Tổng thống Mỹ Donald Trump và người đồng cấp Nga Vladimir Putin sẽ gặp nhau tại Alaska vào 15/8, nơi xung đột Ukraine dự kiến là trọng tâm thảo luận. Trước thềm cuộc gặp, ông Trump đã đề cập tới ý tưởng cả Nga và Ukraine cần phải nhượng bộ về lãnh thổ để chấm dứt chiến sự.
"Sẽ có trao đổi, sẽ có thay đổi về đất đai", ông nói.
Nhiều hãng tin cho hay Nga đã đề xuất Ukraine nhượng phần lãnh thổ còn lại ở tỉnh Donetsk để đổi lấy lệnh ngừng bắn. Lời đề nghị đã được phía Nga chuyển tới Nhà Trắng thông qua đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff, người đã thăm Điện Kremlin ngày 8/8.
Tuy nhiên, một thỏa thuận hòa bình yêu cầu Kiev phải nhượng một phần lãnh thổ cho Moskva sẽ không chỉ gây ra làn sóng phản đối mạnh mẽ trong nước mà còn được xem là hành động vi phạm hiến pháp Ukraine.
Điều 2 hiến pháp Ukraine nhấn mạnh chủ quyền của Ukraine bao trùm toàn bộ lãnh thổ, không thể bị chia cắt và không ai có thể vi phạm. Điều khoản này cấm bất cứ ai có hành động làm thay đổi toàn vẹn lãnh thổ mà không qua trưng cầu dân ý, kể cả đó là tổng thống, nội các hay quốc hội.
"Mọi thay đổi về lãnh thổ chỉ có thể do người dân quyết định, không phải tổng thống hay chính phủ Ukraine", Ihor Reiterovych, giáo sư chính trị tại Đại học Quốc gia Taras Shevchenko ở Kiev, nói. "Nếu Tổng thống Volodymyr Zelensky đồng ý trao đổi lãnh thổ với Nga trong đàm phán, ông ấy sẽ lập tức trở thành tội phạm, vì đã từ bỏ đạo luật có giá trị cao nhất của Ukraine".
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại Kiev ngày 4/6. Ảnh: AP
Nga hiện kiểm soát khoảng 1/5 lãnh thổ Ukraine, kéo dài từ phía đông bắc đất nước đến bán đảo Crimea, nơi Moskva đã sáp nhập từ năm 2014. Nga nắm giữ gần như toàn bộ tỉnh Lugansk và gần 2/3 tỉnh Donetsk, hai khu vực tạo nên trung tâm công nghiệp chiến lược Donbass của Ukraine. Hơn một nửa tỉnh Kherson và một phần tỉnh Zaporizhzhia đang do lực lượng Nga kiểm soát.
Ngoài ra, quân đội Nga cũng nắm giữ một số khu vực nhỏ ở vùng Kharkov và Sumy, đông bắc Ukraine, cũng như đã chiếm được một số làng tại tỉnh Dnipropetrovsk. Đây được cho là những khu vực mà Moskva sẵn sàng trao đổi để lấy phần lãnh thổ quan trọng hơn tại Donetsk.
Quân đội Ukraine đang hoạt động tại tỉnh biên giới Kursk của Nga, nhưng họ gần như không kiểm soát phần lãnh thổ nào tại đó. Điều này khiến đây không thể trở thành "lá bài" thương lượng tốt như các lãnh đạo Ukraine từng kỳ vọng khi phát động cuộc tấn công xuyên biên giới vào mùa hè năm ngoái.
Đại sứ Ukraine tại Mỹ Oksana Markarova trong cuộc phỏng vấn với đài CBS ngày 10/8 giải thích Tổng thống chỉ là "người bảo vệ hiến pháp" và Điều 133 trong hiến pháp nêu rõ ông không có thẩm quyền nhượng lãnh thổ.
Các khu vực Nga kiểm soát (màu hồng). Đồ họa: WP
Ngoài thiếu thẩm quyền về pháp lý, đối với lãnh đạo Ukraine, chấp nhận thỏa thuận như vậy sẽ trở thành thảm họa cho sự nghiệp chính trị của ông, khi nó có thể vấp phản làn sóng phản ứng giận dữ của dư luận, đặc biệt là những người có quan điểm cứng rắn.
Thỏa thuận nhượng đất đồng nghĩa những người Ukraine vẫn bám trụ ở Donetsk sẽ phải rời đi, trong khi họ đã phải chịu đựng quá nhiều mất mát, đau khổ kể từ khi xung đột nổ ra cuối tháng 2/2022.
Đây là lý do khiến Tổng thống Zelensky kiên quyết bác bỏ ý tưởng nhượng bộ lãnh thổ với Nga. "Câu trả lời cho vấn đề lãnh thổ đã có trong hiến pháp Ukraine. Không ai sẽ đi chệch khỏi điều đó và cũng không ai có thể làm như vậy. Người Ukraine không nhượng đất cho những người chiếm đóng", ông Zelensky nói.
Tổng thống Ukraine đang nỗ lực lấy lại lòng tin của người dân, vốn bị suy yếu sau khi ông ký đạo luật có thể làm suy yếu tính độc lập của cơ quan giám sát tham nhũng nước này. Động thái đã vấp phản đối mạnh mẽ, bởi đó được xem là lằn ranh đỏ với những người luôn muốn bảo vệ các thể chế của đất nước và hoài nghi một số thành viên trong nội các của ông Zelensky. Trước sức ép lớn trong nước, ông Zelensky đã phải rút lại quyết định.
Với nhiều người Ukraine, yêu cầu từ bỏ lãnh thổ là điều không thể chấp nhận bởi điều đó đồng nghĩa họ đang đầu hàng trước Nga. Dù truyền thông hiện tại nói rằng Nga có thể chỉ yêu cầu Ukraine nhượng lại phần còn lại của tỉnh Donetsk, điều đó dường như cũng khó nhận được ủng hộ.
"Khi họ nói về tỉnh Donetsk như một chiếc bánh nóng hổi có thể cho đi, tôi muốn họ nhớ rằng mọi người ở đây đều có gia đình, có những người thân yêu, có hy vọng và mong muốn về cuộc sống bình yên cùng tương lai cho con cái họ. Việc coi nhẹ số phận của họ sẽ là hành động vô nhân đạo", Oleksii Ladyka, cư dân thành phố Kramatorsk thuộc Donetsk và hiện là binh sĩ trong lữ đoàn xung kích số 92 của Ukraine, cảnh báo.
Nhiều người Ukraine cũng lo ngại Nga sẽ không dừng lại chiến dịch ngay cả sau khi Kiev nhượng bộ lãnh thổ.
"Tôi thực sự muốn chiến tranh kết thúc, nhưng liệu tôi có đánh đổi thành phố Kramatorsk quê hương của mình lấy hòa bình hay không? Tôi không biết liệu mình có tìm ra đáp án cuối cùng cho câu hỏi đó hay không, nhưng tôi biết người Nga sẽ không dừng lại. Nếu thỏa thuận chỉ bao gồm việc chúng tôi rút khỏi Donetsk, họ sẽ tiếp tục tiến công sau đó", Ladyka nói.
Các nhà phân tích như Reiterovych nhận định lựa chọn duy nhất mà người Ukraine sẵn sàng chấp nhận là đóng băng xung đột dọc theo tiền tuyến hiện tại. Tuy nhiên, đây cũng không phải là giải pháp khả thi lâu dài.
"Đó chỉ là lựa chọn ít tệ hơn cho mọi người và nó sẽ không gây ra các cuộc biểu tình hay tuần hành trên đường phố", Reiterovych nói.
Thùy Lâm (Theo AP, Kyiv Independent, WP)