Nhân viên Bảo tàng Tiền Giang kiểm tra định kỳ bộ sưu tập 18 lá vàng. Video: Hoàng Nam
Những ngày cuối tháng 1/2022, hai nhân viên Bảo tàng Tiền Giang cẩn thận mở két sắt, bê các hộp nhựa được đánh số thứ tự bày ra bàn. Đây là công việc định kỳ mỗi tháng 2 lần. 18 lá vàng hình vuông, chạm khắc hình voi vừa được công nhận bảo vật quốc gia hồi tháng 12 năm ngoái được bọc trong các túi nhựa đánh số thứ tự, mỗi cạnh 3-7 cm và chỉ dày bằng một tờ giấy.
Hình voi biểu tượng cho sự may mắn, thịnh vượng, được bố trí ở bốn hướng đông, tây, nam, bắc và nhìn tập trung về một điểm trung tâm. Những con voi này tương ứng như các vị thần canh giữ phương ánh sáng theo văn hóa Ấn Độ.
Bầy voi được chạm khắc theo hướng nhìn chính diện và nhìn nghiêng, đang bước đi đầy sống động. 14 lá vàng được chạm khắc theo phong cách giản lược, mang tính biểu tượng hóa, 4 lá vàng còn lại được tả thực tỉ mỉ đến từng chi tiết, tuân thủ chặt chẽ theo tỷ lệ giải phẫu học của loài voi. Đầu voi to, nổi cao hai gồ đặc thù ở hai bên khối sọ, trên trán có một cung tròn tạo hiệu ứng khối nổi.
Lá vàng chạm khắc hình voi theo trường phái tả thực, đúng với giải phẫu học của loài voi. Ảnh: Hoàng Nam
Vòi voi vươn dài về một bên, đầu vòi tả thực phần mũi nhô ra mềm mại, mỏng và sinh động. Hai ngà cong, cân đối gập đều ôm lấy vòi. Mắt tròn to, có cung mắt nổi cao tạo hiệu ứng gờ ổ mắt và nếp nhăn quanh vành mắt. Hai tai xòe to, vành tai rộng xếp nếp nhiều lần, dáng voi mập mạp, bụng phình to, bốn chân thẳng đứng với đầu gối và ngón chân tả thực rõ nét. Phần lớn các lá vàng đều còn nguyên vẹn, một số lá vàng chỉ bị rách hoặc nhàu nhỏ ở rìa.
Là một trong những người tham gia khai quật bảo vật từ 33 năm trước, ông Nguyễn Mạnh Thắng, Giám đốc Bảo tàng Tiền Giang, nhớ lại bộ sưu tập được phát hiện tại di chỉ khảo cổ xã Tân Thuận Bình (Chợ Gạo), thuộc nền văn hóa Óc Eo, có niên đại khoảng thế kỷ 6-8. Những lá vàng được phát hiện ở đáy hố thờ sâu khoảng 2 m.
"Vì hiện vật khá mỏng, nên chúng tôi phải mất đến 3 mùa khô dùng bay, cọ tỉ mỉ, khều từng lớp đất để bảo đảm nguyên hiện trạng", ông Thắng nói.
Theo Giám đốc Bảo tàng Tiền Giang, trước đó tại Kiên Giang, Đồng Tháp và Long An, các nhà khảo cổ tìm thấy các lá vàng tương tự. Tuy nhiên, các lá vàng này chỉ từ 2 đến 8 lá, không nhiều và nguyên vẹn như ở Gò Thành. Mặt khác, kỹ thuật chế tác của bộ sưu tập này là dát mỏng, cắt tạo hình, chạm khắc, khắc miết cho thấy trình độ rất cao của những nghệ nhân hàng nghìn năm trước.
Các nhà khảo cổ phỏng đoán Gò Thành từng là trung tâm kinh tế sầm uất. Những hiện vật mang đậm văn hóa ngoại nhập, là sản phẩm của quá trình trao đổi, giao lưu giữa cư dân văn hóa Óc Eo bản địa và văn hóa Ấn Độ.
Ngoài bộ sưu tập vàng lá, tại Gò Thành các nhà khảo cổ cũng đã phát hiện một tượng thần Vishnu. Tượng tạo hình mỹ thuật sắc sảo, với tư thế đứng, làm bằng chất liệu đá, cao 59 cm, ngang 25 cm, nặng hơn 10 kg. Tượng có 4 tay, hai tay phía trên bên trái cầm vỏ ốc, tay phải cầm bánh xe. Hai tay bên dưới cầm cây chùy dài. Tượng thần Vishnu được công nhận bảo vật quốc gia 5 năm trước.
Nhân viên Bảo tàng Tiền Giang kiểm tra định kỳ bộ sưu tập 18 lá vàng. Ảnh: Hoàng Nam
Loại hình di tích kiến trúc tôn giáo với cấu trúc hình vuông, xây bằng gạch và vật ký cúng, trong đó có những lá vàng hình voi là tư liệu quan trọng đối với các nhà nghiên cứu. Thông qua những hiện vật này, hậu thế sẽ có cái nhìn toàn diện hơn một giai đoạn lịch sử phát triển của vùng đất Nam Bộ gắn liền với những chuyển biến to lớn kèm theo sự suy vong của vương quốc cổ Phù Nam.
Hoàng Nam