Gà lôi trắng. Ảnh: Vinwonder
Trước đây, theo quy định tại nghị định 84/2021, gà lôi trắng thuộc nhóm IB, là động vật rừng bị nghiêm cấm khai thác và sử dụng vì mục đích thương mại. Nhưng theo quy định tại thông tư 27, gà lôi trắng đã được chuyển sang nhóm IIB, nghĩa là không cấm hoàn toàn, chỉ bị hạn chế khai thác thương mại.
Quy định này cũng là cơ sở để Cơ quan tố tụng tỉnh Hưng Yên ra quyết định kháng nghị toàn bộ bản án hình sự sơ thẩm của TAND Khu vực 5 - Hưng Yên liên quan bị cáo Thái Khắc Thành, 45 tuổi, trú xã Đô Lương, tỉnh Nghệ An, bị tuyên 6 năm tù trước đó, vì đã nhân giống và bán gà lôi trắng - loài được cho là động vật nguy cấp quý hiếm thuộc nhóm 1B. Theo đó bị cáo Thành bị buộc tội Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm, theo khoản 2, Điều 244 Bộ luật Hình sự.
Ông Nguyễn Vũ Linh, Giám đốc Vườn quốc gia Bạch Mã, cho biết gà lôi trắng thường sinh sống ở khu vực núi cao, từ độ cao 500 m trở lên, với mỗi đàn ngoài tự nhiên chỉ có khoảng 3 đến 5 cá thể. Quần thể loài này phát triển chậm do chịu nhiều mối đe dọa từ các loài săn mồi như chồn, cầy vòi hương và khỉ mặt đỏ.
Gà lôi trắng ở Vườn Quốc gia Bạch Mã. Video: Võ Thạnh
Từ năm 2022 đến nay, VQG Bạch Mã đã nhân giống thành công 24 cá thể gà lôi trắng, với nguồn giống không thu thập từ tự nhiên và VQG Cúc Phương chuyển giao, nhằm đa dạng nguồn gene và tăng khả năng thích nghi.
Theo ông Linh, hiện nay nhiều nơi đã nhân giống gà lôi trắng thành công. Để tránh trường hợp đáng tiếc khi người dân không nắm được quy định, ông Linh cho rằng lực lượng kiểm lâm địa phương cần chủ động hướng dẫn họ thực hiện các thủ tục đăng ký nuôi hợp pháp, vừa bảo đảm tuân thủ pháp luật, vừa góp phần bảo tồn loài quý hiếm này.
Gà lôi trắng được nhân nuôi thành công tại Vườn quốc gia Bạch Mã. Ảnh: Võ Thạnh
Gà lôi trắng có tên khoa học Lophura nycthemera, là một loài chim lớn thuộc họ Trĩ. Ở Việt Nam có 5 phân loài khác nhau. Con trống trưởng thành có lông đen trắng, mắt đỏ nâu và chân đỏ. Con mái nhỏ hơn, có lông màu nâu xám, mắt nâu và chân đỏ.
Tại Việt Nam, gà lôi trắng đang được bảo tồn và nhân giống ở Vườn Quốc gia Bạch Mã và Vườn quốc gia Cúc Phương.
Gà lôi trắng đã được chuyển sang nhóm II B - nhóm chỉ hạn chế chứ không nghiêm cấm khai thác, theo thông tư 27 năm 2025. Ảnh chụp từ phụ lục của thông tư 27.
Theo Sách Đỏ Việt Nam, loài này được xếp hạng sẽ nguy cấp (VU), có vùng phân bố rộng nhưng quần thể suy giảm do mất sinh cảnh sống và bị săn bắt làm thực phẩm hoặc cảnh. Kích cỡ quần thể ước tính dưới 10.000 cá thể, số lượng cá thể trưởng thành mỗi tiểu quần thể dưới 1.000.
Danh mục loài nguy cấp được chia làm hai nhóm I và II.
Nhóm I gồm các loài nguy cấp, quý, hiếm có nguy cơ tuyệt chủng cao, cần bảo vệ nghiêm ngặt. Đó là các loài trong Phụ lục I Công ước CITES, hoặc được đánh giá ở mức nguy cấp (EN) đến cực kỳ nguy cấp (CR) theo IUCN/Sách Đỏ Việt Nam. Ngoài ra, loài đặc hữu hay có giá trị đặc biệt về khoa học, y tế, kinh tế, sinh thái, cảnh quan, văn hóa - lịch sử cũng thuộc nhóm này nếu đang bị đe dọa.
Nhóm II gồm các loài tuy chưa ở mức khẩn cấp như Nhóm I nhưng vẫn cần quản lý chặt. Đó là các loài trong Phụ lục II, III Công ước CITES, hoặc được xếp từ "sẽ nguy cấp (VU) trở lên" trong IUCN/Sách Đỏ Việt Nam. Những loài đang bị khai thác, buôn bán quá mức hoặc có nguy cơ trở nên nguy cấp trong tương lai cũng thuộc nhóm này.
Phạm Linh - Võ Thạnh