Chính phủ Mỹ bắt đầu đóng cửa từ ngày 1/10 khi quốc hội không đạt đồng thuận về dự luật ngân sách mới. Dự luật cấp ngân sách cho chính phủ đã được Hạ viện do đảng Cộng hòa kiểm soát thông qua, nhưng không qua được ải Thượng viện trong 14 lần bỏ phiếu do liên tục vấp phản đối từ phe Dân chủ.
Ngay từ những ngày đầu chính phủ đóng cửa, một nhóm nhỏ thượng nghị sĩ ôn hòa đã bày tỏ mong muốn tìm kiếm lối thoát, trong khi các lãnh đạo hai bên từ chối hợp tác do bất đồng về Đạo luật Chăm sóc Sức khỏe Hợp túi tiền (ACA), hay còn gọi là Obamacare. Phe Dân chủ muốn dự luật ngân sách có điều khoản gia hạn Obamacar, vốn sẽ hết hạn vào cuối năm nay, trong khi phe Cộng hòa kiên quyết từ chối và muốn bãi bỏ khoản trợ cấp này.
Nỗ lực đàm phán được thúc đẩy khi thời gian đóng cửa chính phủ kéo dài hơn một tháng, gây ra những tác động ngày càng nghiêm trọng. Hàng triệu nhân viên liên bang không được nhận lương, chương trình tem phiếu thực phẩm (SNAP) đứng trước nguy cơ tạm ngừng vì hết ngân sách và nhiều sân bay phải cắt giảm chuyến do thiếu kiểm soát viên không lưu.
Thượng nghị sĩ Cộng hòa Katie Britt, thành viên Ủy ban Phân bổ Ngân sách, ngày 30/10 nói với phóng viên rằng bà đã nói chuyện với lãnh đạo phe thiểu số Thượng viện Chuck Schumer, thành viên đảng Dân chủ, để "đặt nền móng" cho việc phân bổ một gói ngân sách tạm thời giúp chính phủ Mỹ mở cửa trở lại. Tuy nhiên, nỗ lực ban đầu này không thành công, do chưa giải quyết được các mối lo ngại của phe Dân chủ về Obamacare.
Đồi Capitol, trụ sở quốc hội Mỹ, tại thủ đô Washington ngày 11/11. Ảnh: AP
Những nét chính của thỏa thuận bắt đầu được hình thành trong tuần đầu tiên tháng 11. Các thượng nghị sĩ Cộng hòa muốn nhận được sự ủng hộ của phe Dân chủ về dự luật ngân sách. Đổi lại, họ hứa hẹn sẽ tổ chức cuộc bỏ phiếu gia hạn Obamacare sau khi chính phủ Mỹ mở cửa trở lại.
Britt ngày 4/11 nói với các phóng viên rằng bà đã gọi điện cho các đối tác vào cuối tuần trước đó về gói ngân sách, bày tỏ hy vọng nó có thể là một phần để tháo gỡ bế tắc. Và đảng Dân chủ đã chấp nhận tham gia các cuộc đàm phán bí mật về thỏa thuận này.
Tuy nhiên, bế tắc giữa hai bên vẫn kéo dài thêm vài ngày, sau khi các ứng viên Dân chủ giành chiến thắng trong loạt cuộc bầu cử địa phương gần đây. Điều đó khiến phe cứng rắn trong đảng Dân chủ thêm tự tin để không nhượng bộ. Họ càng quyết tâm đối đầu hơn khi Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson, thành viên đảng Cộng hòa, nói rõ rằng ông sẽ không cam kết tổ chức một cuộc bỏ phiếu về Obamacare.
Song thiệt hại nghiêm trọng của việc chính phủ đóng cửa kéo dài đã gia tăng áp lực lên các thượng nghị sĩ hai bên. Ngày 7/11, đảng Dân chủ tại Thượng viện đưa ra đề nghị với đảng Cộng hòa rằng họ sẽ nhất trí chấm dứt đóng cửa chính phủ để đổi lấy việc gia hạn Obamacare thêm một năm.
Nhưng phe Cộng hòa bác đề nghị, mô tả đây là "điều không thể chấp nhận được". Lãnh đạo phe đa số Thượng viện John Thune nhắc lại quan điểm rằng cuộc đàm phán về vấn đề bảo hiểm y tế chỉ có thể diễn ra sau khi chính phủ mở cửa trở lại.
Ngay trong ngày hôm đó, một nhóm thượng nghị sĩ Dân chủ ôn hòa và độc lập gồm Angus King, Jeanne Shaheen và Maggie Hassan đã lặng lẽ vào văn phòng của ông Thune để đàm phán về một giải pháp mở cửa chính phủ. Đại diện phía đảng Cộng hòa có ông Thune và thượng nghị sĩ John Hoeven, thành viên cấp cao Ủy ban Phân bổ Ngân sách ở Thượng viện.
"Nếu một chiến thuật không hiệu quả và không có triển vọng thành công, hãy thay đổi và đừng để nhiều người khác phải chịu đựng tổn hại chỉ để đạt một mục tiêu vốn không thể đạt được", thượng nghị sĩ King nói.
Điều mà phe Dân chủ luôn lo ngại khi đàm phán là họ không nhận được bất kỳ đảm bảo nào về việc gia hạn ACA. Trong các cuộc đàm phán với ông Thune, nhóm nghị sĩ Dân chủ ôn hòa sẵn sàng bỏ qua sự đảm bảo đó để thông qua dự luật mở cửa chính phủ.
Thượng nghị sĩ Thune đề nghị tổ chức cuộc bỏ phiếu gia hạn vào giữa tháng 12, nhưng ông không hứa hẹn về kết quả. Tuy nhiên, Shaheen nói rằng việc gặp mặt trực tiếp với Thune đã giúp bà tin rằng ông sẽ giữ lời.
King, Shaheen và các nghị sĩ Dân chủ ôn hòa khác đã cập nhật thường xuyên cho ông Schumer về cuộc thảo luận giữa họ với phe Cộng hòa. Ngoài Hoeven, họ còn làm việc với thượng nghị sĩ Susan Collins, chủ tịch Ủy ban Phân bổ Ngân sách, và thượng nghị sĩ Katie Britt. Họ tin rằng ông Schumer sẽ giúp thu hút thêm nhiều nghị sĩ Dân chủ bỏ phiếu ủng hộ thỏa thuận với phe Cộng hòa nếu chính ông cũng đồng ý.
Ông Schumer ngày 9/11 nói rằng không thể bỏ phiếu cho một thỏa thuận không giúp giải quyết cuộc khủng hoảng chăm sóc sức khỏe. Điều đó khiến tình thế thêm khó khăn, khi mới chỉ có 7 thượng nghị sĩ Dân chủ đồng ý với thỏa thuận mới, gồm Shaheen, Hassan, King, Jacky Rosen, Catherine Cortez Masto và John Fetterman.
Đảng Cộng hòa cần ít nhất 8 phiếu ủng hộ từ phe Dân chủ để dự luật ngân sách được thông qua tại Thượng viện. Trong bối cảnh đó, lá phiếu của thượng nghị sĩ Dân chủ Tim Kaine đại diện bang Virginia, người cũng có quan điểm ôn hòa, trở thành chìa khóa cho thỏa thuận.
Vài tuần trước, thượng nghị sĩ Kaine đã kín đáo nêu điều kiện để ông bỏ phiếu chấm dứt tình trạng chính phủ Mỹ bị đóng cửa, đó là một lệnh ngừng sa thải công chức.
Ông trước đó đã nói với lãnh đạo phe Cộng hòa John Thune rằng bất kỳ thỏa thuận nào cũng phải có điều khoản hủy bỏ các quyết định sa thải mà Tổng thống Donald Trump đã thực hiện kể từ khi chính phủ đóng cửa, đồng thời bảo vệ các công chức khỏi nguy cơ bị sa thải trong tương lai, bởi họ chiếm một phần đáng kể trong nhóm cử tri của Kaine.
Để thuyết phục được Kaine, Britt cho biết bà đã làm việc với Nhà Trắng và lãnh đạo đảng Cộng hòa để đảo ngược quyết định sa thải công chức liên bang trong thời gian chính phủ đóng cửa và cho đến cuối tháng 1.
Tổng thống Donald Trump ký duyệt đạo luật chi tiêu ngân sách giúp mở cửa chính phủ tại Nhà Trắng ngày 12/1. Ảnh: AP
Kaine cho hay các thành viên Cộng hòa ban đầu phản đối yêu cầu của ông, nhưng "họ rất cần lá phiếu của tôi". Hai bên đạt được thỏa thuận vào khoảng 17h45 ngày 9/11, vài giờ trước khi Thượng viện tổ chức bỏ phiếu về dự luật ngân sách
Sau khi Kaine đồng ý ủng hộ, Thượng viện đã thông qua được dự luật ngân sách với số phiếu 60-40. Hạ viện do đảng Cộng hòa kiểm soát ngày 12/11 cũng đã thông qua dự luật với tỷ lệ 222 phiếu thuận và 209 phiếu chống.
Dự luật cung cấp gói ngân sách giúp bảo đảm chi tiêu cho quốc phòng, phúc lợi cho cựu chiến binh, các chương trình của Bộ Nông nghiệp và kinh phí vận hành quốc hội đến giữa năm sau, trong khi phần còn lại của chính phủ được duy trì hoạt động đến hết ngày 30/1/2026.
Đến tối 12/11, Tổng thống Trump ký ban hành luật, chính thức chấm dứt đợt đóng cửa chính phủ dài nhất trong lịch sử Mỹ.
Thanh Tâm (Theo CNN, WSJ, CBS News)