Ngày 26/9, Bảo tàng tỉnh Gia Lai phối hợp Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) công bố kết quả khai quật phế tích Phú Ân, thôn Phú Hưng. Phế tích này được phát hiện năm 2013. Đợt khai quật thực hiện từ 17/6 đến 31/7 nhằm làm rõ mặt bằng kiến trúc, xác định niên đại và giá trị lịch sử của di tích.
Các hiện vật thu được tại phế tích Phú Ân được trưng bày tại Bảo tàng tỉnh Gia Lai. Ảnh: Trần Hóa
Tiến sĩ Nguyên Hữu Mạnh, Phó khoa Lịch sử, cho biết tổng diện tích phế tích hiện còn khoảng 2.700 m2, trong đó nhiều phần đã bị xâm hại hoặc người dân cải tạo để canh tác. Đoàn khai quật mở ba hố với tổng diện tích 300 m2 trên ba gò, phát lộ sáu cấu trúc gồm tường gạch, nền gạch, móng nhà hình chữ U và các kết cấu ba lớp gạch ở cạnh kiến trúc. Những dấu tích này cho thấy đây là một quần thể kiến trúc tôn giáo tương đối quy mô.
Các nhà khảo cổ thu thập hơn 17.650 hiện vật, chia thành hai nhóm chính: đồ đất nung (gạch, ngói, đồ gốm sinh hoạt) và đồ kim loại, trong đó có hai đồng tiền thời Tống. Đáng chú ý là loại ngói mũi lá, một đặc trưng kỹ thuật lợp mái của kiến trúc Champa, cùng nhiều cấu kiện trang trí có hoa văn chạm khắc trực tiếp.
Dựa trên hệ thống di vật và kiểu vật liệu kiến trúc, các chuyên gia nhận định quần thể Phú Ân có niên đại từ cuối thế kỷ XI đến thế kỷ XII. Sự xuất lộ của các cấu trúc phụ và các chi tiết trang trí cho thấy di tích có giá trị đặc biệt về mặt kỹ thuật xây dựng và nghệ thuật tạo hình của người Chăm.
"Phú Ân là một trong những dấu tích kiến trúc Chăm quan trọng ở vùng Gia Lai, góp thêm tư liệu quý cho nghiên cứu lịch sử – văn hóa Champa tại khu vực miền Trung", ông Mạnh nói.
Gạch tạc hình mặt người được tìm thấy tại phế tích Phú Ân. Ảnh: Trần Hóa
Ngoài đề xuất mở rộng phạm vi khai quật, ông Mạnh kiến nghị sớm đưa phế tích vào danh mục kiểm kê, xếp hạng di tích làm cơ sở cho quy hoạch bảo tồn tổng thể, đồng thời tăng cường nguồn lực về thời gian, kinh phí và nhân lực để đánh giá đầy đủ giá trị khoa học và văn hóa của di tích. Ông nhấn mạnh cần có phương án bảo vệ khẩn cấp để ngăn chặn xâm hại, khai thác đất đai hay hoạt động nông nghiệp làm tổn hại hiện vật.
Nhiều nhà nghiên cứu và cơ quan văn hóa đồng tình với đề xuất mở rộng khai quật và bảo vệ di tích, nhằm làm sáng tỏ vai trò của Phú Ân trong hệ thống đền tháp Champa và góp phần gìn giữ di sản văn hóa Chăm.
Trần Hóa