"Làm sao để không bị chặt chém ở hồ Gươm?" và "Mua đồ ở phố cổ Hà Nội hay bị tính giá cao lắm à?" là hai câu hỏi Nguyễn Hữu Thanh Nhã, hướng dẫn viên chuyên dẫn khách quốc tế, thường xuyên nhận được.
"Mỗi lần bị hỏi vậy, tôi khá lúng túng nhưng vẫn trấn an khách đó chỉ là một vài trường hợp "con sâu làm rầu nồi canh". Dù vậy, tôi vẫn lo lắng nếu tình trạng này còn, khách sẽ không quay lại", Nhã chia sẻ.
Nỗi lo của chị Nhã là có cơ sở. Chiều 22/9, Công an quận Hoàn Kiếm, Hà Nội, đã hỗ trợ một gia đình du khách Australia sau khi họ bị tài xế xích lô thu 1,2 triệu đồng cho một cuốc xe, cao gấp sáu lần mức giá thông thường. Mức giá niêm yết trên các ứng dụng cho dịch vụ tương tự chỉ gần 200.000 đồng.
Đây không phải lần đầu. Hồi tháng 7, một nhóm du khách Philippines cũng bị tài xế taxi tại khu vực này "chặt chém" gần 1,4 triệu đồng cho quãng đường chưa đến một km.
Những trải nghiệm không vui không chỉ đến từ giá cả. Nguyễn Hữu Công, hướng dẫn viên chuyên đưa khách Việt đi Đông Nam Á, cho biết anh cảm thấy thoải mái khi mua sắm ở Thái Lan vì "được trả giá thoải mái, không mua cũng không sao". Ngược lại, tại Việt Nam, anh từng bị mắng vì chạm vào đồ tại một cửa hàng nhưng không mua.
Ngọc Anh, du khách từ TP HCM, cũng có kỷ niệm "nhớ đời" khi đến Hà Nội. Cô bị một chủ quán "đốt vía" do vào xem hàng vào sáng sớm nhưng không mua. "Làm sao tôi biết quán đó đã có ai mở hàng hay chưa. Việc trở thành người đầu tiên rất áp lực", Ngọc Anh nói. Cô từng đi Mỹ, Nhật và các nước châu Âu nhưng chưa gặp trường hợp không mua đồ lại bị chủ quán đối xử như vậy.
Những trải nghiệm này không chỉ được phản ánh trong nước mà truyền thông quốc tế cũng từng cảnh báo. Tạp chí du lịch Outlook Traveller (Anh) từng có bài viết cảnh báo du khách về "những chiêu trò gian lận hoặc nạn chặt chém lừa đảo" tại Việt Nam, đồng thời khuyên du khách nên luôn luôn hỏi và thỏa thuận giá trước khi sử dụng bất kỳ dịch vụ nào từ taxi, xích lô đến hàng rong.
Khách nước ngoài đổ đến phố đường tàu Hà Nội vui chơi, check in vào tháng 10/2025. Ảnh: Hoàng Giang
Tại Hội thảo "Công nghiệp Văn hóa với phát triển Du lịch bền vững" ở Ninh Bình cuối tháng 10, Tiến sĩ Nguyễn Văn Lưu, nguyên Vụ trưởng Đào tạo, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, nhận định "văn hóa du lịch" là cách ứng xử và chuẩn mực của các bên khi tham gia du lịch, từ du khách, doanh nghiệp đến cộng đồng và cơ quan quản lý.
Theo ông Lưu, thực trạng văn hóa du lịch ở Việt Nam "có nhiều điểm được và chưa được". Bên cạnh tình trạng "chặt chém", ngành du lịch còn đối mặt với hiện tượng ăn xin, giả danh ăn xin gây phiền hà, vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm tại nhiều cơ sở ăn uống, và tình trạng rác thải, vệ sinh môi trường chưa đảm bảo tại các điểm dừng chân, trạm xăng. Việc tiếp nhận và giải quyết khiếu nại của du khách cũng "chưa kịp thời, gây bức xúc".
Trong nhiều hội nghị ngành, lãnh đạo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cũng như Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam cũng từng thừa nhận tình trạng "chặt chém" là một "vấn nạn" và là "con sâu làm rầu nồi canh", gây ảnh hưởng trực tiếp đến hình ảnh, thương hiệu và tính cạnh tranh của du lịch quốc gia.
"Chúng ta vẫn còn thiếu kiểm tra, phát hiện, xử lý dứt điểm hiện tượng tiêu cực", ông Lưu nói.
Không chỉ người làm dịch vụ, ông Lưu cũng chỉ ra rằng "nhiều người Việt khi đi du lịch chưa thể hiện là người có văn hóa, nhất là khi ra quốc tế, còn có những hành động làm ảnh hưởng đến hình ảnh đất nước".
Du khách đổ đến tham quan và vui chơi trước cửa Nhà thờ Lớn Hà Nội vào mùa thu. Ảnh: Ngọc Thành
Những tiêu cực trên là một nghịch lý nếu nhìn vào những thành tựu mà ngành du lịch đạt được. Ông Lưu cũng ghi nhận những "điểm được" như nhận thức về văn hóa du lịch của người làm du lịch ngày một rõ hơn. Nhiều công ty đề cao đạo đức kinh doanh, đặt du khách làm trọng tâm.
Các biểu hiện trực quan như cảnh quan, danh thắng được tôn tạo bài bản, cơ sở hạ tầng hoàn thiện. Thủ tục xuất nhập cảnh, hải quan được cải tiến, nhân viên niềm nở hơn. Các sự kiện được tổ chức chuyên nghiệp, cơ sở hạ tầng du lịch ngày một hoàn thiện.
Năm 2025, du lịch Việt Nam tiếp tục khẳng định vị thế trên bản đồ quốc tế khi được xướng tên ở những hạng mục danh giá nhất như Điểm đến hàng đầu châu Á, điểm đến Di sản hàng đầu tại lễ trao giải World Travel Awards (WTA) khu vực châu Á - Thái Bình Dương, diễn ra tại Hong Kong tối 13/10.
Các điểm đến du lịch nổi tiếng như Hà Nội, TP HCM, Hội An cũng được trao tặng nhiều danh hiệu như Điểm đến du lịch cho kỳ nghỉ ngắn ngày hàng đầu châu Á, điểm đến sự kiện và lễ hội hàng đầu hay thành phố văn hóa hàng đầu.
Ngành du lịch đang trên đà phục hồi mạnh mẽ. Năm 2024, Việt Nam đón 17,6 triệu lượt khách quốc tế, gần về mốc 18 triệu của năm 2019.
Năm 2025, Việt Nam đặt mục tiêu đón 25 triệu lượt khách quốc tế, 120-130 triệu lượt khách nội địa và tổng thu du lịch đạt 950.000 - 1.000.000 tỷ đồng. Tính chung 9 tháng đầu năm, ngành du lịch Việt đón hơn 15,4 triệu lượt khách quốc tế, đạt 61% mục tiêu.
Câu hỏi đặt ra là Việt Nam sẽ giữ chân du khách và đạt được mục tiêu này bằng cách nào nếu những vấn đề về văn hóa du lịch chưa được giải quyết.
Du khách dạo bộ, tham quan các tuyến phố cổ ở Hội An. Ảnh: Đắc Thành
Giáo sư Kim Si Bum từ Đại học Quốc gia Gyeongkuk (Hàn Quốc) tại hội thảo cho rằng văn hóa thể hiện bản sắc địa phương, và đó là thứ thu hút du khách. "Nếu muốn phát triển bền vững, các quốc gia không thể phá hủy hay làm hao mòn giá trị văn hóa chỉ để phục vụ mục đích phát triển du lịch", ông nói.
Theo các chuyên gia, ngành du lịch cần coi việc xây dựng văn hóa là nhiệm vụ trọng tâm. Cần đẩy mạnh quản lý nhà nước, thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm vi phạm, đồng thời chủ động đấu tranh với các biểu hiện phi văn hóa.
Tiến sĩ Lưu cho rằng các phong trào ứng xử văn minh cần được phát động đều khắp, các điểm du lịch đông cần bố trí nhân viên hỗ trợ khách, ưu tiên người cao tuổi.
Từ góc độ người làm nghề, hướng dẫn viên Thanh Nhã cho rằng giải pháp nằm ở cả hai phía. "Tôi nghĩ rằng bên cạnh việc phạt thật nặng, cần có nhiều chương trình phổ cập cho những người làm dịch vụ về tính bền vững. Làm ăn kiểu 'chặt chém' sẽ không thể phát triển lâu dài", Nhã nói.
"Du lịch bền vững không chỉ là bảo vệ môi trường", Nhã nói thêm. "Chừng nào Việt Nam hết nạn chặt chém, chừng đó chúng ta mới phát triển bền vững được".
Phương Anh