Thỏa thuận ngừng bắn do Mỹ làm trung gian đã giúp tạm ngưng tiếng súng trong cuộc xung đột giữa Hamas và Israel. Nhưng nó cũng đang châm ngòi một cuộc chiến mới giữa Hamas với các nhóm vũ trang khác ở Gaza nhằm củng cố vị thế kiểm soát dải đất.
Khi quân đội Israel tuần trước rút lui nhằm tạo điều kiện cho thỏa thuận trao đổi tù nhân và con tin, Hamas lập tức triển khai hàng nghìn nhân viên an ninh của mình thế chỗ, công khai thể hiện quyền lực nhằm làm rõ rằng họ vẫn nắm quyền cai trị Gaza.
Thành viên lực lượng an ninh Hamas tại một trạm kiểm soát ở miền trung Gaza hôm 12/10. Ảnh: AFP
Nhóm tiến hành trấn áp các nhóm dân quân đối thủ do những gia tộc Palestine nổi tiếng kiểm soát và thực hiện những vụ hành quyết công khai. Hành động của Hamas lan truyền nỗi sợ hãi và làm dấy lên lo ngại rằng vòng xoáy bạo lực nội bộ có thể mang đến nỗi thống khổ mới cho người dân khu vực vốn đã kiệt sức vì chiến sự.
Các cuộc đụng độ xung quanh một bệnh viện ở Gaza City hôm 12/10 khiến hàng chục người thiệt mạng, theo đơn vị Hamas thực hiện cuộc đột kích và thành viên của gia tộc mà họ giao chiến.
Những video đã được kiểm chứng xuất hiện hôm 13/10 cho thấy các tay súng Hamas lôi một số người đàn ông của gia tộc đối địch ra quảng trường giữa ban ngày, buộc họ quỳ xuống và hành quyết trước đám đông chứng kiến.
Tình trạng bạo lực phơi bày những thách thức phía trước, khi các cuộc đàm phán về kế hoạch hòa bình của Tổng thống Donald Trump hướng tới nhiệm vụ phức tạp hơn là giải giáp Hamas và xây dựng bộ máy hành chính, an ninh mới cho Gaza.
Việc Hamas tìm cách khẳng định quyền lực, nếu kéo dài, có thể mâu thuẫn với những yêu cầu trong kế hoạch hòa bình của Tổng thống Trump, giới chuyên gia lưu ý.
"Hamas đang tái thiết lập quyền kiểm soát ở Gaza. Họ sẽ hành động quyết liệt hơn nữa để chứng minh cho thế giới bên ngoài thấy rằng không ai có thể loại bỏ họ và không một thế lực nào thách thức được họ", Hasan Abu Hanieh, nhà phân tích độc lập chuyên về các nhóm Hồi giáo tại Amman, Jordan, nhận xét.
Quyền lực của Hamas đã bị suy yếu nghiêm trọng trong hai năm xung đột với Israel. Những người dân Gaza khao khát chấm dứt giao tranh ngày càng mạnh dạn bày tỏ nỗi tức giận về nhóm. Nhiều người tin Hamas đã cố tình kéo dài chiến sự một cách không cần thiết để bảo vệ lợi ích riêng và tránh phải đầu hàng.
Việc Israel siết chặt dòng viện trợ và mở rộng kiểm soát quân sự đối với khu vực đã cắt đứt nguồn thu quan trọng của Hamas, đồng thời khiến vị thế của nhóm bị lung lay, phải chia nhỏ thành những nhóm biệt lập, gặp khó khăn ngay cả trong việc trả lương cho các thành viên.
Những gia tộc có tiếng nói và các nhóm vũ trang khác ở Gaza đã tận dụng cơ hội, công khai thách thức Hamas và tiến tới thiết lập quyền kiểm soát tại các khu vực riêng. Một số nhóm, như Abu Shabab ở Rafah, phía nam Dải Gaza, còn được Israel trang bị vũ khí nhằm làm suy yếu hơn nữa khả năng kiểm soát của Hamas.
Giờ đây, Hamas bắt đầu phản công. Nhóm đang tận dụng thời gian ngừng bắn với Israel để chuyển trọng tâm từ các hoạt động quân sự sang chiến dịch an ninh nội bộ nhằm tái lập quyền kiểm soát.
Khaled Qaddoumi, đặc phái viên của Hamas tại Tehran, cho biết nhóm đã tăng cường lực lượng cho cơ quan nội vụ Gaza và triển khai các đơn vị an ninh để lập lại trật tự, trấn áp tội phạm, nạn cướp bóc cũng như trừng phạt những người bị cáo buộc cộng tác với Israel.
Một trong những mục tiêu đầu tiên của Hamas là gia tộc Doghmosh ở Gaza City. Hai bên vốn có lịch sử mâu thuẫn lâu dài, từng đụng độ khi Hamas giành quyền kiểm soát Gaza vào năm 2007 từ phong trào Fatah của Palestine, vốn được Doghmosh ủng hộ.
Cuộc tấn công của Hamas bên ngoài bệnh viện ở Gaza City hồi cuối tuần chính là nhắm vào các thành viên gia tộc Doghmosh đang trú ẩn tại đây sau khi những cuộc tập kích từ Israel tàn phá khu vực họ kiểm soát.
Trước đó, Hamas yêu cầu gia tộc Doghmosh giao nộp 10 thành viên mà họ cáo buộc đã cộng tác với Israel. Tuy nhiên, gia tộc từ chối, tuyên bố họ không thể giao con cái mình cho đối thủ.
Các tay súng Hamas chuẩn bị hành quyết những thành viên của một gia tộc đối địch trên đường phố Gaza City hôm 13/10. Ảnh cắt từ video
Tại cổng bệnh viện, một tay súng Hamas đe dọa sẽ dùng vũ lực càn quét cơ sở y tế này nếu thành viên Doghmosh không rời đi ngay lập tức. Khi họ từ chối, một số tay súng Hamas đã giương vũ khí lên. Một người chĩa súng vào thành viên Doghmosh, tuyên bố không ngần ngại san bằng bệnh viện nếu họ tiếp tục kháng cự. Bạo lực nổ ra khi một thành viên trong gia tộc Doghmosh bắn chết tay súng Hamas buông lời đe dọa.
Tức giận, Hamas triển khai lực lượng đông hơn hẳn các tay súng của gia tộc Doghmosh, phong tỏa lối vào bệnh viện và bao vây khu phố. Họ đốt nhà, đốt xe ôtô, bắn súng máy cùng súng phóng lựu.
Ahmad Doghmosh, thành viên gia tộc Doghmosh, cho biết ông nhìn thấy hàng chục thi thể trên đường phố và những ngôi nhà bị thiêu rụi.
"Tôi có thể nghe thấy tiếng súng ở khắp mọi nơi, đụng độ vô cùng dữ dội", Sobheia Doghmosh, thành viên khác trong gia tộc, kể lại. "Khu vực bệnh viện bị bao vây hoàn toàn bởi những tay súng bịt mặt".
Hôm 13/10, "hội đồng trung ương" của gia tộc Doghmosh ra tuyên bố nói rằng họ đã bị nhắm mục tiêu bởi một chiến dịch bạo lực từ Hamas, gọi đây là "tội ác ghê tởm đi ngược lại lợi ích của người Palestine".
Cơ quan nội vụ do Hamas kiểm soát tại Gaza nhấn mạnh họ đang thực hiện biện pháp cần thiết để lập lại trật tự sau khi lệnh ngừng bắn được thực thi. Họ cho biết sẽ trấn áp các băng nhóm tội phạm đã lợi dụng tình trạng hỗn loạn để cướp bóc viện trợ và tấn công dân thường.
Đơn vị bán quân sự Rada'a của Hamas thông báo đã vô hiệu hóa một số người bị truy nã và giành quyền kiểm soát các vị trí của dân quân đối lập tại Gaza City, đồng thời bắt cả những thành viên dân quân ở khu vực miền trung và miền nam Gaza.
"Rada'a quyết tâm thiết lập trật tự và nhổ tận gốc các băng đảng cùng dân quân, đồng thời sẽ giáng đòn sắt đá lên bất kỳ ai gây rối loạn an ninh hậu phương", lực lượng này tuyên bố.
Hamas từ lâu đã lên kế hoạch tái khẳng định quyền lực của mình. Husam Badran, thành viên cơ quan chính trị Hamas, hồi năm ngoái cho hay nhóm bắt đầu thành lập một lực lượng cảnh sát mới để trấn áp những hành vi cướp bóc hay thổi giá hàng hóa để trục lợi.
Theo các nhà hòa giải Arab, gần đây hơn, trong những cuộc đàm phán với Israel, Hamas tuyên bố sẵn sàng từ bỏ cái mà họ gọi là vũ khí tấn công, như hệ thống rocket, nhưng phải được phép giữ lại "vũ khí phòng thủ", như súng trường. Một trong những mối quan tâm hàng đầu của Hamas là đẩy lùi các nhóm vũ trang đối lập.
Giới quan sát lo ngại Hamas có thể đang đi quá xa trong chiến dịch trấn áp và Gaza sẽ đối mặt số phận tương tự nhiều nơi khác, khi nỗ lực bên ngoài nhằm thực thi các thỏa thuận chính trị mới dẫn đến những cuộc nổi dậy hoặc điều tồi tệ hơn nữa.
Mohammad Hadieh, luật sư kiêm nhà hòa giải chuyên giải quyết các xung đột nội bộ Palestine, cho biết ngày càng có nhiều lo ngại về tình trạng hỗn loạn này. "Người dân sợ nội chiến. Điều này rất nguy hiểm. Nhưng nó đã bắt đầu rồi", ông nói.
Gaza không có những chia rẽ sâu sắc về sắc tộc và giáo phái, điều vốn phổ biến ở nhiều khu vực tại Trung Đông. Đối đầu chủ yếu diễn ra giữa các dòng tộc, mỗi dòng tộc có hàng nghìn thành viên và nhiều người lại tham gia vào hoạt động buôn lậu hoặc những tội phạm khác.
Israel đã làm sâu sắc thêm chia rẽ bằng cách chiêu mộ các gia tộc làm đối trọng với Hamas xuyên suốt cuộc xung đột. Nizar Doghmosh, 56 tuổi, người đứng đầu hội đồng gia tộc Doghmosh, cựu quan chức Chính quyền Palestine, cho biết ông hồi tháng trước nhận được cuộc gọi từ một người nói tiếng Arab, giới thiệu rằng anh ta đại diện cho quân đội Israel và yêu cầu ông giúp ổn định khu phố của dòng họ này. Nizar khẳng định ông đã từ chối.
Quân đội Israel không đưa ra bình luận. Thủ tướng Benjamin Netanyahu từng tuyên bố Israel hỗ trợ nhóm Abu Shabab ở miền nam Gaza.
"Đó là một ảo tưởng của Israel", Michael Milshtein, cựu quan chức tình báo quân đội Israel, nói, đề cập tới nỗ lực tìm lực lượng thay thế Hamas ở Gaza. "Mặc dù Hamas yếu hơn nhiều so với hai năm trước, họ không bao giờ bỏ cuộc và sẽ đập tan những nhóm này".
Người dân Gaza cho biết có thể dễ dàng nhận thấy Hamas đang tăng cường hiện diện trên đường phố trong thời gian ngừng bắn. Lực lượng cảnh sát của họ ngăn chặn các hành vi tội phạm như trộm cắp và côn đồ, đồng thời giữ cho giao thông thông suốt. Ngay cả đối với nhiều người phản đối, Hamas thực sự vẫn có vai trò nhất định.
Không ít người đổ lỗi cho Israel vì đã phá hủy cơ cấu xã hội và trật tự chính trị vốn là nền tảng cho ổn định trong khu vực trước xung đột. Họ cũng tin rằng một số gia tộc đã tiến hành cướp bóc và tích trữ lương thực vốn khan hiếm để kiếm lời.
Những cuộc đụng độ giữa Hamas với các gia tộc đang gieo rắc thêm sợ hãi. Sau cuộc giao tranh với Doghmosh, Hamas tiếp tục truy quét gia tộc Abu Samra, châm ngòi cho các trận đối đầu dữ dội tại thị trấn Deir al-Balah ở miền trung Gaza.
Các thành viên lực lượng an ninh nội bộ Hamas tại trại tị nạn Nuseirat ở miền trung Gaza hôm 12/10. Ảnh: AFP
Hồi đầu tháng, trước khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực, Hamas cũng đấu súng với gia tộc Al Majaydeh. Theo Mohammad Majaydeh, 50 tuổi, người phát ngôn cho gia tộc này, nhiều thành viên của họ đã thiệt mạng trong cuộc giao tranh.
Gia tộc Al Majaydeh sau đó quyết định tuyên bố trung thành với chính quyền Hamas và giao nộp vũ khí. Hamas cho hay họ đã gặp gỡ các thủ lĩnh của những gia tộc khác để hàn gắn chia rẽ. Những động thái này có thể giúp giảm giao tranh, nhưng bộc lộ vấn đề lớn hơn là quyền thống trị ngày càng tăng của Hamas đối với Gaza.
"Vấn đề chính chúng tôi đang đối mặt và phải chịu đựng là nhiều người khao khát thoát khỏi sự cai quản của Hamas, nhưng trên thực tế, lực lượng này vẫn mở rộng ảnh hưởng khắp Dải Gaza. Chưa rõ liệu điều này sẽ tiếp diễn hay chỉ là tạm thời cho đến khi trật tự được vãn hồi", Falah Masri, 64 tuổi, cư dân ở Deir al-Balah, nói.
Vũ Hoàng (Theo WSJ, AFP, Reuters)