Bóng chết của Arsenal: Cải tiến và tranh cãi

Bàn duy nhất mang về ba điểm trước Man Utd đến từ một kịch bản đã quá quen thuộc với Arsenal: dàn xếp phạt góc. Không đội bóng nào ghi được nhiều bàn thắng từ các tình huống cố định (71 bàn) – không tính phạt đền – nhiều hơn Arsenal kể từ đầu mùa 2021-2022, thời điểm HLV chuyên về bóng chết Nicolas Jover chuyển đến sân Emirates từ Man City. Liverpool (64 bàn) và Man City (60 bàn) là hai đội có thành tích xếp ngay sau Arsenal xét trong giai đoạn này ở cùng hạng mục tại Ngoại hạng Anh.

Cuối tháng 6/2024, trả lời phỏng vấn trên tờ L’Équipe (Pháp), chuyên gia Nicolas Jover của Arsenal khi được hỏi một sáng kiến tấn công ở tình huống bóng cố định có thể duy trì hiệu quả trong bao lâu, đã trả lời: "Hiệu quả của chiến thuật này phụ thuộc vào số lượng trận đấu mà một đối thủ quan sát, phân tích chúng tôi. Sau khoảng bảy hoặc tám trận, một tổ hợp chiến thuật có thể phát huy tác dụng trở lại. Song không có gì là chân lý cả: Everton rất hiệu quả trong các tình huống phạt góc chỉ bằng cách áp dụng đúng một chiến thuật, hết lúc này tới lúc khác, các đội khác thì lại thay đổi qua từng trận đấu".

Điều này có nghĩa, bản thân một bài vở tấn công từ bóng cố định không tồn tại ý niệm "lỗi thời", khi còn phụ thuộc vào khả năng phát hiện và hóa giải của đối thủ. Mức độ đa dạng của bài vở cũng không mặc định đảm bảo mang lại thành công, dù có thể giúp một bài vở cụ thể được tái sử dụng trong thời gian sớm hơn.

Khi nói về số lượng, con số phải lên đến hàng nghìn. Cố HLV bóng chết nổi tiếng Gianni Vio, người từng làm việc ở Tottenham và Brentford, nổi tiếng trong giới với không dưới 4.830 bài vở từ bóng cố định. Dĩ nhiên, không một HLV bóng chết hay đội bóng nào dùng hết ngần ấy chiến thuật cả. Quan trọng là chắt lọc để phù hợp với nhân sự trong tay.

Riêng Jover, ông không tin vào một quy tắc vàng nào cả. "Chúng tôi không ngừng học hỏi, khám phá, thử nghiệm, cố gắng khai thác tối đa khả năng của các cầu thủ, tìm hiểu xem họ tin vào điều gì, và cùng nhau tiến hành", cựu HLV bóng chết của Man City nói trên L’Équipe.

Vậy nên, qua từng mùa giải, Arsenal luôn có những đổi mới trong bài vở tấn công bóng cố định, nhất là từ những tình huống được hưởng phạt góc. Thay đổi tuy không nhiều, nhưng đủ để làm nên sự khác biệt và làm "lạc hướng" đối thủ.

Ví dụ, mùa 2023-2024, miếng tấn công từ phạt góc phổ biến của Arsenal là tấn công cột gần, với cách dàn xếp gồm sáu cầu thủ có mặt trong vùng cấm: một người đứng ở trung tâm ngay trước mặt thủ môn làm nhiệm vụ cài người hoặc ngăn cản pha di chuyển của đối thủ, bốn người xuất phát ở cột xa và di chuyển cắt mặt khung thành để tiến về cột gần, và một người giữ vị trí ở cột xa sẵn sàng dứt điểm nếu bóng tìm đến.

Đến mùa 2024-2025, bài cũ không mất đi nhưng Arsenal tiến hành một điều chỉnh nhỏ để cho ra bài mới. Vẫn sáu cầu thủ tấn công bên trong vùng cấm đối thủ, nhưng rút bớt một nhân sự ở cột xa để bố trí ngay chấm penalty. Lúc này, ngoài nhóm ở cột xa di chuyển cắt mặt khung thành để tấn công cột gần và một người chờ sẵn ở cột gần, cầu thủ ở chấm penalty sẽ lao thẳng vào mở ra thêm một lựa chọn đón bóng dứt điểm.

Ở mùa mới này, Arsenal tiếp tục bảo lưu bài cũ, như trong trận giao hữu tiền mùa giải trước Villarreal. Vẫn miếng đánh đã thành thương hiệu với sáu cầu thủ tập hợp ở cột xa, sau đó năm người di chuyển len lỏi vào trung tâm khung thành và hướng đến cột gần, tân binh Christian Norgaard giữ nguyên vị trí đón lỏng bóng dứt điểm thành bàn ở cột xa.

Song song đó, Arsenal còn "trình làng" một chiến thuật mới. Họ đã thử nghiệm bài vở này liên tục ngay trong trận giao hữu với Tottenham. Cách dàn xếp mới là năm người đứng ở rìa vùng cấm ngay trước khi quả phạt góc được thực hiện, hai người đứng trước mặt khung thành đối thủ và hai người đứng gần chấm penalty.

Trận ra quân ở Ngoại hạng Anh 2025-2026 gặp Man Utd, thầy trò Arteta chính thức áp dụng bài vở mới để "điều trị" đối thủ.

Hai cầu thủ chạy chỗ từ nhóm năm người ở rìa vùng cấm là Gabriel Martinelli và Martin Zubimendi đã tạo ra sự hỗn loạn ở khu vực trung tâm khi bóng được tạt vào. Dù tập trung toàn bộ cầu thủ bên trong vùng cấm, với năm người cố định bên trong vùng 5m50 để phòng ngự khu vực, bốn người phòng ngự một - kèm - một và một người phòng ngự tự do ở chấm penalty, Man Utd cũng không thể chống lại pha dàn xếp mới này của Arsenal.

Bất kể thay đổi cách dàn xếp nhân sự tấn công bóng cố định thế nào, các học trò của Arteta luôn có cách để cài người, ngăn cản pha di chuyển của đối thủ bên trong vùng cấm, nhất là ngay trước khung thành. Ở bàn thắng của Calafiori, nguồn cơn tranh cãi là tác động của trung vệ Saliba lên Bayindir, hệ quả thủ thành người Thổ Nhĩ Kỳ không thể kiểm soát được không gian trước mặt lẫn quả bóng khi nó được tạt vào.

HLV bóng chết Jover của Arsenal cũng trong cuộc phỏng vấn với L’Équipe vào năm ngoái, từng thừa nhận: "Những hành động này ngày càng được áp dụng rộng rãi trong các pha bóng cố định. Nguyên tắc luôn là phải giữ ở mức giới hạn, vì còn tùy thuộc vào sự khác biệt văn hóa trong cách điều khiển trận đấu của các trọng tài. Chúng tôi đã nhiều lần bất ngờ ở Champions League khi chứng kiến các hậu vệ cố tình ăn vạ để đánh lừa trọng tài. Nhưng ở Anh, tìm cách ăn vạ như vậy là hành động táo bạo, bởi vì trọng tài sẽ không thổi phạt".

Bước vào mùa giải mới này, trưởng ban trọng tài Ngoại hạng Anh Howard Webb cam kết rằng đội ngũ trọng tài sẽ xử lý nghiêm khắc hơn các hành vi kéo áo, ôm người, ngăn cản đối phương di chuyển trong khu vực cấm địa, nhưng sẽ áp dụng một cách cân nhắc lý để duy trì tính nhất quán suốt cả mùa, và chỉ những hành vi rõ ràng, nghiêm trọng mới bị xử.

"Chúng tôi yêu cầu các trọng tài nhận diện những tình huống mà một cầu thủ rõ ràng kéo ngã đối phương bằng hành động phi bóng đá, kể cả khi không liên quan đến bóng", ông Howard Webb cho biết. "Nếu tình huống đủ rõ ràng, VAR sẽ can thiệp và đề nghị trọng tài xem lại qua màn hình, dựa trên tiêu chí chúng tôi đã đặt ra: một hành động phi bóng đá rõ rệt, ngăn cản đối phương di chuyển".

Chuyên gia phân tích luật bóng đá và các tình huống mắc lỗi ở Ngoại hạng, Dale Johnson, lý giải rằng "tiêu chí mà trọng tài và VAR sẽ tập trung là các hành vi cản trở rõ ràng khả năng di chuyển của đối phương, bởi chỉ kéo áo đơn thuần không phải là lỗi – phải có tác động thực sự".

Dale Johnson chỉ ra bốn yếu tố quan trọng để đánh giá: hành vi kéo áo phải kéo dài – nếu thoáng qua sẽ không ảnh hưởng, hành vi phải cản trở khả năng chơi bóng hoặc tranh chấp của đối phương, hành vi phi bóng đá rõ ràng – tức cầu thủ vi phạm không có ý định chơi bóng, và nếu các cầu thủ hai đội kéo áo lẫn nhau sẽ không bị xử phạt.

Sau trận đấu tại Old Trafford, HLV Amorim đã phàn nàn rằng: "Khi thủ môn bị đối phương chạm vào, thậm chí xô đẩy, họ không có nhiều cơ hội bắt bóng. Nhưng chúng tôi không thể thay đổi các điều luật, mà phải thích nghi".

Cuộc tranh luận cũng diễn ra trên sóng truyền hình Sky Sports, khi cựu hậu vệ Man Utd là Gary Neville tin rằng Bayindir lẽ ra phải làm tốt hơn: "Một thủ môn sẽ phàn nàn rằng mình bị phạm lỗi. Có một cầu thủ đứng chắn trước mặt, có rất nhiều pha kéo đẩy, nhưng cậu ấy phải mạnh mẽ hơn".

Cựu thủ thành Man City và tuyển Anh Joe Hart thì khuyên Bayindir nên sử dụng cánh tay trái để đẩy Saliba ra, đồng thời dùng tay phải để đấm bóng: "Để trở thành thủ môn số một và thành công ở Ngoại hạng, một thủ môn cần biết khi nào nên chiến đấu cũng như thực hiện các pha cứu thua. Sự rụt rè của Bayindir, cùng với việc Man Utd không thể bảo vệ cậu ấy trong các tình huống cố định, khiến đội bóng lộ ra điểm yếu ở những khoảnh khắc quyết định".

Rõ ràng, cách thức tác động và mức độ tác động như thế nào để được xem là một pha phạm lỗi vẫn luôn là bài toán khó xác định trong bóng đá. Nói như kiến giải dựa trên định luật II Newton của HLV Rafa Benitez vào năm 2023 thì: "Lực bằng khối lượng nhân với gia tốc. Lực được đo bằng newton. Vậy độ lớn của lực là bao nhiêu để đủ khiến một người không thể làm chủ pha bóng? 10 newton? Hay 12 newton? Chúng ta cần phải bổ sung thêm một nhà vật lý học vào đội ngũ VAR để đo lường sức mạnh. Chúng ta cần có thêm một nhà vật lý học hiện diện trong phòng VAR".

Cho đến lúc đó, Man Utd nói riêng và các đội bóng khác ở Ngoại hạng nói chung sẽ một lần nữa cần làm quen với những cải tiến liên tục trong bài vở cố định của Arsenal.

Hoàng Thông