Đề xuất thí điểm điện hóa ngành thép, dệt may, nhựa tại TP HCM

Đây là đề xuất "giải pháp nhanh" nhằm thử nghiệm mô hình khu công nghiệp phát thải ròng bằng không (NZIP) tại TP HCM, được bà Trang Nguyễn, Giám đốc Chương trình và Hợp tác quốc tế Climateworks Centre, nêu tại hội thảo ngày 29/7.

Climateworks chuyên nghiên cứu chính sách phát triển bền vững, thuộc Đại học Monash (Australia), đang hợp tác Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM (HIDS) tham vấn lộ trình chuyển đổi các khu công nghiệp quan trọng sang NZIP.

Trong khi các khu công nghiệp sinh thái, khu công nghiệp xanh hướng tới kinh tế tuần hoàn, giảm phát thải đến các mức độ nhất định, NZIP là nơi phát ròng bằng 0, tức cân bằng giữa tổng lượng phát thải khí nhà kính (GHG) và lượng được loại bỏ.

"TP HCM có những cơ hội rõ ràng để thử nghiệm mô hình NZIP thông qua các giải pháp nhanh như mở rộng áp dụng năng lượng tái tạo, điện khí hóa để giảm phát thải trong các ngành then chốt như thép, dệt may và nhựa", bà Trang nói.

Khuyến nghị được bà Trang Nguyễn đưa ra sau khi Climateworks phân tích 5 khu công nghiệp trọng điểm của TP HCM cũ, gồm khu công nghệ cao (SHTP), khu chế xuất Tân Thuận và 3 khu công nghiệp Hiệp Phước, Tân Tạo và Đông Nam. 5 khu này chiếm 70% tổng mức tiêu thụ điện tại các doanh nghiệp sử dụng nhiều năng lượng (KEUs) của TP HCM cũ (300.000 TOE), phát thải 770.000 tấn CO2 quy đổi (tCO2) mỗi năm.

Theo đề xuất, ngành thép ở Hiệp Phước và Tân Thuận có triển vọng điện hóa các công đoạn cán, gia nhiệt và tạo hình; nâng cấp hiệu suất lò nung và mua thép thô xanh. Các khu này có thể tham khảo công nghệ lò hồ quang điện (EAF) hoặc hoàn nguyên trực tiếp (DRI) sử dụng năng lượng tái tạo hoặc hydrogen.

Ngành nhựa tại Tân Thuận và Tân Tạo có thể điện hóa nhiệt quy trình ép đùn, ép phun; đầu tư hạ tầng tái chế cơ học và hóa học. Doanh nghiệp dệt may ở Tân Tạo và Đông Nam được khuyến nghị mua 100% điện tái tạo, dùng nhiệt năng từ mặt trời, nồi hơi điện cho quy trình nhuộm và hoàn thiện, cũng như sử dụng vật liệu tuần hoàn và tái sử dụng nước.

Việc thí điểm xanh hóa 3 ngành này được cho là cần thiết trong bối cảnh cơ chế điều chỉnh biên giới carbon của EU (CBAM) hiệu lực từ năm 2026 sẽ ảnh hưởng đến 27% sản lượng xuất khẩu thép của Việt Nam. Trong khi, nhu cầu dệt may bền vững và nhựa sinh học, vật liệu tái chế ngày càng cao.

(Nguồn: Climateworks)

Trong ngắn hạn đến 2030, Climateworks đề xuất các khu này lắp đặt điện mặt trời mái nhà, hệ thống đo lường - báo cáo - xác minh (MRV), thí điểm kinh tế tuần hoàn. Đồng thời, tổ chức này kiến nghị lập nhóm điều phối chuyên trách để thúc đẩy chuyển đổi công nghiệp ở cấp thành phố, bảo đảm kết hợp các giải pháp năng lượng với đào tạo kỹ năng xanh, thúc đẩy xuất khẩu và thu hút đầu tư xanh.

Tổ chức này đồng thời xác nhận tài chính là rào cản khi thí điểm NZIP. Ví dụ, chi phí đầu tư ban đầu cho công nghệ phát thải gần bằng 0 như DRI sử dụng hydrogen còn cao. Chi phí chuyển đổi trong ngành nhựa cũng lớn, đặc biệt là khi thay thế nhựa nguyên sinh. Các ngành này còn đối diện đầu vào hạn chế như nguồn cung thép xanh trong nước hay hệ thống phân loại và tái chế nhựa còn yếu.

Ở khía cạnh này, Phó Viện trưởng HIDS Phạm Bình An cũng nhìn nhận chuyển đổi mô hình khu công nghiệp sang bền vững trong bối cảnh kinh tế toàn cầu, biến đổi khí hậu là xu hướng tất yếu. Tuy nhiên, cần có thêm chính sách hỗ trợ về tài chính. "Chuyển đổi xanh tốn rất nhiều nhưng tiếp cận tài chính xanh vẫn còn rất khó", ông nói.

Theo khuyến nghị của HIDS, bên cạnh huy động nguồn lực hợp tác quốc tế, TP HCM nên hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi thông qua cho phép tiếp cận vay vốn hỗ trợ lãi suất của Công ty Đầu tư tài chính nhà nước TP HCM (HFIC).

TP HCM có 61 khu công nghiệp và khu chế xuất. Theo dữ liệu trước sáp nhập, mức độ phát thải của khu vực công nghiệp trong tổng phát thải của TP HCM cũ, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu lần lượt là 27%, 64% và 58-58,5%.

TP HCM cũ đã có kế hoạch chuyển đổi xanh thí điểm 5 khu công nghiệp. Các khảo sát, nghiên cứu thời gian qua cũng chỉ ra tài chính, cùng với nhận thức và nhân lực là những thách thức chính trong quá trình chuyển đổi.

Ví dụ, SHTP đặt mục tiêu Net Zero vào 2045, chuyển đổi kép (xanh và số) thành công viên khoa học. Theo khảo sát mới đây, khu công nghiệp này ghi nhận 40% doanh nghiệp chưa cam kết giảm phát thải ròng về 0. Có 20% doanh nghiệp tại đây cam kết nhưng chưa cụ thể và 20% cam kết đi kèm lộ trình. Ngoài ra, 28,7% đơn vị chưa nhận được tư vấn hay hỗ trợ nào về chuyển đổi kép.

Viễn Thông