Ukraine đối mặt mùa đông ngặt nghèo nhất từ trước tới nay

Khi xung đột nổ ra hồi đầu năm 2022, quân đội Nga được cho là phạm một số sai lầm nghiêm trọng trong tác chiến và việc Ukraine giữ vững ý chí chiến đấu giữa áp lực bủa vây đã giúp Kiev cứu vãn tình thế.

Giờ đây, Ukraine phải đối mặt một mùa đông khó khăn khác mà ở đó, lòng quả cảm cùng khả năng ứng biến có thể là không đủ để giúp họ vượt qua nghịch cảnh. Điều này một phần do số phận của đất nước sẽ không hoàn toàn nằm trong tay họ. Ukraine hiện phụ thuộc rất nhiều vào các đồng minh phương Tây để đối phó với ba thách thức lớn.

Đầu tiên, Ukraine sẽ phải đương đầu với một cuộc khủng hoảng ngân sách khi năm 2025 sắp hết và họ có nguy cơ cạn kiệt tiền mặt vào tháng 2. Họ chỉ có thể "thoát hiểm" nếu Bỉ từ bỏ lập trường phản đối kế hoạch phát hành khoản vay bồi thường chiến tranh hơn 160 tỷ USD cho Ukraine bằng cách sử dụng tài sản bị phong tỏa của Ngân hàng Trung ương Nga tại một công ty lưu ký chứng khoán ở Brussels.

Kế hoạch táo bạo này sẽ cho phép Liên minh châu Âu (EU) đổi tài sản Nga lấy trái phiếu AAA không lãi suất và số tiền mặt sẽ được chuyển đến Kiev. Ukraine chỉ phải hoàn trả khoản vay trong trường hợp Nga đồng ý trả bồi thường chiến tranh cho nước này.

Nhưng khi hội nghị thượng đỉnh của EU sắp diễn ra vào tháng tới để quyết định vấn đề trên, có rất ít dấu hiệu cho thấy các quan chức EU và chính phủ Bỉ đã phá vỡ được thế bế tắc. Bỉ đến nay vẫn bày tỏ lo ngại lo về những khiếu nại pháp lý và hành động trả đũa từ Nga.

Vấn đề càng trở nên phức tạp hơn khi Thủ tướng Slovakia Robert Fico tuần trước tuyên bố ông cũng sẽ phản đối việc sử dụng tài sản Nga bị phong tỏa để tài trợ cho chi tiêu quốc phòng của Ukraine.

Nếu không có khoản vay, EU sẽ rất khó huy động nguồn tài trợ mà Ukraine cần. Điều này càng trở nên cấp bách hơn khi hỗ trợ tài chính của Mỹ cho Ukraine đã bị cắt dưới thời Tổng thống Donald Trump. Dường như rất khó có khả năng các quốc gia thành viên EU sẽ đồng ý vay tiền trên thị trường cho Ukraine. Các chính phủ đang gặp khó khăn về tiền mặt không mặn mà với ý tưởng phải chịu trách nhiệm trả lãi.

Mặt khác, "liên minh thiện chí" ủng hộ Ukraine còn phải tìm cách huy động quỹ tài trợ trong bối cảnh chính quyền Tổng thống Volodymyr Zelensky đang đối mặt với một bê bối tham nhũng nghiêm trọng. Tuần qua, một cựu cộng sự của ông Zelensky đã trốn khỏi đất nước khi các nhà điều tra chống tham nhũng buộc tội ông ta và 6 người khác đứng sau âm mưu bất hợp pháp nhằm kiểm soát các doanh nghiệp nhà nước chủ chốt, trong đó có Energoatom, cơ quan năng lượng hạt nhân Ukraine.

Nạn tham nhũng trong mua sắm quốc phòng cũng đang lọt vào tầm ngắm của các nhà điều tra và theo một số nguồn thạo tin, nhiều cuộc đột kích nữa sẽ sớm diễn ra tại Bộ Quốc phòng Ukraine, nằm trong chiến dịch điều tra về các hợp đồng mua sắm bị thổi giá.

"Tất cả những điều đó xảy ra vào thời điểm không thể tệ hơn, đúng lúc Brussels phải quyết định về việc tài trợ thêm cho Kiev. Điều này gây khó khăn cho Ukraine trong việc thuyết phục các đồng minh phương Tây tiếp tục tài trợ. Và nó chắc chắn sẽ là cái cớ cho những người thuộc nhóm MAGA và những người ở Trung Âu, như Hungary, nói rằng 'tại sao chúng ta lại phải làm như vậy?'", một cố vấn nước ngoài của chính phủ Ukraine cho hay.

Vấn đề thứ hai đến từ chiến trường, nơi Ukraine đang chịu áp lực ngày càng tăng từ lực lượng Nga và có nguy cơ thất thủ ở thành trì chiến lược Pokrovsk, trung tâm hậu cần và vận tải quan trọng nơi giao tranh đã diễn ra ác liệt hơn một năm qua.

Việc Ukraine để mất Pokrovsk sẽ mở ra một giai đoạn mới trong cuộc đối đầu giành Donetsk và tạo cho Nga lợi thế lớn hơn trong nỗ lực kiểm soát 25% diện tích còn lại của tỉnh. Nó giúp Nga có nhiều lợi thế hơn khi tiến công những thành phố chiến lược khác như Kramatorsk hay Sloviansk.

Làm tăng thêm lo ngại là việc các chỉ huy Ukraine có thể đã bị áp đảo về mặt chiến thuật trong nỗ lực cố thủ ở Pokrovsk sau khi họ mắc bẫy của Nga hồi tháng 8 với quyết định điều quân sang bảo vệ thành phố Dobropillia lân cận trước một cuộc tấn công từ đối phương.

"Quân đội Nga đã đánh lạc hướng các tướng lĩnh của chúng ta bằng một cuộc đột phá ở Dobropillia, sau đó lợi dụng điều này để đột kích vào Pokrovsk", nữ nghị sĩ Mariana Bezuhla, người chỉ trích gay gắt Tổng tư lệnh quân đội Ukraine Oleksandr Syrsky, cho biết.

Bezuhla, cựu phó chủ tịch Ủy ban Quốc hội Ukraine về An ninh Quốc gia và Quốc phòng, không phải người duy nhất nghĩ rằng các chỉ huy của họ đã phạm sai lầm khi điều động các đơn vị tinh nhuệ đang bảo vệ Pokrovsk đến chi viện cho Dobropillia giữa thời điểm đặc biệt nhạy cảm.

Hiện tại, nhiều người lo ngại Nga lại đang tận dụng việc Ukraine tập trung lực lượng cố thủ tại Pokrovsk để đột kích khu vực Dnipropetrovsk ở phía nam và Zaporizhzhia.

"Hệ thống ra quyết định của quân đội Ukraine đơn giản là không thể theo kịp tốc độ chiến trường và đang bị đối phương quay như chong chóng", bà Bezuhla nói.

Hiểm cảnh ở Pokrovsk một lần nữa cho thấy tình trạng thiếu nhân lực trầm trọng của Ukraine. Ở một số đoạn chiến tuyến, Nga có lợi thế về nhân lực gấp 10 lần. Ở những khu vực nông thôn, đây không phải vấn đề lớn vì máy bay không người lái (drone) và các hệ thống điều khiển từ xa thống lĩnh chiến trường. Nhưng khi cận chiến trong môi trường đô thị, như tại Pokrovsk, quân số vượt trội sẽ tạo ra khác biệt.

Bên cạnh những lo lắng về nguồn tài trợ và những gì đang diễn ra trên chiến trường, Ukraine tiếp tục phải đối diện thách thức lớn thứ ba của mùa đông: Cuộc chiến năng lượng.

Trong những mùa đông trước, nhờ hỗ trợ từ đồng minh cùng khả năng ứng biến, Ukraine đã giữ vững được lưới điện của mình trước các cuộc tập kích liên tục từ Nga.

Tuy nhiên, mùa đông năm nay, Nga đang phát động những cuộc tập kích quy mô lớn hơn nhiều và Ukraine thực sự không có đủ hệ thống phòng không để đối phó, cũng như không có khả năng nhận được chúng sớm từ đối tác.

Hơn nữa, Nga đã điều chỉnh chiến thuật bằng cách nhắm mục tiêu không chỉ vào lưới điện mà còn vào cơ sở hạ tầng khí đốt tự nhiên của Ukraine. 60% người Ukraine phụ thuộc vào khí đốt tự nhiên để giữ ấm trong mùa đông.

Khi chỉ còn một tháng nữa là tới mùa đông, Ukraine có thể đã mất 1/3, hoặc thậm chí nhiều hơn, năng lực sản xuất khí đốt tự nhiên. Hồi đầu tháng 10, truyền thông Mỹ đưa tin 60% năng lực sản xuất khí đốt nội địa của Ukraine đã bị phá hủy trong các cuộc tấn công do Nga thực hiện nhắm vào những cơ sở tại Poltava và Kharkov, những vùng khai thác khí đốt chính của Ukraine. Sau đó, giới chức tuyên bố họ đã khôi phục được một nửa số bị hư hại.

Nhưng kể từ đó, các cuộc tập kích bằng UAV và tên lửa của Nga vẫn diễn ra, dồn dập và quyết liệt hơn. Chỉ trong một tuần của tháng 10, Nga đã đồng loạt nhắm mục tiêu vào các cơ sở khai thác khí đốt ở Kharkov, Sumy và Chernihiv.

Thách thức tiếp tục được phơi bày vào cuối tuần trước với một cuộc tấn công lớn khác từ Nga vào cơ sở hạ tầng năng lượng và khí đốt Ukraine, khiến nhiều nơi mất điện. Rạng sáng 14/11, Kiev hứng chịu đợt tập kích hiệp đồng bằng nhiều vũ khí, trong đó có tên lửa Kinzhal và Iskander-M, khiến hàng loạt cơ sở năng lượng hư hại, cả thành phố chìm trong bóng tối.

Cựu bộ trưởng năng lượng Ukraine Olga Bohuslavets cảnh báo "chắc chắn mùa đông năm nay sẽ khó khăn hơn tất cả những mùa đông trước rất nhiều". Câu hỏi quan trọng nhất lúc này là liệu đất nước có thể vượt qua với điều kiện đủ tốt để tránh bị ép vào một thỏa thuận hòa bình bất lợi với Nga hay không, bình luận viên Jamie Dettmer của Politico đặt câu hỏi.

Vũ Hoàng (Theo Politico, AFP, Reuters)