Các nghị sĩ Cộng hòa Texas ngày 30/7 công bố đề xuất bản đồ bầu cử mới tại bang này, trong đó điều chỉnh ranh giới 5 khu vực bỏ phiếu. Điều chỉnh này sẽ giúp đảng Cộng hòa có cơ hội giành thêm 5 ghế tại Hạ viện Mỹ trong bầu cử giữa kỳ năm 2026, giúp củng cố thế đa số sít sao tại cơ quan lập pháp liên bang.
Động thái của phe Cộng hòa ở nghị viện bang Texas, dựa theo ý tưởng mà Tổng thống Donald Trump đề cập trước đó, vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ đảng Dân chủ. Hơn 50 nghị sĩ Dân chủ đã rời Texas từ ngày 3/8, khiến Hạ viện bang không hội đủ số nghị sĩ để tổ chức bỏ phiếu.
Giới quan sát cho rằng Texas đã châm ngòi cho một cuộc đua vẽ lại bản đồ bầu cử ở Mỹ. Đảng Cộng hòa tại các bang như Missouri, Indiana, Ohio và Florida cũng đang xem xét hành động tương tự.
"Tuy nhiên, đảng Cộng hòa cũng phải đối mặt với nguy cơ chịu thiệt hại nặng nề nếu phe Dân chủ ở những bang khác có động thái tương tự", Charlie Hunt, phó giáo sư khoa học chính trị Đại học Boise State, bang Idaho, nói với The Converstation.
Thống đốc Greg Abbott trả lời họp báo ở cộng đồng Hunt, miền tây bang Texas ngày 8/7. Ảnh: Reuters
Vẽ lại bản đồ bầu cử là hoạt động thường diễn ra tại các bang sau khi Cục Điều tra Dân số Mỹ công bố thống kê nhân khẩu học thực hiện 10 năm một lần, gần nhất là năm 2020. Chính quyền các bang vẽ lại ranh giới các khu vực bầu cử để đảm bảo mỗi khu vực có số lượng cử tri tương đương nhau.
Đảng cầm quyền thường có xu hướng vẽ lại bản đồ để tạo lợi thế cho phe mình trong bầu cử tại Hạ viện Mỹ. Họ sẽ "dồn" hầu hết cử tri ủng hộ phe đối lập vào một số ít khu vực bầu cử, cho phép họ thắng ở đó. Sau đó, họ "chia nhỏ" số cử tri còn lại của đối thủ, phân tán ra những khu vực khác để đảm bảo phe đối lập khó thắng.
Đảng Cộng hòa đang kiểm soát Nhà Trắng, Thượng viện lẫn Hạ viện, nhưng thế đa số tại lưỡng viện rất sít sao. Trong khi đó, dữ liệu lịch sử cho thấy Tổng thống thuộc đảng nào thì phe đó thường thêm mất ghế trong bầu cử giữa kỳ, càng thúc đẩy đảng Cộng hòa vẽ lại bản đồ bầu cử.
Khác với cấp liên bang, nơi phe Dân chủ không có nhiều lựa chọn vì ở thế thiểu số, chính quyền cấp bang sẵn sàng đáp trả tương xứng với chiến lược vẽ lại bản đồ bầu cử của phe Cộng hòa.
"Nếu Texas muốn bóp méo bản đồ, California đảm bảo sẽ khiến họ trả giá", Thống đốc bang California Gavin Newsom nói. "Họ muốn trộm 5 ghế ư? Chúng tôi sẽ đáp trả, giành thêm nhiều ghế hơn và lật ngược hoàn toàn chiến lược của họ".
Đảng Dân chủ ở California đang thúc đẩy tổ chức một cuộc bầu cử đặc biệt vào cuối năm nay để cử tri bỏ phiếu về bản đồ bầu cử mới. Nếu thành công, các thay đổi sẽ có hiệu lực trước cuộc bầu cử giữa kỳ năm 2026. California có 52 ghế nghị sĩ tại Hạ viện, trong đó đảng Cộng hòa nắm 9 ghế.
"Nếu điều này được thực hiện, đảng Cộng hòa có thể mất 3, 4 hoặc 5 ghế ở California", Paul Mitchell, chuyên gia về bản đồ bầu cử tại California từng cố vấn cho đảng Dân chủ, trả lời NBC News. Đảng Dân chủ sẽ củng cố vị thế tại các khu vực có tính cạnh tranh, tránh tạo ra một bản đồ tác động tiêu cực đến phe mình.
Thống đốc bang Illinois JB Pritzker và Thống đốc bang New York Kathy Hochul cũng ám chỉ sẵn sàng hành động để đảng Dân chủ có thêm ghế.
New York dựa vào các ủy ban phi đảng phái để thiết lập bản đồ bầu cử. Tuy nhiên, bà Hochul đang cảm thấy "phát chán vì bị chèn ép" trong khi các bang khác tận dụng tối đa lợi thế chính trị từ hoạt động này. Bà tuyên bố có thể sửa đổi hiến pháp bang New York để loại bỏ các ủy ban phi đảng phái này.
Các nghị sĩ Cộng hòa ở New York và California cho biết họ chính là những người có vai trò quan trọng, giúp phe này giành thế đa số tại Hạ viện. Điều này đồng nghĩa chiến lược vẽ lại bản đồ có thể khiến đảng Cộng hòa "gậy ông đập lưng ông".
"Tổng thống chưa thấy đầy đủ bức tranh về những hệ quả cuối cùng", Kevin Kiley, hạ nghị sĩ Cộng hòa bang California, nói, mô tả cuộc chiến vẽ lại bản đồ bầu cử là "điên rồ".
Hạ nghị sĩ New York Mike Lawler cảnh báo vẽ lại bản đồ là nỗ lực khiến đảng Cộng hòa "hủy hoại lẫn nhau". "Đảng Cộng hòa sẽ mất hết ghế ở bang của đảng Dân chủ, trong khi về lâu dài, đây chính là yếu tố then chốt để duy trì thế đa số ở Hạ viện", ông Lawler cho biết.
Theo phó giáo sư Hunt, vẽ lại bản đồ còn tiềm ẩn một rủi ro là tạo ra "một phiên bản lỗi". Những khu vực mà đảng Cộng hòa có thể thắng trong kỳ bầu cử này nếu không đủ biên an toàn sẽ có nguy cơ bị lật lại trong các kỳ bầu cử tiếp theo do thay đổi nhân khẩu học.
Kịch bản này từng xảy ra tại chính Texas. Năm 2011, khi chiếm đa số tại lưỡng viện bang, đảng Cộng hòa thông qua một bản đồ bầu cử nhằm duy trì lợi thế này trong 10 năm và đảm bảo họ giành ít nhất 60% trong 14 ghế tại hạt Dallas. Tình hình thay đổi vào năm 2018, đảng Cộng hòa chỉ còn giành được hai ghế tại Dallas, đánh mất 5 ghế.
Thống đốc California Gavin Newsom tại Los Angeles ngày 26/3. Ảnh: AP
Với nghị sĩ Kiley, đòn đáp trả từ Thống đốc Newsom có thể khiến ông phải chấm dứt sự nghiệp chính trị mới chỉ bắt đầu năm 2023.
Kiley trong tuần này đã trình một dự luật lên Hạ viện để chặn mọi kế hoạch vẽ lại bản đồ bầu cử ở các bang trước cuộc tổng điều tra dân số tiếp theo vào năm 2030. Ông mô tả nỗ lực nhằm "ngăn thiệt hại từ một cuộc chiến vẽ lại bản đồ bầu cử trên khắp Mỹ".
"Trách nhiệm chấm dứt tình trạng hỗn loạn này giờ đây thuộc về Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson cùng với lãnh đạo phe thiểu số", ông Kiley nói, kêu gọi ông Johnson "hãy thể hiện vai trò lãnh đạo". "Tôi hy vọng lý trí sẽ chiến thắng".
Như Tâm (Theo Politico, Los Angeles Times, NBC News)