Ukraine nhiều tháng qua tăng cường tập kích cơ sở năng lượng của Nga bằng máy bay không người lái (UAV), đáp trả các đòn không kích của Moskva vào hạ tầng năng lượng nước này.
Kể từ tháng 1, khoảng 21 trong 38 nhà máy lọc dầu lớn của Nga, nơi xử lý dầu thô thành nhiên liệu như xăng và dầu diesel, bị tấn công. Số vụ tấn công thành công đã cao hơn khoảng 48% so với năm 2024, theo phân tích của BBC.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky khẳng định việc gây thiệt hại cho ngành công nghiệp dầu khí Nga là biện pháp then chốt để buộc Moskva ngồi vào bàn đàm phán.
"Các biện pháp trừng phạt hiệu quả nhất và phát huy tác dụng nhanh nhất chính là các vụ tập kích vào nhà máy lọc dầu, kho chứa và mỏ dầu của Nga. Chúng tôi đã kìm hãm đáng kể hoạt động của ngành công nghiệp dầu mỏ Nga, dẫn tới gây cản trở cho cuộc chiến", ông Zelensky nói hồi tháng 9.
Khói đen bốc lên từ nơi được cho là nhà máy lọc dầu Neftekhim Salavat ở vùng Bashkortostan. Video: X/ Vikspeaks1
Phân tích của BBC cho thấy số lượng cuộc tấn công đạt mức kỷ lục trong tháng 8 với 14 nhà máy lọc dầu Nga bị nhắm mục tiêu, trong khi tháng 9 ghi nhận 8 nhà máy bị tập kích. Sự gia tăng này diễn ra sau một thời gian tạm lắng ngắn ngủi, trùng hợp với thời điểm Tổng thống Mỹ Donald Trump nỗ lực tìm cách làm trung gian cho thỏa thuận ngừng bắn giữa Kiev và Moskva.
Một số cuộc tấn công nhằm vào cơ sở nằm sâu trong lãnh thổ Nga. Cuối tháng 9, Cơ quan An ninh Ukraine (SBU) cho biết lực lượng nước này đã tập kích thành công nhà máy lọc dầu Neftekhim Salavat của tập đoàn Gazprom ở vùng Bashkortostan hai lần. Hình ảnh vệ tinh cho thấy khói bốc lên từ cơ sở nằm cách biên giới Ukraine 1.100 km.
Lực lượng Ukraine cũng nhắm vào một số cơ sở mang lại lợi nhuận cao nhất cho Nga. Một nhà máy lọc dầu gần Volgograd đã bị tấn công 6 lần trong năm nay, trong đó cuộc tập kích hồi tháng 8 khiến nhà máy phải ngừng hoạt động một tháng. Nhà máy lớn Ryazan gần Moskva, nơi có công suất khoảng 340.000 thùng mỗi ngày, đã bị tấn công 5 lần kể từ tháng 1.
Vladimir Milov, cựu thứ trưởng năng lượng Nga và hiện là chính trị gia đối lập lưu vong, cho rằng các cuộc tấn công của Ukraine dường như theo đuổi hai mục tiêu: các nhà máy lọc dầu lớn thiết yếu cho nguồn cung dân sự và những nhà máy gần biên giới phục vụ quân đội đang chiến đấu ở tiền tuyến.
Bộ tổng tham mưu Ukraine từng tuyên bố các nhà máy lọc dầu ở Samara và Saratov đã đóng vai trò hoạt động hậu cần quân sự cho Nga. Cả hai khu vực đều bị tấn công bằng UAV trong những tuần gần đây, với 2 trong ba nhà máy ở Samara phải ngừng hoạt động.
Justin Crump, cựu sĩ quan Anh và hiện là giám đốc điều hành công ty tư vấn rủi ro Sibylline, nhận xét làn sóng tấn công cơ sở năng lượng cho thấy Ukraine đã coi đây là "chiến dịch cốt lõi".
"Chiến dịch này rõ ràng là trọng tâm đầu tư của Ukraine sau khi được đánh giá sẽ gây tổn thất nặng nề cho Nga", ông nói.
Rất khó để xác định chính xác mức độ tổn thất mà các cuộc tấn công gây ra với sản lượng nhiên liệu của Nga. Tuy nhiên, BBC nhận thấy ít nhất 10 nhà máy lọc dầu Nga đã phải ngừng hoạt động hoàn toàn hoặc một phần kể từ tháng 8. Hãng tin Reuters đưa tin trong một số ngày, sản lượng của các nhà máy lọc dầu ở Nga đã giảm 20%.
Khói lửa bốc lên sau vụ tập kích nhà máy lọc dầu Novokuibyshevsk ở vùng Samara, Nga ngày 2/8. Ảnh: Reuters
Nhật báo kinh doanh Nga RBC dẫn số liệu từ cơ quan phân tích thị trường năng lượng Seala chỉ ra gần 40% công suất lọc dầu của cả nước đang bị đình trệ, chủ yếu do phải dừng hoạt động để sửa chữa sau các cuộc tấn công.
"Các cuộc tấn công bằng UAV của Ukraine chiếm 70% nguyên nhân khiến các cơ sở ngừng hoạt động", Vladimir Nikitin, đại diện của Seala, cho hay. Ông lưu ý việc bảo trì định kỳ tại một số cơ sở đã phải tạm hoãn để duy trì hoạt động của các nhà máy lọc dầu.
Thị trường nhiên liệu Nga đang thiếu hụt khoảng 20% nhu cầu xăng hàng tháng, tương đương 400.000 tấn trong tổng số 2 triệu tấn tiêu thụ, theo nhật báo kinh doanh Kommersant.
Người dân Nga dường như đang cảm nhận được tác động của những cuộc tấn công. Nhiều video đăng tải trên mạng xã hội và truyền thông cho thấy hàng xe nối dài tại các trạm xăng chờ mua nhiên liệu ở vùng Viễn Đông và trên đường cao tốc nối St Petersburg với Moskva.
Một quản lý trạm xăng nói với truyền thông Nga rằng một số cơ sở đã phải ngừng hoạt động để "chờ đợi cuộc khủng hoảng qua đi" thay vì mở cửa và chịu thua lỗ. Tại bán đảo Crimea, tài xế chỉ được mua 5 gallon (gần 19 lít) mỗi lần đổ xăng.
Kể từ tháng 7, lượng xăng Nga mua từ nước láng giềng Belarus đã tăng 36% so với năm ngoái. Trong tháng 9, nhập khẩu xăng tăng vọt 168% so với các tháng trước, nhưng khối lượng dường như chưa đủ đáp ứng nhu cầu.
Bộ trưởng Năng lượng Nga Alexander Novak được cho là đã đề xuất tăng mua từ Belarus và loại bỏ thuế nhập khẩu xăng từ Trung Quốc, Hàn Quốc và Singapore. Chính phủ Nga cũng đã gia hạn lệnh cấm xuất khẩu xăng và dầu diesel cho tới cuối năm khi gián đoạn nguồn cung ảnh hưởng tới ít nhất 10 khu vực trong nước.
Giới chức Nga vẫn khẳng định tình hình nằm trong tầm kiểm soát. Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết "chính phủ đang thực hiện các biện pháp cần thiết" để giải quyết tình trạng thiếu hụt.
Tuy nhiên, nhà kinh tế Nga Vyacheslav Shiryaev cảnh báo tình hình thiếu hụt có thể dẫn tới những căng thẳng trong xã hội, "khi mà xe của người dân dừng hoạt động vì cả 5 trạm xăng đi qua đều hết nhiên liệu".
Một trạm xăng ở Moskva, Nga ngày 25/8. Ảnh: AP
Giới phân tích cho hay hiện chưa thể tính toán chính xác tác động cụ thể của tình hình hiện nay với chiến dịch của Nga ở Ukraine. Họ cho biết phần lớn doanh thu từ xuất khẩu dầu của Nga là dầu thô, vốn không bị ảnh hưởng bởi các cuộc tập kích. Song ông Crump thừa nhận Nga đang chịu sức ép.
"Chỉ riêng chiến dịch này sẽ không thể khiến Nga thua cuộc, nhưng chắc chắn chúng đang khiến Nga chịu thêm nỗi đau từ cuộc xung đột kéo dài", ông nói.
Thanh Tâm (Theo RBC, Kommersant, BBC, Washington Post)