Lo lắng về nguy cơ bị gạt ra ngoài lề tại cuộc gặp thượng đỉnh sắp tới giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin, các lãnh đạo châu Âu hôm 9/8 họp với một số quan chức cấp cao Ukraine và Mỹ ở ngoại ô thủ đô London, Anh.
Tại cuộc gặp, các quan chức châu Âu đã thể hiện tinh thần đoàn kết với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và cố gắng nhấn mạnh quan điểm rằng Mỹ nên cân nhắc những mối lo âu của họ về mục tiêu Nga hướng tới tại hội nghị thượng đỉnh, theo hai quan chức châu Âu giấu tên am hiểu vấn đề.
Tổng thống Mỹ Donald Trump (trái) và Tổng thống Nga Vladimir Putin. Ảnh: AFP
Các quan chức châu Âu cho biết họ vẫn ủng hộ lập trường của Ukraine, khẳng định lệnh ngừng bắn phải được thực hiện trước khi đàm phán về bất kỳ thay đổi lãnh thổ nào, đồng thời mọi thỏa thuận phải đi kèm các đảm bảo an ninh, trong đó có đảm bảo từ Mỹ.
Họ cũng nhấn mạnh Mỹ và Nga không thể đạt được thỏa thuận mà không có đại diện từ Ukraine hay châu Âu, những người mà Tổng thống Trump cho rằng phải chịu trách nhiệm về an ninh Ukraine sau thỏa thuận. Theo các lãnh đạo châu Âu, NATO cũng sẽ không chặn con đường gia nhập của Ukraine, dù khả năng kết nạp Kiev trong bối cảnh hiện nay là không thực tế.
Cuộc họp, do Ngoại trưởng Anh David Lammy và Phó tổng thống Mỹ JD Vance chủ trì, có các quan chức cấp cao từ Ukraine và châu Âu tham dự. Steve Witkoff, đặc phái viên của ông Trump, người đã gặp Tổng thống Putin hôm 6/8, tham dự trực tuyến.
Trong cuộc họp, giới chức châu Âu trước tiên tập trung vào việc tìm hiểu những gì Tổng thống Putin đã thảo luận với Witkoff về một giải pháp nhằm chấm dứt xung đột Nga - Ukraine.
Nga từ lâu nhấn mạnh họ muốn bất kỳ thỏa thuận nào cũng phải công nhận Crimea cùng 4 tỉnh đã sáp nhập ở miền đông Ukraine, gồm Lugansk, Donetsk, Kherson và Zaporizhzhia, là lãnh thổ của họ. Tuy nhiên, đã có những dấu hiệu cho thấy Nga có thể sẵn sàng nới lỏng yêu cầu về lãnh thổ này.
Theo những gì châu Âu hiểu về đề xuất của Tổng thống Putin, lãnh đạo Nga hiện muốn duy trì kiểm soát Crimea và toàn bộ vùng Donbass của Ukraine, trong đó có hai tỉnh Lugansk và Donetsk, tức là bao gồm cả những vùng lãnh thổ mà Moskva hiện không kiểm soát.
Đổi lại, Tổng thống Putin sẽ đồng ý với một lệnh ngừng bắn nhằm đóng băng các chiến tuyến hiện tại ở những khu vực khác, trong đó có Kherson và Zaporizhzhia, nơi quân đội Nga hiện cũng kiểm soát một phần lãnh thổ.
Ukraine lâu nay vẫn khẳng định họ muốn có một lệnh ngừng bắn trước khi thảo luận về vấn đề lãnh thổ. Kiev không sẵn lòng nhượng lại những khu vực mà Moskva hiện không kiểm soát, như Tổng thống Zelensky tuyên bố hôm 9/8. Ukraine cũng bác bỏ khả năng họ từ bỏ vĩnh viễn những vùng lãnh thổ đã được luật pháp quốc tế công nhận.
Theo hai quan chức châu Âu, các lãnh đạo châu lục còn lo ngại Tổng thống Trump và Tổng thống Putin có thể đàm phán các điều khoản ngừng bắn và "chốt thỏa thuận" rồi buộc Ukraine phải tuân thủ. Họ đang cố gắng nhấn mạnh với ông chủ Nhà Trắng rằng Ukraine bắt buộc phải có mặt trên bàn đàm phán.
Sau cuộc họp, các lãnh đạo châu Âu đã ra một tuyên bố chung ủng hộ Ukraine, bác bỏ ý tưởng của Nga về việc nhượng bộ lãnh thổ trước khi ngừng bắn và kêu gọi Tổng thống Trump tăng áp lực với Moskva.
Tuyên bố từ các lãnh đạo Anh, Phần Lan, Pháp, Đức, Italy, Ba Lan và Liên minh châu Âu (EU) hoan nghênh nỗ lực đàm phán của Tổng thống Trump, nhưng cũng khẳng định rằng bất cứ giải pháp ngoại giao nào đều phải bảo vệ lợi ích an ninh sống còn cho cả Ukraine và châu Âu.
"Con đường dẫn đến hòa bình ở Ukraine không thể được quyết định mà không có Ukraine", tuyên bố có đoạn.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cũng đăng một thông điệp tương tự trên mạng xã hội vào 9/8, sau các cuộc điện đàm với người đồng cấp Ukraine, Thủ tướng Anh Keir Starmer và Thủ tướng Đức Friedrich Merz.
"Châu Âu chắc chắn cũng phải có vai trò trong giải pháp cho cuộc chiến, vì điều này liên quan đến an ninh của chúng tôi", ông nói.
Tổng thống Trump tối 6/8 thông báo với các lãnh đạo châu Âu một số chi tiết về cuộc gặp giữa đặc phái viên Witkoff và Tổng thống Putin tại Moskva. Ông phác thảo các đề xuất từ người đồng cấp Nga, trong đó có ý tưởng hoán đổi lãnh thổ, điều gây bàng hoàng trong giới chức châu Âu. Theo hai quan chức cấp cao EU, ông Trump không đưa ra nhiều thông tin về đề nghị từ ông Putin, nhưng cho biết đề xuất hoán đổi sẽ liên quan đến việc Nga kiểm soát toàn bộ vùng Donbass.
Nga đang kiểm soát hoàn toàn tỉnh Lugansk, nhưng không phải toàn bộ vùng Donetsk. Bất chấp điều này, Moskva vẫn tuyên bố sáp nhập cả hai tỉnh.
Kể từ hôm 6/8, các lãnh đạo châu Âu và Ukraine đã cố gắng làm rõ đề xuất về hoán đổi lãnh thổ của Tổng thống Putin, nhưng chưa giải quyết được các điểm mơ hồ.
Họ không rõ thỏa thuận này sẽ khiến giao tranh ở Zaporizhzhia và Kherson đóng băng, hay Tổng thống Putin vẫn giữ nguyên lập trường ban đầu và yêu cầu Ukraine bàn giao luôn cả những khu vực đó, kể cả nhà máy điện hạt nhân quan trọng mà Nga đang kiểm soát ở Zaporizhzhia.
Tổng thống Trump cùng đặc phái viên Witkoff gần đây tăng cường các nỗ lực nhằm tìm kiếm giải pháp nhanh chóng cho những cuộc xung đột lớn trên toàn cầu. Nhưng chiến sự ở Ukraine và Gaza được coi là hai vấn đề vô cùng phức tạp, khó có thể áp dụng chiến lược đàm phán chóng vánh như xung đột Campuchia - Thái Lan hay Ấn Độ - Pakistan.
Bởi vậy, quan điểm giữa chính quyền Trump và châu Âu về cách xử lý những cuộc xung đột này ngày càng xa rời nhau. Châu Âu luôn muốn tìm kiếm một giải pháp lâu dài và đảm bảo được vị thế, lợi ích của họ, đặc biệt là trong vấn đề Ukraine.
EU đã chạy đua nhằm đảm bảo Mỹ sẽ lắng nghe những quan điểm họ đưa ra trước hội nghị thượng đỉnh tại Alaska vào ngày 15/8. Họ đồng thời đang nỗ lực để Tổng thống Zelensky được tham gia vào một cuộc gặp ba bên với người đồng cấp Nga - Mỹ, điều mà Moskva đến nay vẫn bác bỏ.
Thậm chí, châu Âu cũng muốn có một ghế trong bàn đàm phán, song điều này được cho là khó có khả năng xảy ra. Dù vậy, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã tham vấn với các đối tác châu Âu về hội nghị thượng đỉnh sắp tới.
Ông Rubio tuần trước cho biết Nga ít nhất đã làm rõ một số điều kiện đối với thỏa thuận tiềm năng và chúng không nhất thiết đồng nghĩa với việc Moskva phải giành thắng lợi trên toàn bộ lãnh thổ Ukraine. Tuy nhiên, ông ngụ ý Ukraine sẽ phải từ bỏ lãnh thổ để đạt được thỏa thuận.
Giới chức Âu tin rằng Tổng thống Putin rất coi trọng ý nghĩa biểu tượng của một hội nghị thượng đỉnh giữa Washington và Moskva. Nhưng dù lãnh đạo Nga quan tâm đến việc giảm nhẹ các lệnh trừng phạt, ông đến nay vẫn cảm thấy không cần phải đưa ra những nhượng bộ đáng kể.
Và các quan chức châu Âu còn lo ngại việc nhượng bộ quá nhiều cho Nga sẽ khiến tình hình an ninh khu vực trở nên phức tạp hơn trong tương lai.
"Nếu biên giới có thể bị thay đổi bằng vũ lực, sẽ không có biên giới nào an toàn", Ngoại trưởng Estonia Margus Tsahkna đăng trên X hôm 9/8, khẳng định Ukraine "có thể tin tưởng vào ủng hộ vững chắc của chúng tôi trong nỗ lực đạt được một nền hòa bình công bằng và lâu dài".
Vũ Hoàng (Theo AFP, Reuters, AP)