17 năm tung hoành của 'đế chế thông thầu' AIC

Năm 2005, ở tuổi 36, nữ doanh nhân quê Bắc Ninh Nguyễn Thị Thanh Nhàn trở thành Chủ tịch Công ty cổ phần Tiến bộ Quốc tế AIC, tiền thân là Trung tâm xuất khẩu lao động Tralacen, cũng do bà sáng lập.

AIC từng lọt Top 500 doanh nghiệp lớn nhất Việt Nam, hoạt động ở nhiều lĩnh vực y tế, giáo dục, bất động sản, năng lượng, khoa học công nghệ... với 29 công ty thành viên và hàng nghìn nhân viên, dự án trải dài từ Bắc vào Nam.

Trên con đường thăng tiến, năm 2017, nữ chủ tịch của AIC được một tổ chức xếp thứ 12 trong Top 50 nữ doanh nhân có sức ảnh hưởng nhất nước. Xếp 4 bậc trước bà Nhàn là cái tên quen thuộc: Trương Mỹ Lan, Chủ tịch Vạn Thịnh Phát.

Sau 17 năm tung hoành thương trường, những thủ đoạn phi pháp của nữ đại gia này, cuối cùng cũng bị cơ quan tố tụng đưa ra ánh sáng.

Từ tháng 4/2022 đến nay, bà Nhàn liên tiếp bị truy tố, xét xử, vắng mặt trong 6 vụ án tại Bắc Ninh, Quảng Ninh, Đồng Nai, TP HCM và Trung tâm ứng cứu khẩn cấp máy tính Việt Nam. Vụ án mới nhất liên quan Sở Giáo dục và Đào tạo TP HCM bị TAND Tối cao truy tố giữa tháng 9 vừa qua.

Sáu vụ án đều thuộc lĩnh vực đấu thầu dự án công với 42 cựu cán bộ, lãnh đạo các tỉnh thành bị truy tố, xét xử. Tổng tiền nhận hối lộ hơn 87 tỷ đồng.

Tại vụ án đầu tiên bị VKSND Tối cao truy tố vào tháng 11/2022, cơ quan tố tụng đã chỉ ra một công thức chung cho chuỗi "đấu thầu đâu trúng đó" là cẩm nang lưu hành nội bộ mang tên Quy trình 70 bước thông thầu và gian lận trong đấu thầu, do nữ chủ tịch chỉ đạo biên soạn.

VKS xác định, khi vận hành AIC, bà Nhàn yêu cầu lãnh đạo và nhân viên phải thực hiện "quy trình 70 bước" này. Trong đó tại bước thứ 19 về thẩm định giá, AIC quy định "làm việc với đơn vị thẩm định giá để ra kết quả như mong muốn". Bước 26 nêu: "Làm 'quân xanh' cho dự án, chuẩn bị hồ sơ năng lực, xin bảo lãnh dự thầu, làm báo giá cho 'quân xanh'".

Chủ tịch AIC còn trực tiếp thành lập và điều hành Ban nội bộ, gồm những người thân tín, chuyên điều chuyển dòng tiền thu lợi bất chính và hợp thức hóa tài liệu chi ngoài sổ sách. Ban này còn chịu trách nhiệm xuất tiền để lãnh đạo AIC "đút lót" lãnh đạo theo cơ chế do bà Nhàn đặt ra.

Cẩm nang này, theo VKS, được AIC áp dụng đã nhiều năm, thấy rõ qua tất cả 6 vụ án sau.

12 năm chi tiền cho nhiều cán bộ Đồng Nai

Sai phạm tại dự án đầu tư xây dựng Bệnh viện đa khoa tỉnh Đồng Nai là vụ án đầu tiên bị xét xử. Bà Nhàn và 7 đồng phạm bị xét xử vắng mặt.

Trong buổi tuyên án sơ thẩm kéo dài 5 tiếng vào tháng 1/2023, TAND Hà Nội đánh giá sai phạm trong vụ án này là "minh chứng điển hình cho lợi ích nhóm", thể hiện sự móc ngoặc, thông đồng giữa doanh nghiệp và người có thẩm quyền. Nhiều bị cáo tại lời nói sau cùng tại toà đã tự nhận mình là "vết nhơ" trong lịch sử địa phương.

Dự án Bệnh viện đa khoa tỉnh Đầu Nai có vốn đầu tư gần 2.000 tỷ đồng nhưng riêng 16 gói thầu thiết bị y tế đã trị giá hơn 665 tỷ đồng, được bà Nhàn dùng quan hệ và các thủ đoạn để trúng thầu, nhưng về cơ bản là tặng tiền.

Ba lãnh đạo chủ chốt của tỉnh này, cựu Bí thư Trần Đình Thành, cựu Chủ tịch Đinh Quốc Thái và Phan Huy Anh Vũ, cựu Giám đốc Bệnh viện kiêm Giám đốc Sở Y tế Đồng Nai, bị cáo buộc nhận hối lộ từ bà Nhàn trong suốt 12 năm (2009-2020), tổng 43,8 tỷ đồng.

Việc chi tiền trở thành luật đã thành văn, được nhân viên AIC ghi chi tiết trong bảng kê có tên "cơ chế". Theo sổ, ông Vũ được chi tới 22,9 tỷ, nhưng ông không thừa nhận. Con số sau cùng tòa án đủ cơ sở chứng minh là 14,8 tỷ đồng.

Ông Vũ ở phiên phúc thẩm được tòa giảm 3 năm tù xuống còn 16 năm, hiện là người chịu án nặng nhất trong 42 cựu quan chức của 6 vụ án.

8 năm đi đêm với lãnh đạo quê nhà

Năm 2013, khi dự án ở Đồng Nai vẫn đang tiến hành, nữ doanh nhân quê Bắc Ninh tiếp tục mở rộng quan hệ với lãnh đạo tỉnh nhà bởi Bắc Ninh khi này rục rịch cải tạo, xây dựng mới 6 bệnh viện đa khoa tuyến huyện.

"Nhưng xây xong thì hết tiền mua thiết bị", theo phân trần của chính các bị cáo tại phiên tòa. Trong bối cảnh này, lãnh đạo Bắc Ninh khi đó, Bí thư Tỉnh uỷ Nguyễn Nhân Chiến, Chủ tịch tỉnh Nguyễn Tử Quỳnh, cùng lúc nhận được 2 lời đề nghị từ 2 doanh nghiệp về việc sẽ tận dụng các "mối quan hệ cấp cao" giúp tỉnh xin thêm vốn từ trung ương. Đổi lại, tỉnh phải cho họ thầu dự án mua sắm thiết bị.

Các quan chức gật đầu, chia đôi 6 gói thiết bị tại 6 bệnh viện cho 2 doanh nghiệp thâu tóm. Một trong số này là AIC của bà Nhàn.

Bà Nhàn xin được nhiều vốn hơn, được ưu tiên làm 3 gói thầu giá trị cao hơn, tổng 100 tỷ đồng, trong đó 26 tỷ đồng bị AIC nâng khống, được tính là thiệt hại vụ án.

Trong sai phạm này, số tiền bà Nhàn dành để hối lộ là 27,9 tỷ đồng - cao hơn cả thiệt hại vụ án.

Do nhiều cống hiến, tuổi cao, "phạm tội trong trạng thái nóng vội, mong muốn sớm có thiết bị cho các bệnh viện để nhân dân được thụ hưởng", các bị cáo là cựu cán bộ tỉnh Bắc Ninh được hưởng nhiều tình tiết giảm nhẹ. Người chịu án nặng nhất là ông Chiến với 4 năm 6 tháng. Ông không kháng cáo.

Trúng thầu 230 tỷ đồng ở Quảng Ninh

Cùng năm 2013, ngoài các gói thầu tại 3 bệnh viện ở Bắc Ninh, bà Nhàn cũng lo chạy thầu ở Bệnh viện Sản nhi tỉnh Quảng Ninh.

Bà bị cáo buộc chỉ đạo cấp dưới liên hệ với Ban quản lý dự án để thống nhất về thông số kỹ thuật, cấu hình, đơn giá trang thiết bị y tế trong danh mục mua sắm, vận dụng đường đi nước bước trong "cẩm nang 70 bước thông thầu".

Nhà chức trách cho rằng bà biết AIC không đủ năng lực tài chính dự thầu nên chỉ đạo nhân viên điều chỉnh số liệu báo cáo tài chính để hồ sơ dự thầu được đẹp mắt.

Khi dự thầu, bà Nhàn chỉ đạo cấp dưới mua tất cả hồ sơ mời thầu. Để chắc trúng thầu, AIC tiếp tục thuê "quân xanh, quân đỏ".

Kết quả như mọi lần, AIC trúng thầu.

Tại vụ án này không có quan chức nào bị truy tố Nhận hối lộ, cũng không thể hiện việc có việc trao đổi lợi ích vật chất với chủ đầu tư - điều khá hiếm hoi trong các vụ tham nhũng đầu tư công.

Dù vậy, thiệt hại vụ án lên tới gần 51 tỷ đồng (22% giá trị gói thầu) là tiền bị AIC nâng khống lên và được Sở Y tế Quảng Ninh thanh toán.

Trong mức án tuyên với 5 cựu cán bộ địa phương, người chịu hình phạt cao nhất là ông Hoàng Đình Sơn, cựu Phó Giám đốc Ban Quản lý dự án các công trình y tế thuộc Sở Y tế tỉnh Quảng Ninh, án 3 năm tù.

Tại vụ án này, anh ruột bà Nhàn, Nguyễn Anh Dũng, phải nhận 20 tháng tù do giúp em gái đứng tên làm tổng giám đốc một công ty "quân xanh".

Nâng khống 40% giá thầu

Năm 2014, tại TP HCM, sai phạm thứ tư của bà Nhàn mở rộng sang lĩnh vực công nghệ sinh học. Khi này Trung tâm Công nghệ sinh học của thành phố đang triển khai dự án 12 phòng thí nghiệm. Ngay đầu năm đó, bà Nhàn làm quen với ông Dương Hoa Xô, Giám đốc Trung tâm, đặt vấn đề AIC tham gia dự án mua sắm thiết bị và hứa "chi tiền cảm ơn".

Bà Nhàn thiết lập các công ty "quân xanh, quân đỏ" để AIC trúng 8 gói thầu mua sắm thiết bị 12 phòng thí nghiệm cho Trung tâm với giá đã được nâng khống lên 40%, gây thiệt hại cho Nhà nước 94,6 tỷ đồng.

Trong số tiền này, tòa xác định 14,4 tỷ đồng được dùng để biếu ông Xô qua các năm 2015-2019, sau mỗi gói thầu. Ông Xô chia một phần cho các cán bộ khác, còn hưởng riêng hơn 11 tỷ đồng, khai để "cho con đi học".

Ông Xô là cựu quan chức duy nhất bị truy tố Nhận hối lộ, lĩnh án 15 năm tù.

Tham nhũng gói thầu thiết bị an ninh mạng quốc gia

Năm 2016, bà Nhàn "vươn tay" sang lĩnh vực an toàn thông tin mạng. Lúc này, Trung tâm ứng cứu khẩn cấp máy tính Việt Nam (VNCERT) đang chủ trì dự án ứng cứu sự cố máy tính toàn quốc.

Tháng 10/2016, VNCERT triển khai dự án mua sắm trang thiết bị theo dõi, phân tích sự cố, tấn công an toàn thông tin mạng trên một số kênh kết nối Internet quốc tế. Tổng mức đầu tư 95 tỷ đồng, trong đó chi phí thiết bị do ngân sách chi trả tới 70,6 tỷ đồng.

Tháng 6/2017, khi dự án được phê duyệt, bà Nhàn phân công thuộc cấp liên hệ với ông Nguyễn Trọng Đường, khi đó là Giám đốc VNCERT để trao đổi, xây dựng hồ sơ mời thầu đảm bảo cho AIC trúng thầu theo đúng "cẩm nang 70 bước".

Bà Nhàn bị cáo buộc huy động các "quân xanh" dự thầu, đồng thời chỉ đạo nhân viên AIC làm khống tài liệu thể hiện năng lực chuyên môn trong lĩnh vực công nghệ thông tin dù không có năng lực. Kết quả, Công ty AIC trúng thầu gói 70,6 tỷ đồng.

Thực tế gói thầu chỉ được định giá hơn 53 tỷ đồng. Do đó, nhà chức trách xác định hành vi gian lận thầu của nhà Nhàn và đồng phạm gây thiệt hại cho Nhà nước 17,2 tỷ đồng.

Ông Đường nhận một tỷ đồng từ AIC, bị phạt 5 năm tù. Tại phiên tòa, ông phân trần chịu nhiều áp lực từ Bộ trưởng Thông tin Truyền thông khi đó là ông Trương Minh Tuấn khi trực tiếp chỉ đạo phải hỗ trợ AIC trúng thầu.

171/230 gói thầu của AIC tại TP HCM có gian lận

Trong vụ án mới nhất do VKSND Tối cao ra cáo trạng vào giữa tháng 9 vừa qua, AIC bị cáo buộc năm 2012-2017 đã trúng 230 gói thầu tại TP HCM gồm: giáo dục (134 gói), y tế (94 gói) và môi trường (2 gói). Trong đó, 171 gói thầu gây thiệt hại cho Nhà nước 145 tỷ đồng.

Riêng 134 gói thầu trong lĩnh vực giáo dục, thời điểm xảy ra vụ án, Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo TP HCM Lê Hồng Sơn cùng một số lãnh đạo, cán bộ bị cáo buộc đã có sai phạm, gây thiệt hại 142 tỷ đồng ngân sách.

Trước khi triển khai các gói thầu, nhân viên của bà Nhàn theo lệ cũ, đến thăm các lãnh đạo này để "tặng quà", xin tạo điều kiện cho AIC và được chấp thuận.

6 trong 16 bị can của vụ án là cán bộ, lãnh đạo Sở Giáo dục Đào tạo thành phố, đều bị truy tố về tội Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng.

Bà Nhàn sau khi bị xét xử vắng mặt tại 5 vụ án, hiện bị tuyên tổng cộng 30 năm tù về các tội Đưa hối lộ và Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng. Vụ án thứ 6 sẽ được TAND TP HCM xét xử trong thời gian tới.

Bộ Công an xác định bà xuất cảnh từ tháng 6/2021, chưa về, không có thông tin cư trú hiện tại, đang bị truy nã.

Sau 17 năm, từ doanh nghiệp quy mô quốc tế, AIC còn 10 nhân viên, "không còn tiền", không thể khắc phục hậu quả bất cứ vụ án nào, thậm chí không đủ tiền để trả lương cho nhân viên, như phân trần của đại diện doanh nghiệp này tại phiên tòa tại Bắc Ninh vào cuối năm 2024.

Thanh Lam