. Mô hình vừa được giới thiệu tại tọa đàm "Kết nối chuỗi - Nâng tầm cà phê Việt" với sự tham gia của đại diện cơ quan ban ngành, doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân.
Trong buổi tọa đàm, Bayer Việt Nam và Công ty TNHH Cà phê 721 ký kết biên bản ghi nhớ với mục tiêu tối ưu hóa nguồn lực, tiếp tục triển khai nhiều mô hình canh tác mẫu phục vụ nghiên cứu thực tiễn, đồng thời làm cơ sở tập huấn và chuyển giao công nghệ cho nông dân địa phương. Các bên cũng phối hợp xây dựng bộ tiêu chuẩn chất lượng phù hợp với yêu cầu thị trường xuất khẩu, nâng cao giá trị và uy tín cà phê Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Đại diện Bayer Việt Nam và Công ty TNHH Cà phê 721 ký kết biên bản ghi nhớ. Ảnh: Lê Minh
Ông Đàm Huy Lý, một nông dân tham gia mô hình cho biết việc chuyển từ tập quán sử dụng phân thuốc theo kinh nghiệm sang quy trình kỹ thuật thống nhất giúp vườn cây ổn định hơn. "Vườn cây 'xanh, sạch, đẹp', giảm chi phí sản xuất, bảo vệ sức khỏe cho chính mình và môi trường. Quan trọng nhất là đảm bảo cà phê không có dư lượng, tự tin đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu", ông Lý chia sẻ.
Theo báo cáo kỹ thuật, các chỉ tiêu sinh trưởng tại vườn mô hình đều đạt mức cải thiện cao hơn so với đối chứng. Bộ rễ phát triển khỏe, cây sinh trưởng đồng đều, cành dài, tỷ lệ cành khô thấp và khả năng giữ trái tốt. Chiều dài cành dự trữ cũng tăng, giúp cây duy trì năng suất ổn định cho các vụ sau.
Mô hình này ước tính đem lại năng suất 3,3-4,7 tấn hạt trên mỗi ha, cao hơn mức 3-4,3 tấn mỗi ha tại những khu vực canh tác theo phương thức truyền thống, tương đương mức tăng năng suất đạt 10-15%. Các kết quả này được xem là tiền đề cho việc mở rộng quy mô mô hình trong thời gian tới.
Ông Nguyễn Minh Hưng, Quản lý ngành hàng cà phê của Bayer Việt Nam cho biết ba năm liên tiếp kiểm tra dư lượng đều đạt chuẩn xuất khẩu. "Chúng tôi triển khai mô hình mẫu để nông dân so sánh trực tiếp và có cơ sở tin tưởng vào quy trình", ông Hưng nói.
Ông Nguyễn Minh Hưng, Quản lý ngành hàng Cà phê của Bayer Việt Nam phát biểu tại sự kiện. Ảnh: Lê Minh
Định hướng phát triển vùng nguyên liệu bền vững
Ngành hàng cà phê liên tục nằm trong nhóm nông sản xuất khẩu đạt hàng tỷ USD. Trong đó, Đăk Lăk đóng vai trò "thủ phủ cà phê" của cả nước, dẫn đầu về năng suất, sản lượng và đóng góp kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỷ USD. Hiện nay, Đăk Lăk đã ban hành đề án phát triển ngành hàng cà phê đến năm 2030, thể hiện sự quan tâm đặc biệt đối với cây trồng chiến lược này.
Ông Nguyễn Hắc Hiển, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Đăk Lăk cho biết, quản lý dư lượng thuốc bảo vệ thực vật và vật tư đầu vào là định hướng lớn của ngành nông nghiệp địa phương.
Để phát triển bền vững, định hướng của tỉnh là tập trung nâng cao chất lượng thay vì chạy theo sản lượng. Điều này được cụ thể hóa bằng việc áp dụng các chứng nhận quốc tế như GlobalGAP, 4C, Rainforest... Đồng thời, địa phương tổ chức lại sản xuất theo hướng hợp tác, liên kết chuỗi, khuyến khích nông dân tham gia hợp tác xã và ghi chép nhật ký nông hộ; đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số vào sản xuất... Mô hình hợp tác giữa Bayer, Wasi và Trung tâm khuyến nông (đã thành công trên 15 mô hình sầu riêng và 13 mô hình cà phê) là điển hình cho hướng đi này.
Ông Nguyễn Hắc Hiển, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Đăk Lăk phát biểu tại sự kiện. Ảnh: Lê Minh
Năm 2026, dự án Better Life Farming (Nông nghiệp tiên phong, nhà nông thịnh vượng) sẽ tiếp tục mở rộng quy mô, đặt mục tiêu phát triển thêm ít nhất 20 mô hình liên kết mới. Các mô hình này sẽ tập trung vào các nông trường, công ty cà phê và các vùng nguyên liệu trọng điểm của những đơn vị thu mua.
Các chuyên gia cho biết mô hình đang áp dụng bộ giải pháp gồm quản lý đất và dinh dưỡng theo quy trình chuẩn, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật hợp lý thông qua quản lý tổng hợp dịch hại, áp dụng tưới tiết kiệm và các biện pháp thích ứng với biến đổi khí hậu. Nông dân tham gia mô hình được hướng dẫn ghi chép nhật ký nông hộ và kiểm tra dư lượng định kỳ để bảo đảm đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu.
Ông Kg Krishnamurthy, Giám đốc Nhánh Khoa học cây trồng Bayer Việt Nam cho biết, sứ mệnh của công ty là mang giải pháp canh tác cà phê bền vững toàn diện đến Tây Nguyên. Gói giải pháp tập trung vào quản lý đất, bảo vệ cây, tiết kiệm nước và thích ứng biến đổi khí hậu. Dự án có ba mục tiêu cho nông dân: nâng cao năng suất và giá trị kinh tế; đảm bảo bền vững lâu dài; và kết nối chuỗi giá trị, hỗ trợ đầu ra. Ông nhấn mạnh đây là nỗ lực chung, đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ của chính quyền, Viện Wasi, các đối tác và nông dân.
Hoàng Anh