"Chúng tôi không thể tán thành việc người ta đề xuất giải quyết vấn đề đảm bảo an ninh tập thể mà không có Nga. Chúng tôi sẽ chấp nhận nếu những đảm bảo an ninh này được cung cấp trên cơ sở bình đẳng, với các quốc gia như Trung Quốc, Mỹ, Anh và Pháp cùng tham gia", Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov ngày 20/8 nói trong cuộc họp báo sau khi gặp người đồng cấp Jordan.
Đây là lần đầu tiên Nga bình luận về ý tưởng đảm bảo an ninh cho Ukraine được đưa ra sau cuộc gặp giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và các lãnh đạo châu Âu tại Nhà Trắng hôm 18/8.
Trong cuộc gặp, ông Trump đã dừng thảo luận với các lãnh đạo Ukraine và châu Âu để điện đàm trong khoảng 40 phút với Tổng thống Nga Vladimir Putin. Tổng thống Mỹ sau đó thông báo ông Putin đã "đồng ý rằng Nga sẽ chấp nhận các bảo đảm an ninh dành cho Ukraine", nhưng không nêu chi tiết.
Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov phát biểu với truyền thông sau cuộc gặp với người đồng cấp Jordan Ayman Safadi ở Moskva ngày 20/8. Ảnh: AP
Sau phát biểu của ông Trump, các lãnh đạo Mỹ và châu Âu đã thảo luận nhiều về biện pháp đảm bảo an ninh "kiểu NATO" cho Ukraine hậu xung đột, trong đó có phương án các nước châu Âu triển khai lực lượng ở Ukraine với sự hỗ trợ về hậu cần, tình báo, không quân của Mỹ.
Steve Witkoff, đặc phái viên của ông Trump, nói rằng Nga đã có động thái nhượng bộ mang tính "thay đổi cuộc chơi" khi để Mỹ và châu Âu bảo đảm an ninh cho Ukraine qua cơ chế tương tự Điều 5 hiệp ước NATO. Điều khoản này quy định bất cứ cuộc tấn công nào nhằm vào một thành viên của khối cũng được coi là đòn tấn công nhằm vào cả liên minh và NATO sẽ phối hợp đáp trả.
Tuy nhiên, tuyên bố ngày 20/8 của Ngoại trưởng Lavrov, trong đó nhấn mạnh Nga không thay đổi lập trường về những gì họ cho là "đảm bảo an ninh có thể chấp nhận được" với Ukraine, được coi là một gáo nước lạnh dội vào kế hoạch đang ở giai đoạn sơ khai này.
Ý tưởng về thành lập một liên minh đảm bảo an ninh kiểu NATO cho Ukraine từng được Nga nêu ra tại cuộc đàm phán hòa bình ở Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ, hồi tháng 4/2022. Tuy nhiên, phương án này không được phương Tây chấp nhận vì Moskva lúc bấy giờ yêu cầu Nga phải là một phần của lực lượng đảm bảo an ninh cho Ukraine.
Nga cũng đặt ra điều khoản đồng thuận, quy định rằng toàn bộ quốc gia tham gia liên minh, phải đạt nhất trí trước khi kích hoạt bất cứ biện pháp đảm bảo an ninh nào.
Ngoại trưởng Lavrov khẳng định những yêu cầu đó đến nay không thay đổi. "Tôi tin rằng phương Tây, trước hết là Mỹ, đều hiểu rõ việc thảo luận vấn đề an ninh mà không có Nga là điều không tưởng, một con đường không đi đến đâu", ông nhấn mạnh.
Giới chuyên gia nhận định đề xuất trên đồng nghĩa Nga sẽ có quyền phủ quyết đối với bất kỳ hành động nào nhằm hỗ trợ Ukraine hậu xung đột, khiến các biện pháp an ninh được phương Tây lên kế hoạch cho Kiev trở nên vô hiệu và gây trở ngại cho những cuộc đàm phán mà Tổng thống Trump đang thúc đẩy.
Đây được coi là dấu hiệu mạnh mẽ cho thấy các yêu cầu tối đa mà Moskva đề ra xuyên suốt cuộc xung đột vẫn giữ nguyên, bất chấp những nỗ lực ngoại giao của Tổng thống Mỹ. Chúng cũng xóa tan những kỳ vọng về việc các bên đã đạt được tiến bộ trong nỗ lực chấm dứt chiến sự ở Ukraine, theo bình luận viên Yaroslav Trofimov và Georgi Kantchev của Wall Street Journal.
"Nếu Nga vẫn giữ nguyên đề xuất mà họ đã đưa ra vào năm 2022, thật khó để phương Tây có thể đạt được tiến triển", Samuel Charap, nhà phân tích về Nga tại tổ chức tư vấn RAND Corporation, cho hay. "Dường như không có nhiều thay đổi trong lập trường của Nga".
Giới chức châu Âu cũng thừa nhận về những khác biệt này. "Tôi nghĩ quan điểm của Nga về các đảm bảo an ninh khá khác so với những gì chúng ta nghĩ", Tổng thống Phần Lan Alexander Stubb hôm 18/8 nói.
Một số nhà phân tích nhận định các quốc gia phương Tây hoàn toàn vẫn có thể triển khai quân đội tới Ukraine sau khi chiến sự kết thúc mà không cần Nga chấp thuận. Song những người khác lại lập luận rằng Moskva sẽ không đồng ý với thỏa thuận hòa bình ngay từ đầu nếu chưa loại bỏ khả năng này. Tổng thống Putin lâu nay vẫn kịch liệt phản đối việc quân đội NATO hiện diện ở Ukraine.
"Sẽ không có gì ngạc nhiên nếu điều đó làm giảm động lực của Nga trong việc đồng ý chấm dứt giao tranh", Charap cho hay.
Hiện chưa rõ liệu thông điệp của Ngoại trưởng Lavrov có nghĩa là Nga đang quay lưng với những gì đã nhất trí giữa ông Trump và ông Putin tại hội nghị thượng đỉnh ở Alaska hôm 15/8, hay Nhà Trắng đã hiểu sai ý muốn thực sự của Điện Kremlin. Trong tuyên bố tại hội nghị thượng đỉnh, Tổng thống Putin cũng đưa ra những nhận xét khá mơ hồ về an ninh Ukraine.
Binh sĩ Ukraine chuẩn bị khai hỏa đạn cối ở vùng Donetsk hồi tháng 11/2024. Ảnh: Reuters
"Tôi đồng ý với Tổng thống Trump", ông Putin cho biết. "Ông ấy hôm nay nói rằng an ninh của Ukraine phải được đảm bảo bằng mọi cách. Dĩ nhiên, chúng tôi sẵn sàng thảo luận về vấn đề này".
Một số lãnh đạo châu Âu đã bày tỏ hoài nghi về thiện chí của Nga, cho rằng Tổng thống Putin không thực sự muốn đàm phán nghiêm túc. "Khi tôi nhìn vào tình hình và các sự kiện diễn ra, tôi không thấy Tổng thống Putin muốn đạt thỏa thuận hòa bình vào lúc này", Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nói trên NBC News hồi đầu tuần, sau khi cùng các lãnh đạo châu Âu gặp Tổng thống Trump tại Nhà Trắng.
Ông Trump dường như tin rằng các vấn đề bất đồng sẽ được giải quyết trong cuộc gặp trực tiếp giữa Tổng thống Putin và Tổng thống Zelensky mà ông đang nỗ lực thúc đẩy. Tuy nhiên, Điện Kremlin tới nay không có bất cứ thông báo nào xác nhận cuộc gặp như vậy sẽ sớm diễn ra.
Alexander Gabuev, giám đốc Trung tâm Carnegie Nga và Á - Âu, cho rằng với những bình luận từ Ngoại trưởng Lavrov, Moskva đang gửi tín hiệu rằng họ sẽ không chấp nhận bất cứ điều gì được Mỹ và châu Âu chuẩn bị trước trong các cuộc đàm phán mà không có Nga tham dự.
"Moskva có lẽ tin rằng cuộc gặp thượng đỉnh giữa ông Putin và ông Trump là cơ hội giúp hai lãnh đạo củng cố mối quan hệ cá nhân, đồng thời trì hoãn các cuộc đàm phán thực chất hơn về Ukraine, giúp quân đội Nga có thêm thời gian tăng sức ép với Ukraine trên tiền tuyến", ông nói.
Vũ Hoàng (Theo Politico, WSJ, AFP, Reuters)