Đề xuất được GS.TS Nguyễn Xuân Tiên, Chủ tịch Hội Mỹ thuật TP HCM, nói tại tọa đàm đóng góp ý kiến xây dựng công trình tưởng niệm nạn nhân Covid-19 do Viện Nghiên cứu Phát triển TP HCM, tổ chức sáng 6/11.
TP HCM là nơi ghi nhận số nạn nhân thiệt mạng vì Covid-19 nhiều nhất nước với hơn 23.000 người. Công trình tưởng niệm sẽ được đặt ở khu đất số 1 Lý Thái Tổ rộng 4,3 ha, phường Vườn Lài (quận 10 cũ). Nơi này hiện có sẵn nhiều cây xanh cổ thụ, cụm 7 biệt thự gắn với gia tộc chú Hỏa "vua đất" Sài Gòn xưa. Công trình dự kiến kiến hoàn thành trước Tết Nguyên đán 2026, được thực hiện bằng nguồn vốn xã hội hóa.
GS.TS Nguyễn Xuân Tiên, Chủ tịch Hội Mỹ thuật TP HCM, phát biểu tại tọa đàm sáng 6/11. Ảnh: An Phương
Ông Nguyễn Xuân Tiên cho rằng công trình tưởng niệm nạn nhân Covid-19 thuộc nhóm phức tạp vì mang nhiều ý nghĩa nhưng cũng đang nhận ý kiến đa chiều. "Không nên nóng vội khẳng định phải xong trước Tết mà cần thời gian tìm kiếm các ý tưởng để có công trình tốt", ông nói.
Theo Chủ tịch Hội Mỹ thuật TP HCM, thành phố cần tổ chức một cuộc thi tìm kiếm ý tưởng thiết kế, có đầu bài, tiêu chí rõ ràng cho các kiến trúc sư, thành lập hội đồng xét chọn đúng quy định. Các tác phẩm được chọn sẽ triển lãm lấy ý kiến người dân để lựa chọn công trình đảm bảo mỹ thuật, kiến trúc, ý nghĩa.
ThS. KTS Ngô Anh Vũ, Viện trưởng Quy hoạch xây dựng (Sở Quy hoạch – Kiến trúc), cho rằng trước hết phải điều chỉnh quy hoạch khu đất, làm rõ cấu trúc không gian – giao thông – chỉ tiêu sử dụng đất. Đây là cơ sở để kiến trúc sư đưa ra phương án phù hợp.
Ông cũng lưu ý khu vực có Công viên Âu Lạc với tượng đài Công an nhân dân, do đó phương án thiết kế cần hài hòa không gian chung. "Trước mắt mở toàn bộ khu đất cho người dân, tượng đài đi theo đúng trình tự", ông nói.
Khu đất Nhà khách chính phủ, số 1 đường Lý Thái Tổ. Ảnh: Quỳnh Trần
Tại hội nghị, nhiều chuyên gia thống nhất công trình tưởng niệm không cần đồ sộ mà cần "chạm vào trái tim", làm nổi bật ký ức đô thị: nơi TP HCM chịu mất mát lớn nhưng đứng dậy mạnh mẽ từ tinh thần tương trợ.
TS Nguyễn Thị Hậu, Tổng thư ký Hội Khoa học lịch sử TP HCM, cho rằng, khi tiếp cận thiết kế công trình này, cần xác định rõ góc nhìn. Ở đây, thông điệp của thành phố khá rõ ràng là tưởng niệm nạn nhân Covid-19. Do đó, cần đặt trọng tâm vào nỗi đau và nghị lực vượt qua đại dịch của người dân.
Theo bà, đài tưởng niệm nên hướng về người dân, đó sẽ là nơi thể hiện tình người, sự đoàn kết, chia sẻ. "Đây là những giá trị làm nên sức mạnh của Sài Gòn và Nam Bộ, đau thương nhưng không bi lụy, đó là tinh thần đặc trưng của vùng đất này", bà nói.
Chuyên gia này cũng cho rằng, một công trình tốt cần thông điệp rõ ràng, để người dân thấy mình trong đó, cảm nhận được ký ức đô thị, tình nghĩa và sự đồng lòng giữa nhân dân với chính quyền. Các giá trị khác có thể thể hiện qua khu nhà lưu niệm tại khuôn viên, nơi kể lại hành trình chống dịch, những câu chuyện của tuyến đầu và cộng đồng.
TS Nguyễn Thị Hậu góp ý tại toạ đàm sáng 6/11. Ảnh: An Phương
KTS Nguyễn Đỗ Dũng (Công ty Tư vấn Quốc tế enCity) gợi ý kết hợp tưởng niệm - di sản - công viên thành một quần thể văn hóa - giáo dục. Ông nhắc đến cách làm Khu tưởng niệm 11/9 ở New York, tên các nạn nhân được khắc trên lan can đồng bao quanh hai hồ nước tưởng niệm. Danh tính của họ được sắp theo từng nhóm quan hệ, không phân thứ tự.
"Giá trị không nằm ở vật liệu hay độ cao, mà ở hành trình tạo ra công trình - quá trình gắn kết cộng đồng, tôn trọng ký ức và giáo dục thế hệ sau", ông nói.
TS Võ Kim Cương, nguyên Phó kiến trúc sư trưởng TP HCM, đề xuất giữ nguyên cây xanh và 7 biệt thự hiện hữu, cải tạo thành câu lạc bộ văn hóa – giáo dục, mở hàng rào để công viên trở thành không gian công cộng. Ông cho rằng tượng đài nên được thiết kế như "một câu hỏi hơn là một câu trả lời" để gợi nhớ, suy ngẫm và khơi dậy cảm xúc nơi người xem.
"Có thể là một công trình ngầm, dẫn dắt người đi qua hành trình ký ức và quay trở lại mặt đất, mở ra không gian mới. Đến đó, người ta có thể rơi nước mắt nhưng cũng thấy thêm sức mạnh để bước tiếp", ông nói.
Lê Tuyết