Trong một lần di chuyển trong rừng, phi công thiết bị bay không người lái (drone) Ukraine có tên Dmytro bất chợt nghe thấy tiếng rít của drone Nga. Dmytro vừa chạy vừa nã súng về phía phi cơ. "Tôi bắn trượt, nhưng dường như phi công Nga cũng đánh trượt mục tiêu", Dmytro nhớ lại.
Những vụ chạm trán drone Nga như vậy giờ đây đã trở nên quen thuộc với các quân nhân Ukraine. Sau khoảng hai năm chiếm ưu thế chiến trường, phi công drone Ukraine giờ đã trở thành mục tiêu săn lùng của Rubikon, đơn vị drone tinh nhuệ hàng đầu của quân đội Nga.
Rubikon tập kích phương tiện cơ giới, công sự và drone Ukraine trong video công bố ngày 13/11. Video: BQP Nga
Trung tâm Thử nghiệm Rubikon được thành lập hồi tháng 7/2024 theo lệnh của Bộ trưởng Quốc phòng Andrey Belousov, trên cơ sở một đơn vị drone thuộc quân đội Nga.
Đơn vị này có nhiệm vụ tuyển chọn và đào tạo giảng viên, nâng cao chuyên môn cho nhân sự vận hành drone trong các đơn vị. Rubikon còn phát triển và thử nghiệm các hệ thống robot tiên tiến, đưa chúng vào hoạt động và huấn luyện người vận hành.
Lost Armour, trang phân tích thông tin tình báo dựa trên các nguồn công khai có trụ sở tại Nga, cho biết Rubikon đã công bố video của gần 11.400 cuộc tập kích tại Ukraine kể từ khi bắt đầu tham chiến hồi tháng 10/2024. Mục tiêu bị nhắm đến nhiều nhất là các loại drone bay với 3.891 vụ, tiếp đó là xe cơ giới, thiết giáp chở quân và radar.
Chưa rõ cơ cấu hoạt động và quy mô thực sự của Rubikon. Rob Lee, chuyên gia thuộc Viện Nghiên cứu Chính sách Đối ngoại (FPRI) có trụ sở tại Mỹ, ước tính Rubikon có khoảng 5.000 nhân sự và sở hữu nguồn lực tài chính khổng lồ.
"Rubikon không hẳn là một đơn vị. Đó là trung tâm đảm nhận tất cả dự án liên quan đến hệ thống không người lái, trong đó có nghiên cứu và phát triển, phân tích, xây dựng chiến thuật, kỹ thuật và quy trình tác chiến. Binh sĩ Ukraine nói rằng trình độ phi công drone Nga được cải thiện đáng kể sau khi trải qua đợt huấn luyện của Rubikon", ông nói.
Quyết định thành lập Rubikon cũng được đánh giá là đổi mới đáng chú ý của quân đội Nga, vốn bị phương Tây chỉ trích là có hệ thống chỉ huy cồng kềnh và phức tạp. "Rubikon không hoạt động theo cơ chế điều hành kiểu cũ, mà liên tục sáng tạo, phản ứng nhanh và chủ động hơn. Điều này trái ngược phong cách thường thấy của quân đội Nga", Lee nói.
Quân đội Ukraine từ lâu đã phải dựa vào ưu thế drone để bù đắp thiếu hụt về quân số và trang bị so với Nga. Giới phân tích phương Tây đánh giá rằng sự xuất hiện của Rubikon dẫn tới động thái đảo ngược đáng sợ đối với Ukraine trên chiến trường, phá vỡ lợi thế chiến thuật lớn nhất mà họ từng nắm giữ.
"Rubikon là vấn đề chính của chúng tôi. Bộ binh Nga không thể xâm nhập Pokrovsk nếu thiếu những phi công drone giỏi như vậy. Các phi công drone từng rất an toàn, nhưng vị trí đó giờ đây lại cực kỳ nguy hiểm", Artem Kariakin, binh sĩ Ukraine triển khai gần thành trì Pokrovsk ở tỉnh Donetsk, cho biết.
Cục diện chiến sự tại mặt trận Pokrovsk - Mirnograd tính đến ngày 14/11. Đồ họa: ISW
Thay vì tập kích bộ binh đơn lẻ, Rubikon tập trung vào săn tìm phi công drone và phong tỏa các tuyến hậu cần, thậm chí còn tấn công các loại drone và khí tài cơ giới ở hậu phương của Ukraine. "Thay thế drone thì dễ, còn người điều khiển thì khó hơn rất nhiều", Dmytro nói.
Khi chuỗi hậu cần bị cắt đứt và hoạt động tác chiến gặp hạn chế, các phi công drone Ukraine phải chuyển sang nỗ lực làm chậm bước tiến của lực lượng Nga, không còn khả năng chủ động truy tìm và tiến công đối phương.
Trong những cuộc truy lùng, trinh sát Rubikon thường tìm kiếm phi công drone Ukraine ẩn náu trong tầng hầm hoặc hàng cây. Họ có thể triển khai drone tự sát để trực tiếp tấn công, hoặc chuyển tọa độ cho không quân và các đơn vị tên lửa đạn đạo.
Theo Dmytro, lực lượng của Rubikon cũng thường xuyên tập kích ăng-ten trên tòa nhà cao tầng hoặc điểm cao, do binh sĩ Ukraine thường bố trí thiết bị ở những khu vực như vậy để mở rộng tầm điều khiển drone.
"Đây là cuộc đấu mèo vờn chuột", Tom Withington, chuyên gia về tác chiến điện tử tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Hoàng gia Anh (RUSI), nhận định.
Zoommer, binh sĩ thuộc đơn vị drone Ukraine gần Pokrovsk, khẳng định Rubikon có thể chiến đấu không ngừng nghỉ nhờ vào nguồn lực và nhân sự dồi dào.
"Họ có rất nhiều thành viên, cho phép duy trì chiến đấu 24/7. Các đội tác chiến của Rubikon thường làm việc theo ca 5 tiếng, sau đó được nghỉ ngơi. Chúng tôi không có người để đổi ca, mọi thứ khó khăn hơn nhiều. Trước khi Rubikon đến, hoạt động tác chiến của chúng tôi tại Pokrovsk giống như kỳ nghỉ", Zoommer thừa nhận.
Quân nhân Nga chuẩn bị cho drone trên mặt trận Pokrovsk ngày 25/10. Ảnh: BQP Nga
Bob Tollast, chuyên gia tại RUSI, cho biết drone và máy bay không người lái (UAV) thường mang lại lợi thế quyết định cho bên phòng thủ, do chúng giúp tình hình chiến trường trở nên rõ ràng hơn. Các đơn vị Ukraine từng chiếm lợi thế trong lĩnh vực này khi Nga chưa sở hữu công nghệ và thiết bị tương tự.
"Nga đã nỗ lực rất nhiều để rút ra bài học từ thực tế chiến trường. Quân đội Ukraine giờ đây phải đối phó với Rubikon, đơn vị sở hữu chiến lược tổ chức chặt chẽ, kế hoạch tác chiến rõ ràng và tập trung", Tollast nói.
Lữ đoàn của Dmytro đã thành lập đơn vị riêng để tập kích phi công drone Nga, song đại diện đơn vị từ chối cung cấp thêm chi tiết. Các phi công drone Ukraine còn áp dụng những biện pháp phòng ngừa như thay đổi lịch trình, vị trí triển khai thiết bị và lắp đặt máy thu phát tín hiệu, cũng như ngụy trang và che chắn kỹ lưỡng hơn.
"Các quy tắc mới rất đơn giản. Giữ im lặng, giấu vị trí và không di chuyển nếu không thật sự cần thiết. Thật điên rồ nếu nghĩ đến chuyện đi dạo khi có 20 phút rảnh rỗi và muốn tốt cho sức khỏe. Tốt nhất là nên ngồi trong chiến hào và lướt mạng xã hội", Dmytro nói.
Nguyễn Tiến (Theo AFP, AP, FT)