Khi hàng dài xe tăng Nga vượt biên giới tiến vào lãnh thổ Ukraine hồi tháng 2/2022, phần lớn thế giới cho rằng Kiev sẽ nhanh chóng thất thủ. Trước khi xung đột bùng phát, Ukraine đã tìm cách nâng cấp quân đội lên chuẩn NATO, song nỗ lực này đã bị gián đoạn do ảnh hưởng của chiến sự, khiến lực lượng của Kiev bị đánh giá thấp hơn so với Moskva.
Nga được cho là dự tính chiếm thủ đô Kiev trong vòng ba ngày, các nước phương Tây khi đó cũng lo ngại chính quyền của Tổng thống Volodymyr Zelensky sẽ không cầm cự được quá một tuần. Các quan chức Mỹ thậm chí đã lên phương án dùng trực thăng sơ tán ông Zelensky khỏi Kiev, nhưng Tổng thống Ukraine đã từ chối, quyết tâm bám trụ thủ đô.
Trong hơn ba năm qua, Ukraine đã tiếp tục chiến đấu dưới sự hỗ trợ của NATO về mặt quân sự, trong đó có cung cấp vũ khí và huấn luyện. Nhiều quân nhân Ukraine đã trải qua quá trình đào tạo tại các nước NATO, ví dụ học cách lái chiến đấu cơ phương Tây như tiêm kích F-16.
Quân nhân Ukraine tại buổi huấn luyện ở miền đông Anh hồi tháng 6. Ảnh: AFP
Ở chiều ngược lại, giới lãnh đạo NATO từ lâu cũng thừa nhận rằng phương Tây có thể học hỏi nhiều điều từ Ukraine về phương pháp chiến đấu và cách tổ chức lực lượng. Liên minh này đã thành lập một cơ sở chung trên lãnh thổ Ba Lan để thu thập và phân tích bài học kinh nghiệm rút ra từ xung đột ở Ukraine.
Dù vậy, bản ghi nhớ mà Bộ trưởng Quốc phòng Ba Lan và Ukraine ký hôm 18/9 vẫn đánh dấu một cột mốc quan trọng, cho thấy sự công nhận rõ rệt của NATO đối với kinh nghiệm của Ukraine trong các lĩnh vực mới như thiết bị bay không người lái (drone), theo bình luận viên Matthew Loh của trang Business Insider.
Theo thỏa thuận này, Ukraine sẽ trực tiếp huấn luyện binh sĩ Ba Lan về tác chiến drone, loại vũ khí hiện đóng vai trò chủ đạo trong xung đột giữa Kiev và Moskva, nhằm hỗ trợ Warsaw bảo vệ không phận đất nước. Thỏa thuận còn có điều khoản về tăng cường hợp tác sản xuất drone và robot.
"Trong nhóm các nước chịu ảnh hưởng của phương Tây và thuộc phe chúng tôi, Ukraine là quốc gia có nhiều kinh nghiệm nhất về năng lực sản xuất và sử dụng thiết bị này", Bộ trưởng Quốc phòng Ba Lan Władysław Kosiniak-Kamysz cho biết, đề cập drone và năng lực chống drone.
Thỏa thuận được ký gần một tuần sau khi Ba Lan cáo buộc ít nhất 19 máy bay không người lái (UAV) Nga xâm nhập không phận nước này.
Sự việc diễn ra trong lúc Nga đang tiến hành cuộc tập kích hiệp đồng vào miền tây Ukraine. Bộ Quốc phòng Nga khẳng định "không nhắm tới mục tiêu ở Ba Lan" và sẵn sàng tham vấn với Warsaw về diễn biến trên.
Sau khi Ba Lan báo động, NATO đã triển khai loạt tiêm kích F-35, F-16 và các phi cơ khác để đối phó. Cùng với lưới phòng không Ba Lan, lực lượng này đã bắn hạ ít nhất 4 UAV, những chiếc còn lại dường như đã tự rơi sau khi cạn nhiên liệu.
Ngoại trưởng Ba Lan Radoslaw Sikorski (giữa) thăm triển lãm về drone tại Kiev, Ukraine hôm 12/9. Ảnh: AFP
Cách ứng phó UAV của NATO được đánh giá là kém hiệu quả hơn nhiều so với Ukraine, quốc gia thường tuyên bố đạt tỷ lệ đánh chặn UAV Nga lên tới 80-90%, dù đối mặt với số lượng phi cơ lớn hơn nhiều.
Hình ảnh và thông tin do truyền thông địa phương công bố cho thấy nhiều khả năng phi đội F-35 NATO đã khai hỏa tên lửa đối không tầm trung AIM-120C-7 và tầm ngắn AIM-9X, có giá lần lượt là hơn 2 triệu USD và khoảng 500.000 USD mỗi quả, để bắn hạ những chiếc UAV giá rẻ.
Mẫu UAV xâm nhập không phận Ba Lan được xác định là máy bay mồi bẫy Gerbera, được làm từ vật liệu giá rẻ như gỗ và xốp nhựa, có chi phí xuất xưởng không quá 10.000 USD.
"Chúng ta sẽ làm gì đây, lần nào cũng triển khai tiêm kích F-16 và F-35 hay sao? Đó không phải phương án lâu dài. Chúng ta cần được tăng cường hệ thống chống UAV", Ulrike Franke, chuyên gia cấp cao về chính sách tại Hội đồng Đối ngoại châu Âu (ECFR), nhận định.
Trong khi đó, Ukraine đã và đang phát triển các phương án hiệu quả hơn nhiều về mặt chi phí để đối phó UAV Nga.
Moskva thường phóng UAV dạng này cùng tên lửa đạn đạo, hành trình trong mỗi đợt tấn công, nhằm khiến lưới phòng không đối phương quá tải. Tên lửa phòng không đắt đỏ được Ukraine để dành để đối phó tên lửa đạn đạo và hành trình của Nga, còn mối đe dọa cấp thấp hơn như UAV tự sát và mồi bẫy sẽ bị ngăn chặn bởi các phương án giá rẻ như tác chiến điện tử cùng drone đánh chặn.
Drone đánh chặn là loại vũ khí có tốc độ bay rất nhanh, đang nổi lên như một giải pháp chủ chốt và nhiều tiềm năng để Ukraine chống lại các cuộc tập kích đường không của Nga.
Một chiến thuật khác mà Kiev sử dụng lâu nay là triển khai các tổ phòng không di động được trang bị súng trường và súng máy gắn trên xe tải. Dù vậy, UAV Nga đôi khi bay ở độ cao nằm ngoài tầm bắn của những đơn vị này.
Cách tổ phòng di động Ukraine đối phó UAV Nga trong video đăng hồi tháng 8. Video: Telegraph
Một phương án nữa là triển khai trực thăng hoặc máy bay sử dụng động cơ cánh quạt để truy đuổi và bắn hạ UAV Nga bằng vũ khí bộ binh.
"Chỉ lưới phòng không nhiều lớp mới có thể chống lại cuộc tấn công bằng UAV quy mô lớn", Tổng thống Zelensky hôm 11/9 cho biết.
Ông nhận định việc NATO sử dụng vũ khí phòng không đắt tiền để đánh chặn UAV giá rẻ không phải là phương án hiệu quả, thêm rằng Kiev có thể hướng dẫn cho liên minh biện pháp tốt hơn để đối phó phi cơ Nga. "Ukraine sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm và mở rộng sản xuất", Tổng thống Zelensky nói.
Bản ghi nhớ giữa Ba Lan và Ukraine cho thấy NATO dường như cuối cùng đã sẵn sàng chấp nhận đề nghị này của Kiev để tiếp thu những kinh nghiệm đã được đúc kết từ thực chiến ở Ukraine, theo Loh.
Phạm Giang (Theo Business Insider)