Nội dung được phản ánh trong buổi tọa đàm Vai trò, trách nhiệm của người hoạt động âm nhạc, do Hội Âm nhạc tổ chức, sáng 13/11. Chương trình diễn ra sau công văn của Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy TP HCM về việc đề nghị cân nhắc không mời nghệ sĩ có ca khúc trái thuần phong mỹ tục dự sự kiện của thành phố.
Lý giải tình trạng nhiều ca từ nhạc Việt bị đánh giá phản cảm thời gian qua, bà Nguyễn Cẩm Lệ, chuyên viên phòng Nghệ thuật, Sở Văn hóa và Thể thao TP HCM, cho rằng một trong những nguyên nhân bắt nguồn từ việc một bộ phận nghệ sĩ thiếu nền tảng kiến thức và văn hóa.
Theo bà Lệ, một nhạc sĩ, ca sĩ xuất thân ở môi trường chính quy thường phải rèn luyện tối thiểu trong bốn năm, với nhiều môn chuyên ngành như mỹ học âm nhạc, lịch sử âm nhạc, ký xướng âm, hòa âm, phối khí. Bà từng được thầy - giáo sư Ca Lê Thuần - dạy rằng thẩm mỹ bắt nguồn từ ba chiều: chiều cao về tư tưởng, chiều rộng của vốn hiểu biết, chiều sâu về cảm xúc.
Chuyên gia nhận định vì thiếu đào tạo về mỹ học, một bộ phận nhạc sĩ, ca sĩ ngày nay sáng tác không có chất riêng. Người này giống người nọ, đồng thời sử dụng ngôn từ thô thiển, phi nghệ thuật trong các ca khúc, nhất là rap.
Mỹ học, cách gọi thông dụng là thẩm mỹ, là bộ môn khoa học có tính lý thuyết về sự nhận thức và thưởng thức cái đẹp trong thiên nhiên, trong nghệ thuật và trong xã hội. Thuật ngữ này là một phát kiến của triết gia người Đức Alexander Baumgarten, dùng để đặt tên cho tác phẩm Aestheticä (Mỹ học) của ông - ra mắt vào khoảng năm 1750.
Không khí bàn luận sôi nổi hơn khi nhạc sĩ Trương Quang Lục - tác giả ca khúc nổi tiếng Vàm Cỏ Đông - nhắc đến Jack, ca sĩ vừa bị Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội phạt 55 triệu đồng, cấm biểu diễn chín tháng. Nhạc sĩ gạo cội cho biết gần đây, một số người quen của ông ở Hà Nội gọi điện thoại phản ánh, thể hiện sự bức xúc khi giọng ca này hát những cụm từ có thể hiểu sang nghĩa tục tĩu. Ông ví vấn nạn này như một dạng "ma túy trong nghệ thuật", nếu bỏ qua, coi nhẹ sẽ dẫn đến việc tái diễn, gây nên hậu quả tai hại.
Hiện tượng "âm nhạc lệch chuẩn" còn do khâu quản lý văn hóa trên không gian mạng có nhiều bất cập. Tiến sĩ Hoàng Duẩn, Phó trưởng khoa Quản lý văn hóa, nghệ thuật (Đại học Văn hóa TP HCM) cho biết trước đây, khi ông làm chủ nhiệm, biên tập các chương trình ca nhạc, album, việc duyệt để cấp phép phải qua nhiều khâu. Một đĩa nhạc nếu có một bài chưa rõ tác giả, ca từ còn chưa rõ nghĩa, sẽ bị loại bỏ, hoặc chỉnh sửa cho phù hợp mới được cấp phép phát hành.
Ngày nay, các sản phẩm được phát hành trên các nền tảng số hầu như không được kiểm duyệt, chỉ hậu kiểm - tức khi sản phẩm được phát hành một thời gian, nếu có vi phạm thì cơ quan quản lý mới vào cuộc xử lý. Theo đạo diễn Hoàng Duẩn, khâu nhân lực cho công tác hậu kiểm còn mỏng. Ông dẫn ví dụ về trường hợp của Jack, khi cấp phép cơ quan quản lý đã góp ý về đêm nhạc nhưng lúc công diễn, ca sĩ vẫn tự thêm lời khác vào bài hát.
Về giải pháp, chuyên gia cho rằng điều cấp thiết là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cần hoàn thành Luật về nghệ thuật biểu diễn với những quy định rõ ràng. Theo ông Hoàng Duẩn, cần có diễn giải cụ thể về: ca từ, trang phục, thế nào là vi phạm thuần phong mỹ tục, dung tục, thế nào là nói lái, nói nhại, ẩn ý làm cho người khác hiểu nhầm.
Ca sĩ Jack. Ảnh: Fanpage J-97
Ông gợi ý cơ quan quản lý không gian số hoàn thiện tiêu chí để xếp loại nội dung âm nhạc trực tuyến theo độ tuổi. Quy trình này cần phối hợp với các nền tảng mạng xã hội nhằm tăng khả năng phát hiện, giảm độ lan tỏa khi có sản phẩm vi phạm.
Một vấn đề được nêu là: liệu việc siết chặt trách nhiệm của nghệ sĩ có làm giới hạn sức sáng tạo. Nguyễn Văn Chung - tác giả ca khúc gây sốt Viết tiếp câu chuyện hòa bình - nhận định điều này không cản trở năng lực và cảm xúc của tác giả. Theo anh, giới âm nhạc có quyền viết về những góc khuất, mặt trái, điều tiêu cực nhưng nên cân nhắc ngôn ngữ, thông điệp sao cho người nghe đồng cảm, dễ chịu.
"Nhạc bẩn, rác" là một vấn nạn của thị trường âm nhạc trong nước hiện nay. Nhiều ca sĩ, rapper như Jack (Trịnh Trần Phương Tuấn), Pháo, rapper GDucky, Andree x Bình Gold khiến khán giả và giới chuyên môn lên tiếng vì các sáng tác và màn trình diễn được cho là "lệch chuẩn văn hóa, ngạo mạn".
Trước các hiện tượng này, Hội Âm nhạc TP HCM cho biết tăng cường tuyên truyền, giáo dục đạo đức nghề nghiệp, nhất là ca sĩ, nhạc sĩ trẻ. Ngoài ra, Hội muốn tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên đề, tọa đàm về văn hóa ứng xử trong sáng tác và biểu diễn, lan tỏa giá trị chân - thiện - mỹ.
Mai Nhật