Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã trở thành quan chức cấp cao nhất của Bắc Kinh tham gia cuộc khẩu chiến liên quan đến phát biểu của tân Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi về vấn đề Đài Loan, khi ông cảnh báo các động thái của Tokyo là điều "gây sốc, phát đi tín hiệu sai lầm".
"Trung Quốc phải kiên quyết đáp trả, không chỉ để bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, mà còn cả những thành tựu đạt được một cách khó khăn sau chiến tranh, vốn phải đánh đổi bằng máu và sự hy sinh", Ngoại trưởng Trung Quốc cho hay.
"Thật đáng kinh ngạc khi lãnh đạo đương nhiệm của Nhật Bản công khai phát tín hiệu sai lầm về việc tìm cách can thiệp quân sự vào vấn đề Đài Loan, đưa ra những lời lẽ không nên nói và vượt qua lằn ranh đỏ vốn không được phép chạm tới", tuyên bố của Bộ Ngoại giao Trung Quốc ngày 23/11 dẫn lời ông Vương Nghị.
Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi (trái) bắt tay Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong cuộc gặp bên lề APEC tại Gyeongju, Hàn Quốc ngày 31/10. Ảnh: AFP
Căng thẳng giữa Bắc Kinh và Tokyo bùng nổ sau khi Thủ tướng Takaichi ngày 7/11 nói trước quốc hội rằng kịch bản Đài Loan bị tấn công có thể kích hoạt phản ứng quân sự của Nhật Bản. Bình luận đã vấp loạt động thái đáp trả gay gắt từ Trung Quốc, khi Bắc Kinh luôn coi Đài Loan là phần lãnh thổ chờ thống nhất.
Căng thẳng lần này chấm dứt "tuần trăng mật" ngắn ngủi giữa tân Thủ tướng Nhật Bản và Trung Quốc. Trước đó, tại APEC ở Hàn Quốc, bà Takaichi và Chủ tịch Tập Cận Bình từng bắt tay và mỉm cười thân thiện. Đồng thời, giới quan sát cho rằng nó cũng đánh dấu sự trở lại của chính sách "ngoại giao chiến lang" từng được Trung Quốc áp dụng nhưng đã hạn chế đáng kể gần đây.
Chính sách ngoại giao "chiến lang" được đặt theo tên loạt phim hành động nổi tiếng của Trung Quốc. Các nhà ngoại giao "chiến lang" thường có phong cách quyết liệt trong các phát biểu, bài đăng mạng xã hội, trả lời báo chí, truyền hình và cả trên bàn đàm phán, nhằm thúc đẩy lợi ích và hình ảnh của Trung Quốc.
Phong cách này xuất hiện sau khi ông Tập Cận Bình lên nắm quyền vào năm 2012, đề ra đường lối quyết liệt hơn về chính sách đối ngoại, chấm dứt kỷ nguyên "náu mình chờ thời".
Hồi tháng 11/2019, đại sứ Trung Quốc tại Thụy Điển từng gây xôn xao dư luận khi tuyên bố "Chúng tôi đãi bạn bè bằng rượu ngon, nhưng dùng súng săn với kẻ thù". Trong cuộc đàm phán tại Alaska tháng 3/2021, một người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã chỉ trích phái đoàn Mỹ "tạo ra bầu không khí thù địch nồng nặc mùi thuốc súng".
Nhưng trong ba năm trở lại đây, các nhà ngoại giao Trung Quốc dần quay trở lại cách tiếp cận truyền thống hơn, tiết chế các phát ngôn công khai và tập trung vào việc cải thiện quan hệ với Mỹ, Tây Âu và các nước đang phát triển. Các tài khoản mạng xã hội liên quan đến Bộ Ngoại giao Trung Quốc đưa ra những thông điệp bớt gay gắt và mang tính đối đầu hơn trước.
Các cuộc họp báo của Bộ Ngoại giao Trung Quốc cũng trở nên ôn hòa hơn. Một số nhà ngoại giao chiến lang Trung Quốc từng có những phát ngôn gây chấn động quốc tế trong giai đoạn 2019-2020 hiện đã nghỉ hưu hoặc chuyển sang vị trí công tác mới.
Tuy nhiên, dấu hiệu đầu tiên về sự trở lại của phong cách ngoại giao chiến lang xuất hiện hai tuần trước trong bài đăng trên mạng xã hội X của Tiết Kiếm (Xue Jian), Tổng lãnh sự Trung Quốc tại Osaka.
Trong bài đăng, ông Tiết dẫn lại bản tin về phát biểu của bà Takaichi liên quan tới vấn đề Đài Loan và bình luận rằng "cái đầu bẩn thỉu đó cần bị cắt bỏ". Bài đăng sau đó đã bị xóa.
Dù Bắc Kinh mô tả bài đăng đó chỉ là quan điểm cá nhân của ông Tiết, nó vẫn gây ra cuộc đấu khẩu và những cuộc thảo luận rầm rộ trên mạng. Một số người đã liên kết bình luận của Tổng lãnh sự Trung Quốc với Đao Kiếm Hành (The Sword March), bài hát về chiến tranh của Trung Quốc từ những năm 1930, vốn nhằm khơi dậy tinh thần chống Nhật giai đoạn đó.
Sau khi bài đăng của Tổng lãnh sự Tiết hứng chỉ trích từ phía Nhật, các nhà ngoại giao Trung Quốc đã cùng lên tiếng, một số nhắm thẳng vào bà Takaichi với những lời lẽ gay gắt mang đậm phong cách "chiến lang".
"Những lời kêu gọi tăng cường sức mạnh quân sự của Nhật Bản nên được cảnh giác ở những quốc gia từng phải chịu sự tàn phá của chiến tranh. Những nhận xét gần đây của lãnh đạo mới nước này chỉ làm tăng thêm mối lo ngại", bài đăng trên X của đại sứ quán Trung Quốc ở Manila, Philippines cho hay.
Bài đăng kèm theo bốn bức biếm họa cho thấy những bóng ma đại diện cho chủ nghĩa quân phiệt của Nhật Bản đang lờ mờ bao trùm lấy bà Takaichi. "Trung Quốc ngày nay không còn là Trung Quốc của quá khứ. Nếu Nhật Bản dám can thiệp quân sự vào eo biển Đài Loan, đó sẽ là hành động xâm lược và Trung Quốc chắc chắn sẽ phản công quyết liệt", đại sứ quán Trung Quốc cảnh báo.
Đại sứ Trung Quốc tại Indonesia Vương Lỗ Đồng (Wang Lutong) cũng đăng bài trên X trích dẫn phần trả lời báo chí của Ngoại trưởng Vương Nghị hồi tháng 3, trong đó ông nói "việc gây rối nhân danh Đài Loan là tự rước rắc rối cho Nhật Bản".
Quan hệ Trung - Nhật nhiều thập niên qua luôn dễ bùng nổ căng thẳng, phần lớn do ký ức đau thương của Trung Quốc về Thế chiến II, khi quân đội Nhật gây ra nhiều tội ác, bao gồm Thảm sát Nam Kinh năm 1937, mà Bắc Kinh cho rằng Tokyo chưa bao giờ xin lỗi thỏa đáng. Và bình luận mới của bà Takaichi về Đài Loan lại thổi bùng căng thẳng đó.
Phát biểu trước khi lên đường sang Nam Phi dự hội nghị thượng đỉnh G20, bà Takaichi cho biết lập trường của mình không thay đổi và bình luận của bà không đại diện cho bất kỳ thay đổi nào trong chính sách của Nhật Bản đối với Đài Loan. Tuy nhiên, điều đó không đủ khiến phía Trung Quốc hài lòng.
Trung Quốc đã liên tục yêu cầu lãnh đạo Nhật Bản rút lại những bình luận ban đầu, nếu không Bắc Kinh sẽ tăng cường các biện pháp đối phó. Trung Quốc đã phát cảnh báo công dân không nên đi du lịch Nhật Bản và cấm nhập khẩu hải sản của nước này.
Các nhà ngoại giao Trung Quốc còn cáo buộc bà Takaichi hồi sinh ký ức chiến tranh. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mao Ninh đăng bài trên X ngày 21/11 rằng người dân Đài Loan "đã phải chịu đựng rất nhiều" từ "tội ác và hành động tàn bạo" của Nhật Bản sau khi nước này "chiếm đóng và thực hiện chế độ thuộc địa" trên đảo.
Đáp lại, cơ quan ngoại giao Đài Loan cho hay quyền của hòn đảo thuộc về tất cả người dân, nhấn mạnh những hoạt động quân sự mà Trung Quốc tiến hành ở khu vực làm xói mòn nghiêm trọng hòa bình và ổn định, khiến căng thẳng leo thang.
Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị tại một sự kiện ở Hong Kong ngày 30/5. Ảnh: AFP
Giới quan sát cho rằng khi kích hoạt chính sách ngoại giao chiến lang, Trung Quốc cũng gửi đi thông điệp ngoại giao nhằm công kích hình ảnh bà Takaichi trên toàn cầu.
Đại diện thường trực của Trung Quốc tại Liên Hợp Quốc Phó Thông mô tả bình luận của bà Takaichi là "tồi tệ" và đặt câu hỏi về mức độ uy tín của bà trong việc duy trì hòa bình và an ninh. "Làm thế nào cộng đồng quốc tế có thể tin tưởng vào cam kết phát triển hòa bình mà Nhật Bản tuyên bố?", ông nói trong bài đăng trên X tuần trước.
Jean-Pierre Cabestan, nhà khoa học chính trị tại Hong Kong, nhận xét những bình luận gay gắt mà các nhà ngoại giao Trung Quốc vừa tung ra nhắm vào Nhật Bản và Thủ tướng Takaichi là "sự trở lại rõ rệt của ngoại giao chiến lang".
Tuy nhiên, Nhật Bản cho tới nay không đáp lại sự chỉ trích từ Trung Quốc, ngoại trừ phản ứng về bài đăng của Tổng lãnh sự Tiết Kiếm. Chánh văn phòng Nội các Minoru Kihara nói trong cuộc họp báo thường kỳ ngày 21/11 rằng "chính phủ Nhật Bản đang thực hiện các biện pháp tích cực", nhưng cho biết sẽ kiềm chế bình luận về các nhận xét cá nhân.
Trong khi đó, những lời công kích từ Trung Quốc chưa có dấu hiệu dừng lại. "Cộng đồng quốc tế nên tập trung hơn vào việc tìm hiểu ý đồ thực sự của Nhật Bản và liệu họ còn có thể tuân thủ con đường phát triển hòa bình hay không", bà Mao Ninh nói ngày 21/11, khi trả lời câu hỏi về chính sách ngoại giao chiến lang của Trung Quốc.
Thanh Tâm (Theo Global Times, Reuters, Irish Times, SCMP)