Từ xa xưa, các VĐV đã tìm kiếm mọi cách để nâng cao thành tích thi đấu. Người Hy Lạp cổ đại dùng quả sung, một số khác dùng nấm, trong khi người Ai Cập cổ tin rằng móng lừa xay nhuyễn có thể tăng cường sức mạnh trong thể thao. Năm 1807, một người đi bộ đường dài ở Anh dùng thuốc phiện laudanum để tỉnh táo suốt ngày đêm trong một cuộc thi.
Tại Thế vận hội 1904, một VĐV chạy marathon uống hỗn hợp strychnine, trứng sống và rượu brandy, giành chiến thắng nhưng suýt mất mạng và nhanh chóng giải nghệ. Những năm 1930, một CLB bóng đá Anh tự hào khoe rằng đã tiêm “chiết xuất tuyến khỉ” (cấy ghép mô tinh hoàn khỉ vào nam giới) cho các cầu thủ.
Đến thời hiện đại, các chất tăng cường thành tích thi đấu gồm steroid, hormone tăng trưởng và erythropoietin tăng cường hồng cầu được các VĐV sử dụng, mang lại cả nguy hiểm và chỉ trích gay gắt. Doping trong thế kỷ 20 và 21 đã tạo ra những chiến tích bị hoen ố và những vụ bê bối khét tiếng.
Năm 1967: Cua rơ Tom Simpson qua đời ở Tour de France. Ngày 13/7/1967, tay đua xe đạp người Anh Tom Simpson qua đời khi đang đạp xe lên núi Mont Ventoux trong một ngày nóng bức ở giải Tour de France. Nguyên nhân tử vong được ghi nhận là đau tim do mất nước. Tuy nhiên, trong áo thi đấu của ông có các ống thuốc amphetamine, và khám nghiệm tử thi phát hiện hàm lượng chất này.
Báo cáo chính thức cho biết các chất kích thích đã giúp Simpson đẩy cơ thể mình vào trạng thái kiệt sức và mất nước nghiêm trọng. Cái chết của ông dẫn đến việc Liên đoàn Xe đạp Quốc tế cấm sử dụng các chất tăng cường thành tích trong môn xe đạp.
Thập niên 1970 và 1980: Chính phủ Đông Đức ép VĐV dùng steroid. Vào những năm 1970 và 1980, chính phủ Đông Đức buộc các VĐV sử dụng các chất tăng cường thành tích, chủ yếu là steroid. Các VĐV nhận thấy cơ thể mình thay đổi nhưng không có lựa chọn nào khác ngoài việc buộc phải tuân theo. Một số VĐV bơi lội thậm chí nói với nhau: "Nuốt viên thuốc, hoặc chết".
Thế vận hội 1976 ở Montreal, đội bơi nữ Đông Đức giành 11 HC vàng trong số 13 nội dung, góp phần vào tổng cộng 40 HC vàng. Các đối thủ và quan sát viên nghi ngờ Đông Đức sử dụng steroid, nhưng chương trình doping vẫn được che đậy. Sau khi Đức thống nhất năm 1990, các cuộc điều tra phát hiện ít nhất 9.000 VĐV Đông Đức từng bị ép dùng chất cấm. Một số người đứng sau chương trình doping bị xét xử và kết tội. Tuy nhiên, điều này không thể xóa đi những tổn hại suốt đời mà các VĐV phải chịu, gồm bệnh tim, vô sinh và ung thư.
1988: Ngôi sao điền kinh Ben Johnson dương tính với steroid. Ngày 24/9/1988, ngôi sao điền kinh Canada Ben Johnson giành HC vàng nội dung 100 mét ở Thế vận hội Seoul, Hàn Quốc, phá kỷ lục thế giới và đánh bại đối thủ người Mỹ Carl Lewis. Tuy nhiên, ông bị phát hiện dương tính với chất steroid stanozolol. Trước bằng chứng không thể chối cãi, Johnson trả lại HC vàng, được trao lại cho Lewis.
Trước đó, Johnson nổi tiếng và có các hợp đồng quảng cáo trị giá hàng triệu USD, nhưng mọi thứ sụp đổ ngay sau thời khắc năm 1988. Vụ việc của ông khiến dư luận nhận ra rằng, doping thực chất đang lan rộng trong giới thể thao toàn cầu.
1994: Diego Maradona bị loại khỏi World Cup vì sử dụng ephedrine. Huyền thoại bóng đá Argentina Diego Maradona, người dẫn dắt đội tuyển nước này giành chức vô địch World Cup 1986, bị phát hiện dương tính với năm biến thể khác nhau của ephedrine ở World Cup 1994. Dù từng bị treo giò 15 tháng từ 1991 đến 1992 vì sử dụng cocaine, Maradona đến với ngày hội bóng đá lớn nhất hành tinh tại Mỹ với phong độ bất ngờ: ông đã giảm 12kg trước thềm World Cup và ghi một bàn cùng một kiến tạo ở lượt trận đầu vòng bảng.
Sau chiến thắng 2-1 trước Nigeria ở vòng bảng, Maradona rời sân trong cái nắm tay với nữ y tá Susan Carpenter, chính thức vĩnh viễn rời giải đấu. “Họ đã cắt chân tôi, tâm hồn tôi như tan nát” là phát biểu kinh điển của Maradona sau hai cuộc kiểm tra đều dương tính với doping từ FIFA. Sự nghiệp của Maradona kéo dài thêm vài năm, nhưng ông không bao giờ khoác áo đội tuyển Argentina nữa.
1998: Đội đua Festina bị bắt quả tang vì doping ở Tour de France. Trong một cuộc khám xét biên giới ở Lille, một thành phố của Pháp gần Bỉ, nhân viên mát-xa của đội đua xe đạp Festina bị phát hiện vận chuyển amphetamine, erythropoietin và steroid – tất cả đều là chất tăng cường thành tích. Khám xét này dẫn đến các cuộc truy quét, bắt giữ và điều tra của cảnh sát, trong khi đội Festina bắt đầu tranh tài ở Tour de France 1998.
Sau nhiều ngày bị cảnh sát thẩm vấn, HLV và bác sĩ của đội thừa nhận Festina đã tiến hành chương trình doping. Đội Festina cuối cùng bị loại khỏi cuộc đua. Vụ bê bối này là một trong những lý do dẫn đến sự ra đời của Cơ quan Chống Doping Thế giới (WADA) năm 1999.
2003: Vụ bê bối BALCO bắt đầu. Tháng 10/2003, Cơ quan Chống Doping Mỹ (USADA) thông báo steroid tổng hợp tetrahydrogestrinone (THG), vốn không thể phát hiện bằng các xét nghiệm, đã được nhiều VĐV sử dụng. Một nguồn tin – sau này được tiết lộ là cựu HLV của ngôi sao điền kinh Marion Jones – đã thông báo cho các điều tra viên vào đầu năm về sự tồn tại của THG và nguồn gốc đến từ Phòng thí nghiệm Hợp tác Bay Area, gọi tắt là BALCO, cùng người sáng lập là Victor Conte.
Năm 2007, Jones thừa nhận đã sử dụng steroid. Cô trả lại năm HC, gồm ba vàng và hai đồng, từng giành được tại Thế vận hội 2000 ở Sydney, Australia. Năm 2008, cô bị kết án sáu tháng tù vì khai man với các điều tra viên liên bang về việc sử dụng steroid.
Cầu thủ bóng chày Barry Bonds của đội San Francisco Giants, người phá kỷ lục về số cú “home run” (cú đánh ghi điểm trực tiếp) mọi thời đại năm 2007, cũng là khách hàng của BALCO. Bonds phủ nhận việc cố ý dùng steroid, nhưng các báo cáo cho thấy anh đã sử dụng nhiều loại thuốc tăng cường thành tích.
2012: Tay đua xe đạp Lance Armstrong bị tước danh hiệu Tour de France. Cua rơ Mỹ Lance Armstrong từng giành bảy áo vàng Tour de France liên tiếp từ 1999 đến 2005. Những chiến thắng của anh mang lại danh tiếng, và việc đạt được thành công ấy khi chiến đấu chống lại căn bệnh ung thư càng khiến anh được ca ngợi.
Tuy nhiên, trên đường đua, những câu hỏi về việc liệu anh có sử dụng chất cấm liên tục được đặt ra, dù không có cáo buộc nào được chứng minh. Năm 2010, Floyd Landis, cựu đồng đội từng dính bê bối doping, tố cáo Armstrong sử dụng chất cấm.
Năm 2012, USADA buộc tội Armstrong sử dụng chất tăng cường thành tích. Armstrong không phản đối các cáo buộc, dẫn đến việc bị tước các danh hiệu Tour de France và bị cấm thi đấu xe đạp.
Tháng 10 năm đó, cơ quan này công bố báo cáo gọi Armstrong là một phần của “chương trình doping tinh vi, chuyên nghiệp và thành công nhất mà thể thao từng chứng kiến”. Tháng 1/2013, Armstrong thú nhận với người dẫn chương trình truyền hình Oprah Winfrey rằng anh đã dùng doping trong tất cả các chiến thắng ở Tour de France.
2013: Vụ bê bối Biogenesis phanh phui vấn nạn doping ở giải MLB. Tháng 1/2013, thông tin nổ ra rằng Biogenesis, một phòng khám trẻ hóa có trụ sở ở Florida, Mỹ, đã cung cấp hormone tăng trưởng ở người và các loại thuốc tăng cường thành tích khác cho một số cầu thủ bóng chày Major League Baseball (MLB). Câu chuyện bắt nguồn từ một nhân viên phòng khám có ý đồ vụ lợi, tiết lộ rằng doping vẫn là vấn nạn trong bóng chày.
MLB điều tra và đình chỉ nhiều cầu thủ. Hầu hết bị cấm thi đấu 50 trận, trong khi ngôi sao Ryan Braun nhận án 65 trận và ngôi sao của đội Yankees Alex Rodriguez bị cấm 211 trận (giảm xuống 162 trận sau kháng cáo). Rodriguez ban đầu khẳng định vô tội, nhưng sau đó thừa nhận đã dùng doping với các điều tra viên liên bang để đổi lấy quyền miễn trừ truy tố. Vụ bê bối này dẫn đến việc MLB cam kết áp dụng các hình phạt nghiêm khắc hơn và xét nghiệm thường xuyên hơn.
2021 và 2022: Nga bị cấm tham gia Thế vận hội vì chương trình doping do nhà nước bảo trợ. Năm 2016, cựu giám đốc một phòng thí nghiệm chống doping ở thủ đô Moscow tố cáo một chương trình do nhà nước Nga điều hành nhằm cung cấp các loại thuốc tăng cường thành tích cho các VĐV và che giấu việc này tại Thế vận hội 2014 ở Sochi, Nga.
Ông mô tả một vụ che đậy liên quan đến việc cơ quan tình báo đã tiếp cận các chai “chống giả mạo” để thay thế nước tiểu của các VĐV Nga dùng doping bằng những mẫu sạch trước xét nghiệm. Một cuộc điều tra do WADA ủy quyền đã tìm thấy bằng chứng về kế hoạch tinh vi này.
Tháng 12/2019, sau khi nhận được kết quả xét nghiệm bị thao túng từ phòng thí nghiệm Moscow, WADA cấm Nga tham gia Thế vận hội và các sự kiện thể thao vô địch thế giới trong bốn năm. Lệnh cấm này được Tòa án Trọng tài Thể thao giảm xuống còn hai năm vào 2020. Các VĐV Nga vẫn được phép thi đấu tại Thế vận hội 2021 và 2022, nhưng không được đại diện dưới lá cờ Nga hoặc hát quốc ca nước này.
Hoàng Thông (theo History.com)