Trong khuôn khổ Ngày hội Trí tuệ nhân tạo Việt Nam (AI4VN) do báo VnExpress tổ chức, phiên thảo luận với chủ đề "Gen AI và nền giáo dục tương lai" tập trung vào hai trọng tâm: nhu cầu cấp thiết xây dựng đội ngũ nhân lực AI tinh hoa và cách thức ứng dụng trí tuệ nhân tạo sinh (GenAI) có đạo đức trong hệ thống giáo dục.
PGS.TS Mike Perkins, Chủ nhiệm Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển, Đại học Anh Quốc Việt Nam (BUV). Ảnh: Giang Huy
Mở đầu phiên thảo luận, PGS.TS Mike Perkins, Đại học Anh Quốc Việt Nam (BUV) đưa ra góc nhìn về ứng dụng GenAI trong giáo dục. Ông nhấn mạnh các biện pháp cấm đoán và sử dụng công cụ phát hiện văn bản AI không đạt hiệu quả mong muốn. Các hệ thống phát hiện chỉ đạt độ chính xác dưới 40%, gây bất công cho sinh viên và xói mòn niềm tin giữa người học và giảng viên.
Để giải quyết vấn đề này, nhóm của ông Perkins đã phát triển thang đo đánh giá AI (AIAS) gồm năm cấp độ:
Cấp 1: Không AI (No AI), áp dụng cho các bài kiểm tra đòi hỏi kiến thức và kỹ năng cốt lõi trong môi trường được kiểm soát hoàn toàn.
Cấp 2: AI hỗ trợ lập kế hoạch (AI Planning), sinh viên được phép sử dụng AI cho các hoạt động tiền nhiệm vụ như tìm kiếm ý tưởng, nghiên cứu ban đầu và xây dựng dàn ý. Trọng tâm là khả năng sinh viên phát triển và hoàn thiện các ý tưởng đó độc lập.
Cấp 3: AI Cộng tác (AI Collaboration), AI có thể được dùng để hỗ trợ các phần của nhiệm vụ như soạn thảo, nhận phản hồi và chỉnh sửa. Ở cấp độ này, sinh viên phải thể hiện được sự đánh giá phản biện, chỉnh sửa và giữ được "tiếng nói" riêng trong sản phẩm cuối cùng.
Cấp 4: AI Toàn diện (Full AI), sinh viên được phép sử dụng AI rộng rãi để hoàn thành các mục tiêu bài tập, gồm cả việc tạo ra các sản phẩm đa phương tiện. Trọng tâm chuyển từ kỹ năng viết truyền thống sang khả năng điều khiển AI để đạt được kết quả mong muốn.
Cấp 5: AI Khám phá (AI Exploration), đây là cấp độ cao nhất, nơi AI được sử dụng sáng tạo để giải quyết các vấn đề phức tạp, tạo ra những hiểu biết mới hoặc các giải pháp đột phá. Sinh viên và giảng viên có thể đồng thiết kế các bài tập để khám phá những ứng dụng độc đáo của AI.
AIAS đã được dịch sang hơn 30 ngôn ngữ, áp dụng tại hơn 350 cơ sở giáo dục và nhận đề cử giải thưởng giáo dục quốc tế.
Theo ông Perkins, thay vì tìm cách ngăn chặn AI, giáo dục cần chủ động tích hợp công nghệ, đồng thời giữ vững liêm chính học thuật. "Thang đo AIAS có thể là một lộ trình phù hợp để các trường tại Việt Nam tái thiết kế chương trình đánh giá, giúp sinh viên làm quen với công cụ gắn liền với môi trường làm việc trong tương lai", vị chuyên gia nói.
Nếu bài trình bày của ông Perkins đưa ra góc nhìn ứng dụng AI trong giáo dục, thì PGS.TS Nguyễn Phi Lê, Viện nghiên cứu và Ứng dụng Trí tuệ nhân tạo (AI4LIFE), Đại học Bách khoa Hà Nội tập trung vào khía cạnh nhân lực.
Bà Lê cho biết thị trường AI toàn cầu đang phát triển nhanh chóng với sự tăng đầu tư và nghiên cứu. Khảo sát tại Mỹ và Anh với hơn 550 lãnh đạo doanh nghiệp cho thấy kỹ năng AI nằm trong nhóm 5 kỹ năng quan trọng nhất. Tại Việt Nam, khảo sát với 300 sinh viên đại học lớn cũng phản ánh xu hướng tương tự.
PGS.TS Nguyễn Phi Lê tham luận tại workshop. Ảnh: Giang Huy
Theo bà Lê, việc tiếp cận AI có thể phân thành bốn cấp độ: sử dụng các công cụ AI có sẵn; sử dụng các mô hình AI, API được cung cấp sẵn; sử dụng mô hình có sẵn và tự huấn luyện, tinh chỉnh; tự nghiên cứu, thiết kế các mô hình AI mới.
"Việt Nam cần nhân lực ở cả bốn cấp độ này để đột phá công nghệ", bà Lê khẳng định.
Các mô hình AI hiện chưa đủ ổn định cho nhiều ứng dụng quan trọng. Bà Nguyễn Phi Lê cho rằng đội ngũ nghiên cứu tinh hoa sẽ giúp phát triển công nghệ lõi, khắc phục hạn chế hiện tại. Đại học Bách khoa Hà Nội đang áp dụng mô hình đào tạo theo cấu trúc kim tự tháp, kết hợp đào tạo - nghiên cứu - chuyển giao công nghệ.
Cụ thể, về đào tạo, chương trình được thiết kế theo các lớp kiến thức từ nền tảng đến chuyên sâu. Quá trình tuyển chọn nghiêm ngặt với GPA cao, phỏng vấn và đào tạo ban đầu ba tháng. Sau đó là đào tạo chuyên sâu từ 6 đến 12 tháng, rồi tham gia dự án nghiên cứu kéo dài 2-3 năm.
Hai diễn giả tham gia thảo luận sâu về ứng dụng GenAI trong giáo dục. Ảnh: Giang Huy
Đến phần hỏi đáp với khán giả, một phụ huynh đến từ Hà Nội đặt câu hỏi về việc sử dụng GenAI cho học sinh nhỏ tuổi. Qua đó, hai diễn giả bộc lộ hai quan điểm trái ngược nhau.
PGS.TS Nguyễn Phi Lê đưa ra lập trường thận trọng, cho rằng học sinh cấp 2 trở xuống không nên dùng GenAI. Bà lo ngại các em thiếu kiến thức nền để nhận biết thông tin sai lệch từ AI (ảo giác), dẫn đến việc học sai và làm thui chột khả năng tư duy. Bà đề xuất phụ huynh nên chủ động giải thích tác hại và sử dụng phần mềm chặn như một giải pháp tạm thời.
Ngược lại, PGS.TS Mike Perkins không đồng tình với việc cấm đoán, coi đó là một cuộc rượt đuổi công nghệ không hồi kết. Ông nhấn mạnh vào việc đào tạo, trang bị "kiến thức AI" từ sớm để học sinh hiểu và sử dụng công cụ một cách có trách nhiệm, đồng thời chỉ ra xu hướng phát triển các phiên bản AI an toàn hơn dành riêng cho giáo dục.
Kết thúc phiên thảo luận, các chuyên gia đều thống nhất, AI tạo ra cơ hội lớn, nhưng cũng đặt ra thách thức chưa từng có cho giáo dục. Giải pháp nằm ở việc kết hợp đào tạo nhân lực tinh hoa với những phương pháp đánh giá thích ứng, từ đó chuẩn bị cho Việt Nam một thế hệ mới vừa có kỹ năng công nghệ, vừa giữ vững tính liêm chính và khả năng sáng tạo.
Workshop là sự kiện khởi động Ngày hội Trí tuệ nhân tạo Việt Nam (AI4VN 2025), tổ chức tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia, Hà Nội. Diễn ra từ 8h ngày 26/9, ba phiên hội thảo (AI Workshop) nối tiếp với các diễn giả danh tiếng và chuyên gia trí tuệ nhân tạo đến từ các đơn vị nghiên cứu, doanh nghiệp, trường đại học, cùng trao đổi kinh nghiệm, tìm kiếm giải pháp và tối đa hóa lợi ích của các công nghệ AI.
AI4VN là sự kiện thường niên do Bộ Khoa học và Công nghệ là cơ quan chỉ đạo, Báo VnExpress tổ chức. Đây là năm thứ 8 sự kiện được triển khai nhằm giúp cộng đồng và doanh nghiệp hiểu rõ hơn về việc ứng dụng AI trong đời sống, đóng vai trò cầu nối giữa các Bộ, ban, ngành và doanh nghiệp trong việc trao đổi về chính sách, giải pháp hỗ trợ phát triển AI tại Việt Nam.
