Một khe nứt sâu giữa đô thị ở Kamonia, Cộng hòa Dân chủ Congo. Ảnh: Ruben Nyanguila/Anadolu
New Atlas hôm 2/10 đưa tin các nhà nghiên cứu từ Đại học Công giáo Leuven (KU Leuven) ở Bỉ cùng cộng tác viên tại Đại học Bukavu và Đại học Kinshasa ở Cộng hòa Dân chủ Congo sử dụng ảnh vệ tinh và dữ liệu so sánh để xác định 2.922 khe nứt khổng lồ trên Trái Đất chạy qua khu đô thị phát triển nhanh. Họ phát hiện vấn đề này đang bị xem nhẹ, đòi hỏi quy hoạch đô thị và cơ sở hạ tầng tốt hơn để giải quyết.
Nghiên cứu được nhà địa lý tại KU Leuven và đồng nghiệp lần đầu tiên chỉ ra khe nứt hình thành do xói mòn trong đô thị không phải sự cố riêng lẻ. Chúng là vấn đề cấu trúc phát triển nhanh chóng và mối đe dọa thường bị bỏ qua.
Khi nhóm nghiên cứu đối chiếu ảnh vệ tinh với ảnh trên không từ Bảo tàng Hoàng gia Trung Phi ở Bỉ, họ nhận thấy chỉ có 46 khe nứt xuất hiện vào thập niên 1950. Khe nứt xói mòn khổng lồ cắt sâu trên mặt đất ở các thành phố. Theo nhóm nghiên cứu, khe nứt đô thị lan rộng ở 26 thành phố ở Congo, kéo dài hơn 700 km, một số nơi sâu tới hàng chục mét. Vấn đề này ảnh hưởng tới hơn một nửa thành phố trong nghiên cứu, chứng tỏ khe nứt đô thị đang trở thành hiện tượng phổ biến.
Khe nứt xói mòn hình thành nhanh chóng khi nước mưa lớn chảy qua đường phố thoát nước kém, tạo thành đường rãnh ăn sâu vào khu dân cư. Không giống hố sụt thường mở ra đột ngột và có thể trải rộng trong vài giờ hoặc vài ngày, khe nứt đô thị tiếp tục phát triển, tăng lên về chiều dài và chiều rộng.
Từ 2004 đến 2023, nhóm nghiên cứu ước tính gần 120.000 người mất chỗ ở khi nhà cửa bị đổ sụp xuống khe nứt. Từ năm 2020, tốc độ mất chỗ ở tăng gấp 3, buộc trung bình 12.000 cư dân phải di dời mỗi năm. Hiện nay, có 2,7 triệu người sống trong phạm vi 100 m quanh khe nứt đang hoạt động trong khi hơn 3 triệu người sống trong khu vực khe nứt có khả năng mở rộng. Kinshasa, thủ đô của Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC), một trong những thành phố phát triển nhanh nhất thế giới, hiện có 868 khe nứt, nhiều khe nứt trong số đó cắt ngang qua khu dân cư đông đúc.
Dù mưa lớn là một phần nguyên nhân, khe nứt đô thị phần lớn là kết quả từ hoạt động của con người, bao gồm xây dựng đường sá không có hệ thống thoát nước, phát triển đô thị nhanh chóng và loại bỏ thảm thực vật ở khu vực đông dân cư. Hiện nay, trong tình hình biến đổi khí hậu kéo theo mưa lớn thường xuyên, mặt đất dễ dàng sụp đổ hơn.
Các nhà nghiên cứu kêu gọi nhà chức trách hành động khẩn cấp bởi ngăn chặn khe nứt hình thành không chỉ hiệu quả mà còn kinh tế hơn. Theo họ, chi phí để ổn định khe nứt sau khi chúng hình thành có thể tiêu tốn hơn một triệu USD mỗi khe.
An Khang (Theo New Atlas, Nature)