Gần 11h sáng, tài xế Xu Hui, 35 tuổi, lên xe để bắt đầu đơn hàng đầu tiên trong ngày từ một tiệm trà sữa. 11 phút sau, anh giao xong đơn bánh kem. Đến giữa trưa, anh hoàn thành thêm 7 đơn khác.
Cứ như thế, một ngày giao hàng của anh kéo dài từ tiệm burger, quán cà phê, tiệm mỳ cho tới các nhà hàng Trung Đông. Sau đơn trà sữa cuối ngày, công việc của Xu kết thúc lúc hơn 23h30. Tổng cộng anh đã chạy xe gần 100 km, giao gần 50 đơn, với trung bình 15 phút mỗi đơn. Số tiền kiếm được cho ngày hôm đó là khoảng 46 USD.
Xu chỉ là một mắt xích nhỏ trong đội quân giao hàng hùng hậu lên tới hơn 200 triệu người của Trung Quốc hiện nay. Khi thị trường lao động truyền thống trở nên khó khăn, nhiều người đã tìm đến các công việc tự do, bán thời gian hoặc phi chính thức.
Dữ liệu từ Gavekal Dragonomics cho thấy lao động tự do hiện chiếm khoảng 30% lực lượng lao động phi nông nghiệp ở Trung Quốc, trong khi con số này năm 2013 là 20%.
Tài xế giao đồ ăn tại Bắc Kinh hồi tháng 5. Ảnh: AFP
Tại Trung Quốc, số lượng tài xế công nghệ đã tăng gấp 3 lần, lên 7,5 triệu người trong vòng 4 năm tính đến 2024, dù số lượng chuyến xe chỉ tăng khoảng 60%. Năm nay, chính quyền nhiều thành phố đã phải cảnh báo người tìm việc không nên gia nhập lĩnh vực này vì cạnh tranh quá khốc liệt.
Ernan Cui, nhà phân tích của Gavekal Dragonomics, nhận xét "chúng tôi đang chứng kiến tình trạng nguồn cung lao động trong nhóm này gần như bão hòa". Tình trạng "thừa người thiếu việc" sẽ dẫn tới giảm thu nhập, theo giới quan sát.
Wu Di, 37 tuổi, cho biết anh bắt đầu công việc shipper từ 7 năm trước. Hồi đầu, anh kiếm được 2.800 USD mỗi tháng, sau đó giảm còn 1.400 USD, nhưng anh vẫn cảm thấy thoải mái với 8 tiếng làm việc mỗi ngày.
Nhưng giờ đây, để kiếm được mức thu nhập tương đương, anh phải làm việc 14-15 tiếng mỗi ngày. Thù lao cho mỗi đơn giao hiện chỉ là 1 USD, giảm từ mức 1,25 USD của vài năm trước.
Khảo sát mới nhất do công ty Ant Group cùng một viện nghiên cứu thực hiện cho thấy nhóm lao động tự do phải làm việc 54 giờ mỗi tuần và có thu nhập trung bình 730 USD mỗi tháng.
Phía sau tay lái cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Hầu như họ không có bảo hiểm y tế hay các phúc lợi khác, cũng như dễ đối mặt nguy cơ tai nạn lao động. Năm 2023, truyền thông Trung Quốc cho hay nước này ghi nhận khoảng 12.000 tai nạn giao thông liên quan tới người giao đồ ăn, trung bình 33 vụ mỗi ngày.
Wu kể bản thân từng bị ngã xe ba lần, ba đồng nghiệp của anh cũng đã thiệt mạng vì tai nạn trong lúc làm việc.
Làm tài xế giao hàng cũng rất căng thẳng. Mọi chuyển động của tài xế đều được theo dõi sát sao trên các ứng dụng giao hàng. Họ đôi khi còn bị phạt tiền hoặc các hình thức phạt khác nếu giao hàng chậm.
Khoảng 1-2 lần mỗi ngày, tài xế của nền tảng giao hàng lớn nhất Trung Quốc Meituan nhận được yêu cầu từ ứng dụng. Họ phải phản hồi trong vài phút bằng cách đưa mặt vào màn hình để xác minh danh tính, đồng thời kiểm tra trang phục. Nếu không phản hồi kịp thời hoặc không đạt yêu cầu, họ sẽ bị phạt.
Các nền tảng cũng có những hình thức để thúc đẩy tài xế làm việc, nhưng lại khiến họ thấy thêm áp lực. Một số ứng dụng hiển thị thứ hạng của tài xế dựa trên số đơn đã hoàn thành. Tài xế có thể được thưởng hoặc bị cắt thưởng tùy theo thái độ hoặc hành vi khi làm việc.
Li Jiaxing, sinh viên 22 tuổi từng làm thêm tài xế giao hàng trong mùa hè, cho biết có ngày anh bị trừ 0,16 điểm vì chạy nhanh qua những tuyến phố vốn không dành cho xe đạp điện. Li đã sụt hơn 3,5 kg chỉ trong một tháng làm việc và không có ý định quay lại công việc này sau khi tốt nghiệp.
Theo dữ liệu của Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc, tỷ lệ thất nghiệp của người 16-19 tuổi ở nước này, ngoại trừ sinh viên đại học, vào tháng 11 là 16,9%. Theo phân tích của Gerard DiPippo, phó giám đốc tại Trung tâm Nghiên cứu Trung Quốc của tổ chức RAND ở Mỹ, tốc độ tạo việc làm mới ở Trung Quốc hiện thấp hơn nhiều so với giai đoạn trước đại dịch.
Nhận thức được những khó khăn của lao động tự do, từ đầu năm nay, các cơ quan quản lý đã làm việc với các nền tảng, kêu gọi chấn chỉnh hoạt động liên quan đến khuyến mãi, tiền lương và giờ làm của người lao động.
Các nền tảng lớn nhất trong ngành gồm Meituan, Ele.me cho biết sẽ bãi bỏ hình phạt nếu tài xế giao hàng trễ. Họ cũng triển khai một số chương trình bảo hiểm xã hội cho người giao hàng.
Tài xế giao đồ ăn tranh thủ chợp mắt trên một con phố ở Bắc Kinh hồi tháng 5/2024. Ảnh: AFP
Dù công việc giao hàng không dễ dàng, nhiều tài xế cho biết họ không có kỹ năng cần thiết để tìm những công việc tốt hơn. Xu cho biết trước đây anh từng làm thợ cắt tóc ở quê nhà tại miền trung Trung Quốc, trước khi đi làm thời vụ tại các nhà máy. Xu nói công việc ở nhà máy phải rất vất vả và kỷ luật nghiêm ngặt, trong khi thu nhập chỉ khoảng 850 USD mỗi tháng.
Anh quyết định thử sức với nghề giao hàng tại Bắc Kinh từ hơn ba năm trước. Hiện anh làm việc khoảng 13-14 tiếng mỗi ngày trong cả tuần. Xu sống trong căn phòng trọ đơn sơ cùng với một tài xế giao hàng khác và thường ăn tối lúc gần nửa đêm.
Với thu nhập khoảng 1.400 USD mỗi tháng, anh dùng một phần để trả nợ và phần lớn gửi về cho vợ con ở quê. Xu hiểu rất khó duy trì công việc nặng nhọc và áp lực này trong nhiều năm, nên sẽ nắm bắt cơ hội việc làm khác nếu có.
Nhưng Xu thực sự không chắc cơ hội đó có xuất hiện không. "Tôi thậm chí còn không chắc nửa năm nữa mình sẽ làm gì", anh nói.
Thanh Tâm (Theo WSJ, Asia Today, CNA)