Trong cuộc họp của Ủy ban II thuộc mô hình Toàn cảnh Kinh tế tư nhân (ViPEL) sáng 29/9 tại TP HCM, ông Phạm Quốc Long, Phó tổng giám đốc Gemadept, nhận định thời điểm đã "chín muồi" để hình thành Trung tâm Hàng hải quốc tế. Ông dẫn chứng, 60% thương mại hàng hải thế giới đi qua châu Á và 30% qua Biển Đông, trong khi các cảng Việt Nam đã xử lý khoảng 800 triệu tấn hàng mỗi năm, đứng đầu khu vực về tốc độ tăng trưởng.
"Việt Nam đang mất khoảng 1 tỷ USD mỗi năm vì hệ thống cảng manh mún, giá bốc xếp thấp. Nếu gắn trung tâm hàng hải với khu thương mại tự do (FTZ), trung tâm tài chính và dịch vụ liền bờ, chúng ta có thể trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu", ông nói.
Theo tính toán, đề án dự kiến cần huy động khoảng 10 tỷ USD trong 5-10 năm tới, theo hình thức hợp tác công - tư. Nguồn vốn này sẽ được phân bổ để phát triển cầu bến, bãi container, kho lạnh, khu hậu cần sửa chữa tàu, cùng các dịch vụ đi kèm trong FTZ và trung tâm tài chính. Ông Long ước tính, khi vận hành đầy đủ, trung tâm có thể tạo ra hơn 20.000 việc làm trực tiếp và gián tiếp, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam.
Ông Phạm Quốc Long, Phó tổng giám đốc Gemadept (đứng) chia sẻ tại phiên họp chuyên đề Uỷ ban II phát triển hạ tầng cảng biển, logistic và năng lượng mới sáng 29/9. Ảnh: Thảo Nguyên
Không chỉ nhìn vào cảng biển, ông Long còn nhấn mạnh tiềm năng lớn cần phát triển vận tải thủy nội địa - nơi có thể giúp giảm chi phí logistics vốn đang chiếm tới 16-17% GDP.
"Một sà lan 200-300 TEU có thể thay thế hàng trăm xe container. Nhưng đầu tư cho đường thủy hiện chỉ chiếm 2% vốn ngành giao thông, khiến nhiều điểm nghẽn chưa được giải tỏa", ông phân tích và kiến nghị nâng tĩnh không cầu, mở rộng kênh Hà Nam, đẩy nhanh giải ngân vốn cho giai đoạn 2026-2030.
Trước lập luận này, một thành viên Ủy ban II cho rằng cần thận trọng khi phân bổ nguồn lực, bởi không ít dự án hạ tầng trước đây đã "trật nhịp" với thực tế. Ông dẫn ví dụ cảng Trần Đề ở Sóc Trăng chỉ xử lý chưa tới 500.000 TEU mỗi năm, trong khi Cái Mép đạt hơn 5 triệu TEU. "Nếu tiếp tục dàn trải đầu tư vào những cảng ít hàng, chúng ta sẽ lãng phí. Đường thủy nội địa, nhất là các tuyến Măng Thít, Mương Khai - Đốc Phủ Hiền, mới cần được ưu tiên", ông nói.
Câu chuyện quy hoạch đường sắt cao tốc cũng được nêu ra. Ông này cho rằng ngoài tuyến chở khách tốc độ 350 km/h, cần tính đến hạ tầng riêng cho container chạy ở mức 160 km/h, đồng thời phải quy hoạch quỹ đất cho hàng hóa ngay từ đầu để tránh vướng mắc sau này.
Ở góc nhìn doanh nghiệp tư vấn, nhiều ý kiến đồng thuận rằng khu vực Cái Mép - Cần Giờ là lựa chọn khả thi nhất để đặt trung tâm hàng hải. Hiện nơi đây chiếm 30% lượng hàng hóa cả nước, riêng container hơn 70%, và có tiềm năng đạt 50 triệu TEU nếu khai thác đầy đủ 23 km cầu bến. Theo các doanh nghiệp, điều còn thiếu là cơ sở cung ứng nhiên liệu và một cơ chế quản trị đặc thù.
"Nếu trao quyền chủ động cho địa phương thông qua mô hình "Chính quyền cảng", hiệu quả sẽ cao hơn nhiều so với cách điều hành tập trung hiện nay", một chuyên gia đề xuất.
Ông Đặng Vũ Thành, Tổng giám đốc Kho vận miền Nam, cho rằng đây cần là chương trình cấp quốc gia, với khung pháp lý rõ ràng và cơ chế ổn định để thu hút tư nhân.
Ông Trần Chí Dũng, Phó tổng giám đốc Cảng quốc tế Mỹ Thủy, cũng nhấn mạnh thời điểm hiện nay "không thể tốt hơn" khi Việt Nam vừa đăng cai Đại hội FIATA (Đại hội Thế giới của Liên đoàn các Hiệp hội Giao nhận và Vận tải quốc tế) và trung tâm hàng hải cần song hành cùng một hệ thống dữ liệu logistics quốc gia, tích hợp vận tải, xuất nhập khẩu và thanh toán.
Khép lại cuộc họp, bà Phạm Thị Ngọc Thủy, Giám đốc Văn phòng Ban IV, đánh giá cao các ý kiến và cho rằng đây là cơ sở để ủy ban hoàn thiện khung pháp lý, chuẩn bị cho phiên thảo luận ngày 10/10 với sự tham gia của doanh nghiệp và cơ quan quản lý. "Các đề xuất về hàng hải, logistics, khu công nghiệp hay năng lượng đều cần được phát triển thành chiến lược cụ thể, phân định rõ bước đi ngắn hạn và dài hạn", bà nói.
Ông Nguyễn Thanh Bình, Tổng giám đốc Gemadept, bổ sung yếu tố quyết định vẫn là niềm tin và sự đồng lòng. "Đừng chờ cơ chế hoàn hảo. Chúng ta cần vừa làm vừa hoàn thiện, đồng thời loại bỏ tư duy cạnh tranh manh mún trong khối tư nhân để hợp tác mạnh mẽ hơn", ông nói.
Theo ông, việc triển khai hệ thống Cộng đồng Cảng (PCS) - nền tảng dữ liệu chung cho cảng, doanh nghiệp và cơ quan quản lý, sẽ đặt nền móng cho mô hình cảng mở, hướng tới một trung tâm hàng hải mang tầm quốc tế.
ViPEL là một trong bốn nhiệm vụ Thủ tướng giao Ban IV xây dựng, với 4 ủy ban liên kết toàn diện các lĩnh vực lớn của kinh tế. Ủy ban II phụ trách hạ tầng, cảng biển, logistics và năng lượng mới. Từ năm 2025, ViPEL sẽ công bố danh mục dự án trọng điểm theo cơ chế "công - tư đồng kiến quốc", gồm 20 dự án cấp quốc gia, 200 cấp địa phương và 2.000 cấp cơ sở, làm mô hình mẫu cho tinh thần "cùng làm, cùng chia sẻ trách nhiệm".
Thi Hà