Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 8/10 tuyên bố Israel và Hamas đã nhất trí "giai đoạn đầu tiên" trong kế hoạch hòa bình ở Gaza được ông thúc đẩy, sau nhiều ngày đàm phán tại Ai Cập. Tổng thống Mỹ hy vọng kế hoạch này sẽ chấm dứt vĩnh viễn cuộc xung đột kéo dài hai năm và mang lại nền hòa bình bền vững cho khu vực.
Xung đột ở Gaza bắt đầu sau cuộc tấn công xuyên biên giới của Hamas vào miền nam Israel ngày 7/10/2023, khiến khoảng 1.200 người thiệt mạng. Chiến dịch đáp trả của Tel Aviv sau đó đã khiến hàng chục nghìn người ở Gaza thiệt mạng, dải đất từng có hơn hai triệu dân sinh sống bị tàn phá nặng nề. Bởi vậy, thỏa thuận "giai đoạn một" được kỳ vọng sẽ giúp hai bên chấm dứt cuộc chiến tàn khốc này.
Israel và Hamas đã ký kết những gì?
Thỏa thuận được ông Trump mô tả là "giai đoạn đầu tiên" của kế hoạch hòa bình, đã được giới chức Israel, Hamas và bên trung gian Qatar xác nhận. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Qatar cho hay các nhà đàm phán đã nhất trí về tất cả điều khoản giai đoạn một lệnh ngừng bắn, gồm chấm dứt giao tranh, trả tự do cho con tin và tù nhân Palestine, đưa viện trợ nhân đạo vào Gaza.
Trong bài đăng trên mạng xã hội Truth Social, Tổng thống Trump tuyên bố "tất cả con tin" sẽ sớm được thả và Israel sẽ "rút quân về ranh giới đã được thống nhất" như những bước đầu tiên hướng tới hòa bình lâu dài.
Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu (trái) bắt tay Tổng thống Donald Trump sau cuộc họp báo tại Nhà Trắng ngày 29/9. Ảnh: AP
Hamas xác nhận thỏa thuận gồm việc Israel rút quân khỏi Gaza và trao đổi con tin - tù nhân, đồng thời kêu gọi ông Trump cùng các quốc gia bảo lãnh đảm bảo Tel Aviv thực hiện thỏa thuận.
Hamas đang giữ khoảng 48 con tin Israel, trong đó khoảng 20 người được cho là vẫn còn sống. Theo thỏa thuận, nhóm dự kiến thả toàn bộ 20 con tin còn sống vào cuối tuần này, theo nguồn tin của AP. Nhà Trắng cho hay các con tin sẽ bắt đầu được thả từ ngày 13/10.
Thi thể của những con tin đã chết sẽ được bàn giao theo từng giai đoạn sau này.
Đổi lại, Israel dự kiến trả tự do cho khoảng 2.000 tù nhân Palestine. Theo một nguồn tin Palestine biết về cuộc đàm phán, trong số tù nhân được thả sẽ gồm cả Marwan Barghouti, chỉ huy hàng đầu của phong trào Fatah, và Ahmed Saadat, người đứng đầu Mặt trận Dân tộc Giải phóng Palestine. Cả hai đều đang phải chịu nhiều án chung thân trong nhà tù Israel vì liên quan tới các cuộc tấn công khiến người Israel thiệt mạng.
Barghouti vẫn là chỉ huy Palestine được ủng hộ nhất, theo cuộc thăm dò gần đây của Trung tâm Nghiên cứu Chính sách và Khảo sát Palestine ở Bờ Tây. Đây cũng được coi là lãnh đạo tiềm năng của Nhà nước Palestine. Hiện chưa rõ bao nhiêu tù nhân Palestine sẽ được trao đổi trong giai đoạn đầu của thỏa thuận.
Ngoài trao đổi con tin - tù nhân, Israel cũng sẽ rút lực lượng quân đội khỏi phần lớn Dải Gaza, nơi họ đã tiến hành nhiều chiến dịch trên bộ quy mô lớn trong hai năm qua nhằm "xóa sổ" Hamas.
Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cho biết sẽ triệu tập nội các vào ngày 9/10 để phê chuẩn thỏa thuận. Một khi thỏa thuận bắt đầu có hiệu lực, các đơn vị quân đội Israel sẽ rút về ranh giới như đã thống nhất và quá trình đó sẽ mất chưa đầy 24 giờ, theo quan chức cấp cao Nhà Trắng.
"Một ngày tuyệt vời cho Israel", ông Netanyahu nói.
Binh sĩ Israel trên xe bọc thép chở quân ở biên giới với Dải Gaza ngày 17/7. Ảnh: AFP
Các giai đoạn tiếp của thỏa thuận hòa bình
Hiện chưa rõ liệu các bên đã đạt được tiến triển nào đối với những vấn đề khó khăn hơn về tương lai xung đột hay chưa, như nỗ lực giải trừ quân bị của Hamas hay ai sẽ là bên quản lý Gaza hậu xung đột.
Theo kế hoạch của ông Trump, một cơ quan quốc tế do chính Tổng thống Mỹ làm chủ tịch và có cả cựu thủ tướng Anh Tony Blair sẽ chịu trách nhiệm điều hành Dải Gaza sau khi xung đột chấm dứt. Các nước Arab ủng hộ kế hoạch, song thêm rằng điều này cuối cùng phải dẫn tới việc thành lập Nhà nước Palestine, điều mà ông Netanyahu lâu nay phản đối.
Do đó, việc ai sẽ cai quản Gaza hậu xung đột hiện vẫn chưa có câu trả lời. Ông Netanyahu, ông Trump, các nước phương Tây và Arab đều loại trừ vai trò của Hamas, nhóm đã điều hành dải đất kể từ năm 2007.
Hamas tuyên bố sẽ chỉ chuyển giao quyền quản lý Gaza cho một chính phủ của người Palestine do Chính quyền Palestine (PA) giám sát và được các nước Arab, Hồi giáo hậu thuẫn. Họ phản đối bất kỳ vai trò nào của ông Blair hay của nước ngoài đối với Gaza.
Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Iran cho hay thông tin chi tiết về thỏa thuận ngừng bắn sẽ được công bố sau.
Vị trí Gaza City và các đô thị khác ở Dải Gaza. Đồ họa: BBC
Một số người ở Gaza bày tỏ vui mừng với thỏa thuận hòa bình giai đoạn một ngay khi ông Trump công bố, nhưng không ít người vẫn còn hoài nghi và lo lắng.
"Tôi cảm thấy thỏa thuận này có thể đổ vỡ trong các giai đoạn sau. Tôi không quá lạc quan và thậm chí lo lắng", Ahmed Humaid, cư dân 35 tuổi ở thành phố Nuseirat tại Gaza, nói. "Tôi sẽ không bất ngờ nếu Israel tiếp tục chiến dịch sau khi các con tin được thả. Tôi hiểu mọi người vui mừng vì giao tranh có thể tạm dừng, nhưng họ dường như chưa nghĩ đến những gì sắp tới".
Thanh Tâm (Theo SMH, WSJ, Time)