Trong báo cáo đánh giá tác động chính sách dự án Pháp lệnh khắc phục hậu quả bom mìn vật nổ sau chiến tranh, Bộ Quốc phòng thống kê tới tháng 9/2025, cả nước còn 5,56 triệu ha đất bị ô nhiễm bom mìn vật nổ, chiếm gần 17% diện tích.
Ngoài hoạt động khảo sát, rà phá của cơ quan chức năng, người dân cả nước liên tục phát hiện bom mìn vật nổ sát thương cao, như M117, MK81, MK83, MK83, bom bi, đạn pháo, đạn cối... trong sản xuất và xây dựng, chủ yếu ở các tỉnh miền Trung, Tây Nguyên, Hà Nội và TP HCM.
Bộ Quốc phòng đánh giá bom mìn vật nổ sau chiến tranh tạo gánh nặng tài chính quy mô quốc gia, bởi ước tính tổng kinh phí làm sạch số đất đai ô nhiễm ở độ sâu 0,5 m lên tới hơn 208.000 tỷ đồng, chi phí 37,5 triệu đồng/ha. Quá trình làm sạch kéo dài vài chục đến hàng trăm năm, cản trở việc giải phóng đất đai quy mô lớn để phục vụ đầu tư sản xuất.
Quân đội hiện duy trì 280 đội với hơn 5.000 người thuộc các đơn vị, doanh nghiệp quốc phòng trực tiếp làm nhiệm vụ khảo sát, rà phá bom mìn vật nổ. Lực lượng này mỗi năm rà phá được 30.000-35.000 ha đất thì cần khoảng 150 năm để làm sạch đất đai bị ô nhiễm bom mìn. Để làm sạch được trong 40 năm, số lượng phải tăng lên khoảng 600 đội với 9.000 người, kinh phí đảm bảo khoảng 5.000 tỷ đồng mỗi năm.
Giai đoạn 2006-2025, sự cố liên quan bom mìn vật nổ khiến 901 người chết và bị thương, trong đó tử vong 172 người và bị thương 729 người. Nguyên nhân chủ yếu là người dân tự tìm kiếm, thu gom và xử lý bom mìn vật nổ, như vụ cưa bom gây nổ ở Văn Phú (Hà Nội) làm 4 người chết, 10 người bị thương; cưa đạn ở TP Hòa Bình làm 2 người chết...; do sản xuất, xây dựng làm nổ và sự cố, tai nạn trong quá trình quân đội khảo sát, rà phá bom mìn.
Nạn nhân bom mìn chiến tranh ở biên giới Vị Xuyên, Hà Giang cũ. Ảnh: Giang Huy
Mục tiêu 15 năm qua khảo sát, rà phá 1,3 triệu ha đất ô nhiễm bom mìn nhưng đến nay mới được hơn 527.000 ha, đạt 40% kế hoạch. Cơ quan này dẫn nhiều bất cập, như chưa có quy định pháp lý thống nhất về phân cấp mức độ rủi ro bom mìn vật nổ; chưa đồng bộ hệ thống định vị, cơ sở dữ liệu UAV, cảm biến từ trường để xác định vị trí và mật độ ô nhiễm mà vẫn dựa vào báo cáo lịch sử chiến tranh và thông tin địa phương.
Bộ Quốc phòng cho biết chế độ chính sách với lực lượng tham gia khắc phục hậu quả bom mìn có chênh lệch đáng kể, chủ yếu áp dụng cho sĩ quan trong quân đội mà chưa có chính sách hỗ trợ dài hạn cho lao động cũng như khuyến khích họ gắn bó lâu dài với công việc nguy hiểm này.
Trong dự thảo hồ sơ Pháp lệnh khắc phục hậu quả bom mìn vật nổ đang được ngành tư pháp thẩm định, Bộ Quốc phòng đề xuất xây dựng hệ thống tiêu chí thống nhất để xác định mức độ ô nhiễm bom mìn, gồm tỷ lệ diện tích đất đai bị ảnh hưởng, nghi ngờ ô nhiễm bom mìn vật nổ; mật độ, tính chất ô nhiễm; tần suất xảy ra tai nạn và mức độ ảnh hưởng đến phát triển kinh tế xã hội, đời sống nhân dân. Cơ quan soạn thảo đề xuất chia bốn mức độ rủi ro bom mìn: cấp độ 1 là rủi ro nhẹ; cấp độ 2 rủi ro trung bình; cấp độ 3 là rủi ro nặng và cấp bốn là đặc biệt nặng.
Nhà nước xây dựng tiêu chí an toàn khu vực có bom mìn để làm căn cứ cho cấp phép sử dụng đất, triển khai dự án đầu tư hoặc bố trí dân cư tại khu vực đã rà phá, đồng thời xây dựng và công bố bản đồ phân cấp mức độ rủi ro bom mìn vật nổ, cập nhật định kỳ, công khai trên Cổng thông tin quốc gia về khắc phục hậu quả bom mìn và cho phép tích hợp vào các hệ thống quy hoạch quốc gia, quy hoạch sử dụng đất, hạ tầng giao thông đô thị và nông thôn.
Chính sách giúp cơ quan quản lý nhà nước, địa phương xác định rõ cơ chế ưu tiên trong lập kế hoạch phát triển kinh tế, ưu tiên bố trí nguồn lực rà phá bom mìn tại khu vực cấp độ rủi ro cao; giải phóng đất đai an toàn và giúp người dân an cư lạc nghiệp.
Hủy nổ bom ở Quảng Trị, tháng 10/2025. Ảnh: Đắc Thành
Bộ Quốc phòng cũng đề xuất chính sách bảo hiểm với lực lượng khắc phục hậu quả bom mìn tương xứng nhiệm vụ nguy hiểm, độc hại và mang tính đặc thù; chính sách hỗ trợ y tế ban đầu và sinh kế cho nạn nhân bom mìn và gia đình họ. Pháp lệnh quy định các vấn đề mang tính nguyên tắc, chế độ cụ thể do Chính phủ quy định để phù hợp tình hình thực tế.
Việt Nam thuộc nhóm quốc gia bị ô nhiễm bom mìn vật nổ nhiều trên thế giới. Riêng số bom mìn Mỹ sử dụng trong chiến tranh khoảng 15,35 triệu tấn, sau năm 1975 ước tính còn 800.000 tấn.
Hồng Chiêu