Nỗi lo 'tắm trời' nơi trường nội trú vùng cao

Phúc học tại trường Phổ thông Dân tộc Nội trú Bố Trạch, thuộc xã Thượng Trạch, tỉnh Quảng Trị (huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình cũ). Như phần đông bạn trong trường, em ở nội trú. Một năm, Phúc chỉ về nhà vài lần như Tết, nghỉ hè... Mỗi lần về nhà, Phúc mất nửa ngày đi bộ.

Qua lời kể của em, trường là ngôi nhà thứ hai. Đi học mang đến cho em nhiều niềm vui vì có đông bạn bè, được thầy cô quan tâm. Sinh ra trong gia đình dân tộc thiểu số khó khăn, Phúc được thầy cô lo cho tất cả bữa ăn, chỗ ngủ, thỉnh thoảng được nhận những bộ quần áo mà thầy cô về dưới xuôi xin được.

Mơ ước duy nhất của em với ngôi trường là có thêm nhà tắm để tránh cảnh tắm trời, lội suối ngày mưa; thêm nhà vệ sinh rộng rãi để không phải vào rừng "giải quyết nỗi buồn".

Những ngôi trường chục năm không có nhà tắm, vệ sinh

Trường Phổ thông Dân tộc Nội trú Bố Trạch xây từ năm 2006. Nơi đây là ngôi nhà lớn của 269 em học sinh từ lớp 6 đến lớp 9 và 34 thầy cô; 10 phòng học cho 10 lớp, 16 phòng nội trú cho học sinh và 11 phòng ở cho thầy cô. Dù vậy, trường chưa từng có nhà tắm, suốt gần 20 năm qua.

Thầy hiệu trưởng Hoàng Đức Hòa bắt đầu nhận công tác tại trường từ năm 2020. Thầy kể, ngày ấy trường thậm chí không có nhà vệ sinh, không có điện. Một năm trở lại đây, địa phương bắt đầu có điện, nhà trường mới đào giếng, bơm nước, lắp đặt được một số vòi nước. Tuy nhiên, chỉ các em học sinh nam tắm ở những vòi nước này. Các em học sinh nữ, vì ngại ngùng chỗ đông người, vẫn ra suối tắm.

Việc học sinh không có nhà tắm là nỗi trăn trở lớn với các thầy cô trong trường. "Vừa thương các em những ngày giá lạnh, thậm chí 7-9 độ C, vẫn ra suối tắm; vừa lo các em đi tắm xa rồi bỏ học", thầy Hòa nói.

Cô Hoài Thanh, giáo viên dạy văn cho biết, tất cả học sinh trong trường 100% đều là đồng bào dân tộc thiểu số, gia đình có hoàn cảnh khó khăn. Các em chưa có ý thức cao về học tập, nhiều em tranh thủ tắm rồi bỏ về bản, khiến các thầy cô phải cất công cả đêm đi tìm để chở về.

"Học sinh đây chưa có ý thức về giới tính, chưa ý thức về vấn đề tảo hôn, nhiều em lớp 8-9 đã bỏ về lấy chồng lấy vợ", cô Thanh nói. Điểm tích cực là những năm gần đây cơ sở vật chất của trường cải thiện, cộng thêm sự động viên của các thầy cô, "lượng học sinh bỏ học đã giảm đáng kể, thầy cô cũng đỡ phải đi tìm và chở các em về trường", cô Hoài Thanh kể với giọng vui mừng.

Chưa hết, cô Thanh vẫn nhớ có lần học sinh tắm suối về, các em bị mẩn ngứa rồi lây lan nhau, ban y tế nhà trường phải điều trị một thời gian dài. Các thầy cô cũng thay nhau nấu nước luộc quần áo cho các em để trị dứt điểm bệnh ngoài da này. Chưa có nhà tắm, trường chỉ có ba khu nhà vệ sinh, mỗi khu có hai khoang nên khi nhiều khi cần giải quyết các vấn đề vệ sinh cá nhân, Y Phúc và các bạn lại đi ra khỏi trường, vào rừng.

Việc trường không có nhà tắm cũng khiến cuộc sống của các thầy cô "cắm bản" đã khó khăn càng trở nên khó khăn hơn. Thầy Hòa nhớ lại, ngày thầy mới về trường, khu nội trú của thầy cô chưa hề có công trình phụ hay nhà bếp. Nhờ sự hỗ trợ của các mạnh thường quân, trường nhận được một số miếng tôn. Các thầy giáo kiêm luôn thợ xây, thợ mộc quây thành nhà bếp, vừa làm nơi nấu ăn vừa làm nơi tắm cho giáo viên trong trường.

Với các thầy cô, mong mỏi nhiều năm qua là cơ sở vật chất nhà trường được cải thiện như có các phòng học riêng cho các môn mỹ thuật, âm nhạc, phòng thí nghiệm... Bên cạnh học tập, các thầy cô cũng đau đáu bài toán về công trình phụ của nhà trường.

Cùng thuộc xã Thượng Trạch, trường tiểu học Thượng Trạch 2 có 7 điểm trường rải rác tại các bản. Trong số đó, nhiều điểm trường chưa có nhà vệ sinh cho học sinh.

Đơn cử, trường ở điểm Aky - bản nằm sâu trong vùng rừng núi của xã Thượng Trạch, cách biên giới Lào một giờ đi bộ, cách Đồng Hới khoảng bốn giờ di chuyển bằng phương tiện cơ giới. Nơi đây không điện, không internet, không sóng điện thoại (muốn có sóng điện thoại, các thầy cô phải đi xa khoảng 5-6 km), hạn chế đất canh tác, người dân đều là đồng bào dân tộc thiểu số và 100% hộ khó khăn. Trưởng bản Đinh Tiếng hồi tháng 12/2024 cho biết Aky có 44 hộ với 150 nhân khẩu, trong đó có 20 học sinh cấp 2, 22 học sinh cấp 1. Đến nay, cả bản chưa có em nào học đến cấp 3.

Điểm trường Aky chỉ có hai phòng học với tổng cộng 21 học sinh. Lớp của cô Nguyễn Thị Kim Ngân dạy ghép học sinh lớp 1, 2 và 3, các em phải quay lưng vào nhau để nhìn lên hai chiếc bảng. Lớp thầy Nguyễn Quang Trung dạy 4, 5 nên có một chiếc bảng phải chia đôi. Do diện tích toàn trường chỉ 200 m2, tính cả hai phòng học và sân chơi, đến nay, trường vẫn chưa có nhà vệ sinh cho học sinh, chỉ có một nhà vệ sinh xây dựng theo hướng truyền thống: đào hố, không tự hủy mà xử lý bằng vôi, mùn... cho giáo viên.

Thầy Trần Trung Kiên - hiệu phó Trường tiểu học Thượng Trạch 2, phụ trách các điểm trường tại bản 61, Tuôc, Troi và đôi khi cả Aky cho biết, ở những điểm trường chưa có nhà vệ sinh tự hủy như Aky, học sinh tiểu tiện theo thói quen, chạy vào các vách núi ngay bên cạnh trường.

Thầy Kiên không khỏi trăn trở khi điều kiện cơ sở vật chất thiếu thốn ảnh hưởng nhất định đến sức khỏe học sinh. Theo thầy, các em không thể vào rừng quá sâu để đi vệ sinh, vì như thế không an toàn, nhưng đi gần trường quá lại ảnh hưởng đến vệ sinh chung.

"Nhìn chung tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi của học sinh trong trường cao vì chế độ dinh dưỡng kém từ bé, do hoàn cảnh gia đình khó khăn", thầy Kiên nói thêm.

Còn theo các chuyên gia y tế, môi trường sống không vệ sinh có thể gây bệnh đường ruột, hạn chế hấp thu dinh dưỡng, góp phần làm suy giảm sức khỏe trẻ em.

Cùng với Aky, Trường tiểu học Thượng Trạch 2 còn có điểm trường tại bản 61, bản 51, bản Cờ Đỏ cũng chưa có nhà vệ sinh cho học sinh. Mỗi điểm trường này đều chỉ có ba phòng học, với tổng cộng lần lượt là 35, 32, 46 học sinh học, học ghép giữa các lớp ở các trình độ khác nhau.

Niềm vui cho năm học mới

Kỳ nghỉ hè vừa qua, hàng loạt dự án xây phòng lớp học, nhà vệ sinh cho các trường vùng sâu vùng xa... ở Quảng Trị do Quỹ Hy vọng đã khởi công và cấp tập xây dựng để kịp hoàn thành trước năm học mới.

Điểm trường Aky là một trong những công trình được Chương trình Vệ sinh học đường tài trợ xây mới toàn bộ. Trong thiết kế, ở phần công trình phụ có nhà vệ sinh 4 khoang, tự hủy như mong muốn của thầy cô và các em học sinh.

Chương trình Vệ sinh học đường cũng đang tiến hành xây mới nhà tắm hai khu nam nữ cho học sinh tại trường Phổ thông Dân tộc Nội trú Bố Trạch, xây nhà vệ sinh 6 khoang cho các học sinh trong trường, khắc phục tình trạng thiếu nhà vệ sinh nơi đây.

Ngoài ra, chương trình còn khởi công 18 công trình vệ sinh khác cho các trường học tại xã Bố Trạch, Thượng Trạch tỉnh Quảng Trị. Các công trình dự kiến cuối tháng 9 này sẽ bàn giao cho ngành giáo dục địa phương.

Diệp Chi