Khi đến khu nghỉ dưỡng Sharm el-Sheikh, Ai Cập để tham gia vòng đàm phán gián tiếp với Israel ngày 6/10, phó thủ lĩnh Hamas Khalil al-Hayya được các nhà đàm phán nước chủ nhà và Qatar cung cấp nội dung dự thảo kế hoạch hòa bình 20 điểm mà Tổng thống Mỹ Donald Trump thúc đẩy. Sau khi đọc dự thảo, ông al-Hayya lập tức phản hồi ngắn gọn: "Không chấp nhận".
Các quan chức thạo tin cho biết nội dung kế hoạch hoàn toàn không giống với những gì ông al-Hayya được thông báo trước đó, và dường như đã được Israel can thiệp chỉnh sửa đáng kể. Tài liệu có điều khoản yêu cầu Hamas phải giải giáp vũ khí, nhưng lại quy định các bước cụ thể để đảm bảo Israel chấm dứt chiến sự.
Al-Hayya tuyên bố Hamas sẽ tiếp tục giữ 20 con tin còn sống ở Gaza cho đến khi có được cam kết mang tính ràng buộc rằng xung đột sẽ chấm dứt. Điều này khiến nỗ lực đàm phán hòa bình ở Gaza tiếp tục lâm vào bế tắc.
Nhưng hai ngày sau, al-Hayya trở lại Ai Cập và nói "đồng ý". Nội dung kế hoạch vẫn vậy, song áp lực mà Hamas phải chịu trong thời gian ngắn này đã tăng đáng kể từ mọi phía.
Ông Khalil al-Hayya phát biểu tại Ankara, Thổ Nhĩ Kỳ tháng 11/2021. Ảnh: AFP
Để Hamas miễn cưỡng chấp nhận một thỏa thuận mà họ vốn không muốn, đội ngũ của Tổng thống Trump đã nỗ lực suốt nhiều tuần để tập hợp các cường quốc Trung Đông như Ai Cập, Qatar và Thổ Nhĩ Kỳ, cùng phối hợp gây sức ép lên ban lãnh đạo của nhóm.
"Hamas đã phải chịu rất nhiều áp lực từ các trung gian đàm phán khu vực", Tahani Mustafa, nhà nghiên cứu tại Hội đồng châu Âu về Quan hệ Đối ngoại, nói với WSJ. "Hamas cũng hiểu họ khó có thể tồn tại về mặt chính trị nếu tình hình tiếp tục theo hướng này, nhất là khi sự ủng hộ dành cho họ đang suy giảm".
Chiến sự Israel - Hamas bùng phát tháng 10/2023 sau khi nhóm vũ trang tấn công Israel, khiến hơn 1.200 người chết và bắt cóc 251 con tin. Israel đã mở chiến dịch vào Gaza với mục tiêu loại bỏ Hamas. Giao tranh khiến hơn 67.800 người Palestine thiệt mạng, hơn 170.000 người bị thương, chủ yếu là dân thường.
Các cuộc đàm phán trước đó không mang lại kết quả đáng kể, ngoài thỏa thuận ngừng bắn ngắn ngủi cuối tháng 1, giúp giải cứu một phần con tin. Tiến trình có bước ngoặt sau vụ Israel ngày 9/9 không kích thủ đô Doha, Qatar, nhắm mục tiêu nhóm quan chức Hamas tham gia hòa đàm. Đòn tập kích khiến Mỹ và các nước Arab phẫn nộ, quyết tâm chấm dứt cuộc xung đột.
Khi ông Trump buộc Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu phải công khai chấp nhận kế hoạch 20 điểm vào ngày 29/9, Hamas trở thành trở ngại duy nhất còn lại trong nỗ lực hòa bình. Phe chỉ trích từ lâu đã kêu gọi các nước Arab gây áp lực mạnh mẽ hơn với Hamas, và lần này, điều kiện đã chín muồi.
"Tôi nghĩ ai cũng chỉ muốn mọi chuyện sớm kết thúc", ông Michael Ratney, cựu đại sứ Mỹ tại Arab Saudi, nhận định.
Việc ông al-Hayya, người suýt bị Israel hạ sát trong cuộc tập kích ở Doha, dẫn đầu phái đoàn Hamas đến Sharm el-Sheikh đàm phán được xem là biểu tượng cho sức chống trả ngoan cường của nhóm. Nhưng trên thực tế, Hamas không còn nhiều thời gian, khi các cường quốc khu vực dần thống nhất lập trường về kế hoạch hòa bình.
Ngay trong ngày 6/10, ngày đầu tiên của đàm phán, các bên trung gian đã đưa ra tối hậu thư với Hamas: tin tưởng và chấp nhận kế hoạch của ông Trump, hoặc phải tiếp tục một cuộc chiến vô tận. Nhóm có thời hạn 5 ngày để quyết định.
Trưởng đoàn đàm phán của Israel là Bộ trưởng Các vấn đề chiến lược Ron Dermer, đến Sharm el-Sheikh cùng ngày để thương lượng về trao đổi con tin - tù nhân, một nội dung trong kế hoạch 20 điểm.
Đến ngày 7/10, các bên vẫn bế tắc về các nội dung như Israel sẽ rút quân đến khu vực nào ở Gaza để Hamas có thể tập hợp rồi trao trả các con tin, một nguồn thạo tin nói với Reuters.
Ông Khalil al-Hayya (ngồi, thứ hai từ trái sang) tại cuộc họp với các nhà đàm phán Ai Cập, Qatar và Thổ Nhĩ Kỳ ở Sharm El-Sheikh ngày 8/10. Ảnh: Reuters
Để tạo đột phá, Thủ tướng Qatar Mohammed bin Abdulrahman Al Thani cùng phái đoàn Thổ Nhĩ Kỳ, do giám đốc tình báo Ibrahim Kalin dẫn đầu, cũng tham gia quá trình đàm phán. Sáng 8/10, đặc phái viên Mỹ về Trung Đông Steve Witkoff và con rể ông Trump là Jared Kushner đến Sharm el-Sheikh.
Sự hiện diện của phái đoàn Thổ Nhĩ Kỳ có vai trò quan trọng, vì Ankara cũng có quan hệ mật thiết với Hamas, trong khi Tổng thống Tayyip Erdogan nói ông chủ Nhà Trắng đã nhờ ông giúp thuyết phục Hamas chấp thuận kế hoạch.
Các trung gian đàm phán lưu ý với Hamas việc tiếp tục giữ con tin đang trở thành gánh nặng chiến lược với nhóm, vì điều này tạo ra cơ sở chính đáng để Israel tiếp tục chiến dịch.
Họ cảnh báo al-Hayya rằng nếu ông không chấp thuận, Hamas sẽ mất toàn bộ sự bảo trợ chính trị và ngoại giao. Qatar và Thổ Nhĩ Kỳ sẽ ngừng cho phép lãnh đạo chính trị của Hamas hoạt động trên lãnh thổ của họ, Ai Cập không tiếp tục vận động để Hamas có tiếng nói trong quản trị Gaza hậu chiến.
Trên thực địa ở Gaza, Hamas cũng lâm vào tình thế vô cùng khó khăn. Nhóm cạn kiệt nguồn lực tài chính, không thể thực hiện chiến thuật du kích chống lại lực lượng Israel đã kiểm soát phần lớn Gaza, người dân Palestine kiệt quệ vì đói khát, chỉ mong chiến tranh sớm chấm dứt.
Hamas nhận ra việc tiếp tục giữ con tin đã làm suy yếu sự ủng hộ toàn cầu dành cho người Palestine và nếu trao trả hết, Israel không còn cớ để nối lại giao tranh, một quan chức Palestine nói.
Những yếu tố này đủ để thúc đẩy Hamas ngày 8/10 thông báo đạt thỏa thuận trao trả toàn bộ con tin đang giữ ở Gaza và đồng ý với thỏa thuận giai đoạn một ngày 9/10.
Tổng thống Trump, Quốc vương Qatar Tamim bin Hamad Al Thani, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan và Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah al-Sisi ngày 13/10 ký tuyên bố chung Gaza, trong đó các bên cam kết theo đuổi tầm nhìn toàn diện về hòa bình, an ninh và thịnh vượng chung khu vực, đồng thời hoan nghênh những tiến bộ đã đạt được về thiết lập thỏa thuận hòa bình "toàn diện và bền vững" tại Dải Gaza.
"Đây là một ngày tuyệt vời với thế giới, một ngày tuyệt vời với Trung Đông", ông Trump phát biểu, tuyên bố các lãnh đạo đã đạt được điều mà mọi người từng nói là "bất khả thi". "Cuối cùng chúng ta đã có hòa bình ở Trung Đông", ông nói.
Tổng thống Mỹ Donald Trump cầm tuyên bố chung về Gaza tại hội nghị thượng đỉnh ở Ai Cập ngày 13/10. Ảnh: AFP
Tuy nhiên, Hamas không nhận được bất kỳ cam kết bằng văn bản nào đảm bảo giai đoạn ngừng bắn đầu tiên sẽ tiến triển thành thỏa thuận toàn diện để chấm dứt chiến sự, theo hai quan chức Hamas. Nhóm chấp nhận đảm bảo bằng lời từ các trung gian Mỹ, Qatar, Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ rằng Tổng thống Trump sẽ giám sát thỏa thuận và không cho phép Israel nối lại chiến dịch nếu các con tin đã được thả.
Mỹ, Qatar, Ai Cập, Thổ Nhĩ Kỳ chưa bình luận về thông tin.
Khi được hỏi về áp lực phải chịu khi ký thỏa thuận, Khaled al-Qaddoumi, đại diện Hamas ở Iran, nói nhóm ủng hộ các đề xuất từ Tổng thống Trump vì kế hoạch đảm bảo người Palestine không bị ép trục xuất khỏi Gaza, mở đường cho hoạt động nhân đạo và tái thiết dải đất.
Hamas giờ đây trông cậy vào ông Trump trong việc đảm bảo Israel không nối lại giao tranh trên Dải Gaza, Qaddoumi nói.
Như Tâm (Theo WSJ, Reuters, AFP)