Trong cuộc phỏng vấn với Fox News hôm 28/9, Phó tổng thống Mỹ JD Vance cho biết nước này "đang xem xét một số yêu cầu từ các nước châu Âu", thêm rằng Tổng thống Donald Trump sẽ đưa ra quyết định cuối cùng về đề xuất cung cấp tên lửa hành trình tầm xa Tomahawk cho Ukraine.
Phát biểu được đưa ra sau khi Tổng thống Volodymyr Zelensky tuyên bố ông đã đề nghị Tổng thống Trump phê duyệt thỏa thuận bán tên lửa Tomahawk cho các quốc gia châu Âu để họ chuyển tới Ukraine.
Đặc phái viên Mỹ về Ukraine Keith Kellogg đã trả lời "có" khi được hỏi liệu Washington có cho phép Kiev thực hiện các cuộc tấn công tầm xa vào sâu trong lãnh thổ Nga không. "Hãy sử dụng khả năng tấn công sâu, không tồn tại thứ gọi là vùng an toàn", ông nói.
Tuy nhiên, đặc phái viên Mỹ sau đó đính chính rằng nhận xét của ông chỉ đề cập đến những tuyên bố công khai từ Phó tổng thống Vance và Ngoại trưởng Marco Rubio, chứ không phản ánh suy nghĩ của Nhà Trắng.
Tên lửa Tomahawk Block IV trong đợt bắn thử hồi năm 2002. Ảnh: US Navy
Tomahawk có giá 1,5 triệu USD mỗi quả, được lắp đầu đạn nặng 450 kg, tầm bắn khoảng 1.600-2.500 km tùy phiên bản. Nếu được triển khai ở Ukraine, nó hoàn toàn đủ khả năng vươn tới thủ đô Moskva và hầu hết những khu vực thuộc châu Âu của Nga.
Theo giới chuyên gia, tên lửa Tomahawk sẽ không giúp Ukraine giành giật từng km trên tiền tuyến, mà chủ yếu nhằm vào khả năng duy trì chiến dịch của Nga từ hậu phương. Nếu nhận được Tomahawk, quân đội Ukraine có thể mở rộng đáng kể tầm tấn công và số lượng mục tiêu trong lãnh thổ Nga, như căn cứ quân sự, trung tâm hậu cần, sân bay và sở chỉ huy.
George Barros, trưởng nhóm tình báo địa không gian, nhà phân tích về Nga tại Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) có trụ sở tại Mỹ, chỉ ra rằng Ukraine đã tự sản xuất được một số vũ khí tầm xa, nhưng chúng không đủ sức công phá do không thể mang đầu đạn cỡ lớn.
"Tomahawk không phải là viên đạn bạc giúp thay đổi cuộc chơi. Tuy nhiên, nó mang lại khả năng tác chiến mà Ukraine rất cần nếu muốn làm suy yếu năng lực hậu cần của Nga", ông nói.
Chuyên gia Mỹ tin rằng tên lửa Tomahawk sẽ buộc giới chỉ huy quân sự Nga lùi các căn cứ đóng quân và trung tâm hậu cần ra xa mặt trận hơn nhiều so với hiện nay, gây ảnh hưởng tới tiền tuyến và vùng hậu phương gần chiến trường.
Colby Badhwar, nhà phân tích an ninh thuộc nhóm nghiên cứu Tochnyi, nhấn mạnh tên lửa Tomahawk sẽ có "những tác động chiến lược" đối với hệ thống phòng không Nga. "Tầm bắn và đầu đạn của Tomahawk giúp Ukraine đe dọa lượng lớn mục tiêu chiến lược của Nga theo cách mà máy bay không người lái (UAV) tự sát không thể làm được", ông giải thích.
Keir Giles, chuyên gia về quân sự Nga tại viện nghiên cứu Chatham House ở Anh, nhận định Tomahawk có khả năng làm gián đoạn chiến thuật phòng thủ của Nga trên tiền tuyến.
"Quân đội Ukraine sẽ có thể thực hiện những cuộc tập kích thọc sâu, nhằm vào các cơ sở quân sự quan trọng và đảm bảo rằng Nga không thể triển khai lực lượng gần tiền tuyến", Giles nói, đề cập đến chiến thuật của Nga nhằm bố trí lực lượng ngay ngoài tầm vũ khí Ukraine.
Tổng thống Volodymyr Zelensky ám chỉ rằng Ukraine có thể không thực sự cần phóng tên lửa tầm xa của Mỹ. Trong cuộc phỏng vấn với trang tin Axios, ông cho hay những loại tên lửa mạnh mẽ chỉ đóng vai trò như đòn bẩy để gây áp lực, buộc Nga đàm phán hòa bình.
"Chúng tôi cần nó, nhưng không đồng nghĩa sẽ dùng nó. Nếu Ukraine sở hữu loại tên lửa này, tôi nghĩ nó sẽ giống như áp lực bổ sung nhằm thuyết phục Tổng thống Putin ngồi xuống và nói chuyện", ông Zelensky nói.
Kỹ thuật viên Mỹ dỡ tên lửa Tomahawk khỏi tàu ngầm ở quân cảng Guam hồi năm 2023. Ảnh: US Navy
Badhwar cũng lưu ý động thái Mỹ cân nhắc chuyển tên lửa Tomahawk cho Ukraine đã mang ý nghĩa to lớn, cho thấy thay đổi rõ ràng về chính sách của chính quyền Tổng thống Trump.
Dù vậy, nhiều chuyên gia và cựu quan chức cảnh báo rằng quyết định cung cấp Tomahawk cho Ukraine có nguy cơ gây ra những hệ lụy khó lường.
Cựu thứ trưởng quốc phòng Mỹ Stephen Bryen cho rằng đây là hành động "liều lĩnh và gây leo thang căng thẳng" nếu nó thực sự diễn ra. "Nó đặt Mỹ vào thế đối đầu trực tiếp với Nga, cuộc đối đầu có thể dẫn đến xung đột toàn diện ở châu Âu", ông viết trên Asia Times.
Phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov ngày 29/9 cho biết quân đội Nga đang "phân tích kỹ lưỡng" liệu Mỹ có cung cấp tên lửa hành trình Tomahawk cho Ukraine để tấn công sâu vào lãnh thổ nước này hay không, nhấn mạnh đây sẽ là bước đi "gây leo thang nghiêm trọng".
"Câu hỏi hiện nay là ai sẽ khai hỏa tên lửa? Binh sĩ Ukraine có thể tự phóng chúng hay vẫn cần lính Mỹ hỗ trợ. Ai sẽ xác định và nạp dữ liệu mục tiêu cho những tên lửa này? Người Mỹ hay quân nhân Ukraine?", ông nói.
Cựu thứ trưởng Bryen cũng thừa nhận Ukraine không thể độc lập vận hành tên lửa Tomahawk. "Chúng sẽ cần kỹ thuật viên Mỹ hoặc Anh điều khiển, sử dụng dữ liệu tình báo trên không do Mỹ cung cấp để lựa chọn mục tiêu và lập trình đường bay", ông nói.
Moskva khi đó sẽ coi khai hỏa Tomahawk là hành động can thiệp trực tiếp từ Washington và quân đội Mỹ cũng khó phủ nhận việc họ vận hành chúng. "Tổng thống Trump phê duyệt chuyển giao tên lửa đồng nghĩa rằng ông đang chỉ đạo quân đội Mỹ dùng chúng để chống lại Nga", Bryen nêu quan điểm.
Chưa rõ Mỹ có thực sự chuyển tên lửa Tomahawk cho Ukraine hay không, nếu có thì phiên bản nào và số lượng bao nhiêu, cũng như liệu chúng có đạt hiệu quả như mong muốn.
Năng lực phòng thủ Nga cũng hoàn toàn khác với những quốc gia từng bị Mỹ tập kích bằng tên lửa Tomahawk. Ngoài mạng lưới cảnh giới và những tổ hợp phòng không uy lực, quân đội Nga đã đúc rút được nhiều kinh nghiệm và áp dụng hàng loạt cải tiến sau hơn 3 năm chiến sự, cho phép họ đánh chặn nhiều vũ khí hiện đại của phương Tây như tên lửa hành trình Storm Shadow/SCALP-EG.
Tuy nhiên, các vụ tập kích bằng UAV tự sát nhằm vào hạ tầng năng lượng Nga cho thấy vẫn còn nhiều lỗ hổng có thể được Ukraine khai thác và tận dụng tối đa khi sở hữu tên lửa Tomahawk.
Marina Miron, nhà phân tích tại Đại học Hoàng gia London, cho rằng tên lửa Tomahawk chắc chắn sẽ gây tổn hại cho Nga nhưng thiệt hại là khá hạn chế. "Liệu nó có buộc Nga rút khỏi Ukraine không? Tôi nghi ngờ điều này", bà nói.
Người phát ngôn Điện Kremlin cũng lưu ý rằng sở hữu tên lửa Tomahawk không thể giúp Ukraine lật ngược tình thế. "Ngay cả khi điều đó xảy ra, cũng sẽ không có phép màu nào thay đổi được cục diện ở tiền tuyến và xung đột", ông Peskov nhấn mạnh.
Vũ Hoàng (Theo Al Jazeera, Asia Times, AFP, Reuters)