Cuối tháng trước, tân Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi còn tươi cười bắt tay Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề hội nghị APEC ở Hàn Quốc. Nhưng giờ đây, mối quan hệ giữa hai quốc gia đang xấu đi rõ rệt, với những động thái phản ứng ngày càng mạnh mẽ từ phía Trung Quốc. Mọi thứ bắt nguồn từ một bình luận của Thủ tướng Takaichi.
Căng thẳng nảy sinh khi bà Takaichi phát biểu trước quốc hội Nhật Bản vào ngày 7/11, nói rằng một cuộc tấn công của Trung Quốc vào đảo Đài Loan, nơi chỉ cách đảo tiền tiêu Yonaguni ở phía nam Nhật Bản khoảng 100 km, sẽ được coi là "tình huống đe dọa sống còn của quốc gia" và Tokyo có thể kích hoạt phản ứng quân sự.
Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi phát biểu trước truyền thông tại Tokyo hôm 22/10. Ảnh: AFP
Bình luận này của bà Takaichi đã châm ngòi phản ứng tức giận từ Trung Quốc, vốn luôn xem Đài Loan là một vấn đề nhạy cảm. Nước này xem đảo Đài Loan là một phần lãnh thổ không thể tách rời và sẵn sàng sử dụng mọi biện pháp để thống nhất hòn đảo. Lãnh đạo Trung Quốc cũng nhiều lần khẳng định không loại trừ biện pháp sử dụng vũ lực để thu hồi hòn đảo, dù chủ trương chung vẫn là đối thoại và thống nhất trong hòa bình.
Các lãnh đạo Nhật Bản trước đây vẫn tránh thảo luận về Đài Loan, đặc biệt khi nhắc đến phản ứng quân sự trong tình huống khẩn cấp. Mỹ thậm chí cũng giữ chính sách "mơ hồ chiến lược" về những vấn đề liên quan đến hòn đảo.
Cựu tổng thống Mỹ Joe Biden từng suýt gây ra khủng hoảng ngoại giao trong nhiệm kỳ khi nhiều lần nói rằng Mỹ sẵn sàng can thiệp quân sự nếu Trung Quốc tấn công Đài Loan, buộc Nhà Trắng phải liên tục rút lại những bình luận này. Mỗi lần như vậy, Trung Quốc đều phản ứng giận dữ.
Giới chuyên gia nhận định những bình luận từ Thủ tướng Takaichi có thể được hiểu rộng ra là bà đang ngụ ý rằng Nhật Bản sẽ hỗ trợ quân sự Đài Loan nếu Trung Quốc tấn công hòn đảo.
Tuyên bố từ bà Takaichi "đã gửi một thông điệp rất mạnh mẽ đến Trung Quốc, rằng Nhật Bản giờ đây sẽ không chỉ đứng ngoài quan sát nữa", Wang Hung-jen, nhà phân tích chính trị tại Đài Loan, cho hay.
Với lập trường cứng rắn lâu nay, Trung Quốc lập tức thể hiện sự gay gắt với phát ngôn từ Thủ tướng Nhật, đáng chú ý nhất có lẽ là phản ứng từ Tổng lãnh sự Trung Quốc tại Osaka Xue Jian. Ông đã ám chỉ đến việc đe dọa tính mạng nữ lãnh đạo Nhật Bản trong một bài đăng trên mạng xã hội.
Dù bài đăng sau đó được gỡ bỏ, nó vẫn gây ra cuộc đấu khẩu và làn sóng phản ứng mạnh mẽ tại Tokyo. Nhật Bản gửi công hàm phản đối, chỉ trích hành động của ông Xue là "vô cùng không phù hợp" và đảng cầm quyền của bà Takaichi thông qua một nghị quyết kêu gọi tuyên bố nhà ngoại giao này là "người không được chào đón", kêu gọi trục xuất ông.
Bắc Kinh trong khi đó vẫn kiên quyết bảo vệ quan điểm của mình. Bộ Ngoại giao Trung Quốc cáo buộc Nhật Bản "can thiệp trắng trợn" vào công việc nội bộ của nước này, tuyên bố bài đăng từ ông Xue chỉ đơn giản nhằm đáp lại "những bình luận sai lầm và nguy hiểm" từ Thủ tướng Takaichi.
Khẩu chiến tiếp tục tăng nhiệt. Hôm 12/11, Yuyuan Tantian, cơ quan truyền thông Trung Quốc có liên kết với đài truyền hình nhà nước CCTV, tuyên bố bà Takaichi "rất có thể sẽ phải trả giá" vì những bình luận của mình.
Bộ Ngoại giao Trung Quốc một ngày sau tiếp tục lên tiếng, kêu gọi Nhật Bản "rút lại những nhận xét vô căn cứ", nếu không, "hậu quả sẽ do phía Nhật Bản gánh chịu".
Ngày 14/11, Trung Quốc triệu đại sứ Nhật Bản để "giao thiệp nghiêm khắc" về "những bình luận sai lầm" từ Thủ tướng Takaichi. Đáp lại, Nhật Bản cho biết lập trường của mình về Đài Loan "không thay đổi" và Tokyo sẽ tiếp tục thúc đẩy giữ vững hòa bình và ổn định ở eo biển Đài Loan.
Nhật Bản cũng triệu đại sứ Trung Quốc để phản đối bình luận "vô cùng không phù hợp" của ông Xue.
Trong lúc đó, Bộ Ngoại giao Trung Quốc khuyến cáo công dân không đến Nhật Bản và những người đã đến được khuyên "theo dõi sát sao tình hình an ninh địa phương, nâng cao nhận thức an toàn và tăng cường các biện pháp tự bảo vệ". Điều này làm dấy lên lo ngại rằng hoạt động kinh doanh của các công ty du lịch Nhật Bản sẽ đối mặt đà sụt giảm nghiêm trọng.
Giải thích cho tuyên bố của mình, Thủ tướng Takaichi cho biết những bình luận đó chỉ là "giả định" và bà sẽ tránh đưa ra phát ngôn tương tự trước quốc hội thêm một lần nữa.
Ông Xue Jian phát biểu tại thành phố Osaka, miền tây Nhật Bản, hồi tháng 2/2024. Ảnh: AP
Dù vậy, sự việc đã làm bật lên những thách thức của bà Takaichi trong việc giữ ổn định mối quan hệ với Trung Quốc, điều mà mọi lãnh đạo Nhật Bản đều trải qua.
Trung Quốc vẫn là đối tác thương mại lớn nhất của Nhật Bản và bà Takaichi tiếp quản ghế thủ tướng trong bối cảnh đất nước đang đối mặt hàng loạt vấn đề về kinh tế. Bà cũng nổi tiếng là người có quan điểm bảo thủ, cứng rắn, thúc đẩy tăng cường năng lực quốc phòng Nhật Bản và chỉ trích hiện diện quân sự ngày càng tăng của Trung Quốc trong khu vực.
Mối quan hệ khó khăn này được thể hiện rõ khi bà Takaichi gặp ông Tập tại hội nghị APEC hôm 31/10. Nữ Thủ tướng cho biết hai bên đã đồng ý xây dựng một "mối quan hệ chiến lược cùng có lợi", song bà cũng nêu quan ngại với Chủ tịch Trung Quốc về những hoạt động của nước này ở biển Hoa Đông, trong đó có khu vực xung quanh nhóm đảo Senkaku/Điếu Ngư mà cả hai nước đều tuyên bố chủ quyền.
Ngay cả trước khi nhậm chức, bà Takaichi vẫn luôn thể hiện lập trường rõ ràng về Đài Loan. Bà đến thăm hòn đảo hồi đầu năm và kêu gọi hợp tác để giải quyết "các thách thức về phòng thủ", điều Bắc Kinh đã lên án vào thời điểm đó. Tại APEC, bà cũng gặp đại diện của Đài Loan và một lần nữa khiến Trung Quốc nổi giận.
Yee Kuang Heng, giáo sư tại Đại học Tokyo, cho rằng những bình luận của Thủ tướng Takaichi có thể cách để bà báo hiệu một lập trường cứng rắn hơn, nhưng ông cảnh báo bà cần cẩn thận hơn trước mặt trái vấn đề và phải "cân bằng tinh tế để đối phương phải luôn đoán định" thay vì quá thẳng thắn.
Vũ Hoàng (Theo CNN, ABC News, AFP, Reuters)