Tuần cuối tháng 9, Sở Nội vụ phối hợp Sở Nông nghiệp và Sở Tài nguyên Môi trường TP HCM tổ chức lớp tập huấn công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng cho 1.500 lãnh đạo, cán bộ.

Ngoài học trực tiếp, chương trình còn được truyền hình trực tuyến đến 168 xã, phường, thị trấn. Các học viên cập nhật quy định mới của Luật Đất đai, đồng thời cùng thảo luận, giải đáp những tình huống cụ thể trong xác định giá đất, đền bù, bố trí tái định cư — những vấn đề khiến nhiều dự án giải ngân chậm.

Theo bà Phạm Thị Thanh Hiền, Giám đốc Sở Nội vụ TP HCM, sau ba tháng vận hành mô hình chính quyền hai cấp, hệ thống hành chính thành phố có nhiều điểm sáng, song vẫn phát sinh bất cập, đặc biệt là tình trạng nơi thừa cán bộ, nơi thiếu người có chuyên môn. Qua khảo sát, công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng là vấn đề nhiều địa phương gặp vướng mắc dẫn tới đầu tư công giải ngân chậm.

"Chúng tôi đang rà soát, đề xuất điều động cán bộ từ nơi thừa sang nơi thiếu, đồng thời tổ chức các khóa tập huấn để bồi dưỡng năng lực thực tiễn cho cán bộ, công chức", bà Hiền nói. Sở Nội vụ sẽ phối hợp Đại học Kinh tế TP HCM và Học viện Cán bộ để mở các chương trình đào tạo chuyên sâu theo từng lĩnh vực.

Ông Đỗ Văn Đạo, nguyên phó giám đốc Sở Nội vụ TP HCM, nhận định trong mọi giai đoạn sắp xếp, sáp nhập đơn vị hành chính, tình trạng thừa – thiếu cán bộ là khó tránh. Tuy nhiên, "nếu chương trình đào tạo được thiết kế tốt, cán bộ có nhiệt huyết, nỗ lực thì sẽ vượt qua giai đoạn chuyển tiếp".

Theo ông, cán bộ công chức hiện nay đã quen với quy trình quản lý nhà nước, có nền tảng kiến thức hành chính và tinh thần trách nhiệm, nên việc đào tạo lại để thích ứng với nhiệm vụ mới hoàn toàn khả thi.

Tuy nhiên, bối cảnh hiện nay khác trước: cấp xã không chỉ làm các phần việc cũ, mà còn gánh thêm nhiều nhiệm vụ của quận, huyện và một phần chức năng của thành phố. "Xét về khối lượng và tính chất công việc, cấp xã giờ đây gần như tương đương cấp huyện", ông Đạo nói.

Vì vậy, ông cho rằng phân cấp quyền tuyển dụng là điều hợp lý để cấp xã chủ động giải quyết tình trạng thiếu người có chuyên môn. Tuy nhiên, quyền này cần gắn với khung tiêu chuẩn thống nhất, được cấp trên giám sát chặt chẽ.

"Không có mô hình nào hoàn toàn tránh được tiêu cực. Quan trọng là quy trình tuyển dụng phải công khai, minh bạch, có tiêu chí rõ ràng để tránh lợi dụng quyền lực," ông Đạo nhấn mạnh.

Khung tiêu chuẩn có thể do Bộ Nội vụ hoặc thành phố ban hành, quy định rõ số lượng biên chế, quỹ lương, tiêu chuẩn năng lực. Các phường, xã khi tuyển người phải đảm bảo không vượt biên chế hoặc vượt quỹ lương được giao. Đây là mô hình đang được nhiều nước áp dụng khi chuyển từ quản lý quá trình sang quản lý kết quả.

Ông Phạm Anh Thắng, Phó chánh Văn phòng Bộ Nội vụ, đồng tình với hướng phân cấp tuyển dụng, song cho rằng trước mắt nên tận dụng nguồn nhân lực sẵn có.

Theo ông Thắng, sau sáp nhập, có nơi thừa kế toán, nơi lại thiếu kỹ sư địa chính hay cán bộ môi trường. Sự chênh lệch này bắt nguồn từ việc sáp nhập cơ học, tức 2-4 xã, phường gộp lại mà không cân đối chuyên môn. "Thành phố cần rà soát để luân chuyển, điều tiết cán bộ giữa các xã, phường, nhằm sử dụng hiệu quả lực lượng công chức hiện có," ông nói.

Ngoài ra, ông Thắng lưu ý việc đào tạo lại theo vị trí việc làm rất quan trọng, giúp cán bộ không chỉ đủ trình độ chuyên môn mà còn hiểu được yêu cầu thực tế của từng địa bàn dân cư.

Chuyên gia chính sách công Nguyễn Quang Đồng cho rằng, mô hình chính quyền hai cấp buộc cấp xã, phường phải "lớn lên", đảm nhiệm vai trò của một cấp hành chính thực thụ.

Cấp xã giờ đây phải xử lý gần như toàn bộ hồ sơ, thủ tục mà trước đây quận, huyện lo; đồng thời là cấp gần dân nhất, trực tiếp thực thi các chính sách an sinh, phát triển kinh tế - xã hội.

Theo ông Đồng, giai đoạn chuyển tiếp thừa – thiếu là không thể tránh, nhưng có thể kiểm soát nếu thành phố xác định rõ thứ tự ưu tiên nhiệm vụ. "Quan trọng nhất là đảm bảo hồ sơ hành chính cho người dân không bị ách tắc. Sau đó, tùy đặc thù từng phường, xã mà lựa chọn những lĩnh vực trọng tâm như giải phóng mặt bằng, xây dựng cơ bản hay đầu tư công," ông nói.

Trong trường hợp thiếu nhân lực chuyên môn, cấp xã nên được phép ký hợp đồng tạm thời hoặc thuê khoán chuyên gia, để giải quyết công việc trước mắt. Nếu những người này hoàn thành tốt nhiệm vụ, họ có thể được ưu tiên trở thành công chức chính thức.

Về lâu dài, theo ông Đồng, TP HCM cần xác định rõ nhiệm vụ giữa các cấp và phân loại vị trí việc làm cụ thể. Khi đã có khung chuẩn, việc giao quyền tuyển người cho cấp xã sẽ khả thi và minh bạch hơn.

Ông cũng đề xuất cơ chế thử việc nhanh – đánh giá nhanh – sa thải nhanh, thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào kỳ thi tuyển công chức truyền thống. "Khu vực công nên chấp nhận rủi ro tuyển sai, nhưng cũng cần có cơ hội sửa sai," ông nói.

Lê Tuyết