Trong ba năm qua, các lãnh đạo Liên minh châu Âu (EU) đã đối mặt nhiều khó khăn khi tìm cách xử lý số tài sản khoảng 300 tỷ euro (khoảng 320 tỷ USD) bị đóng băng của Nga.
Ngay sau khi Nga phát động cuộc chiến ở Ukraine hồi tháng 2/2022, EU cùng các đối tác phương Tây đã phong tỏa số tiền mà Ngân hàng Trung ương Nga đầu tư vào châu Âu, Mỹ và Nhật Bản. Khoảng 2/3 số tiền được giữ tại Euroclear, trung tâm lưu ký chứng khoán có trụ sở ở Bỉ.
Vấn đề nằm ở việc họ muốn sử dụng số tiền này cho Ukraine nhưng không tịch thu chúng, bởi động thái này có thể gây ra nhiều rủi ro chính trị và tài chính. Họ cũng muốn tránh đặt lên vai Kiev một khoản nợ khổng lồ phải hoàn trả.
Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen (trái) và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại Copenhagen, Đan Mạch ngày 2/10. Ảnh: AP
Các cuộc tranh luận về cách xử lý số tài sản đóng băng của Nga đã tăng nhiệt gần đây, nhưng giới chức châu Âu luôn ngần ngại với phương án tịch thu số tiền. Cho đến nay, châu Âu mới chỉ trích tiền lãi kiếm được từ tài sản của Nga để giúp Ukraine, một quyết định cũng đã mất nhiều tháng tranh luận.
Tuy nhiên, khi Nga tăng cường tập kích Ukraine, sự hỗ trợ của Mỹ cho Ukraine suy giảm và chính châu Âu cũng đối mặt những mối đe dọa an ninh, tính toán của EU đã thay đổi.Tại hội nghị thượng đỉnh ngày 1/10, các lãnh đạo EU đã đồng ý tiếp tục thảo luận về kế hoạch sử dụng tài sản Nga để giúp Ukraine mà không khiến Kiev phải trả nợ.
Theo ý tưởng mới, Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) sẽ giao số tài sản dự trữ của Nga cho EU, ước tính khoảng 180 tỷ euro. EU sẽ cấp số tiền này dưới dạng "khoản vay bồi thường" cho Ukraine và Kiev chỉ hoàn trả số tiền này khi Moskva đã bồi thường tổn thất chiến sự.
Câu hỏi đặt ra là ai sẽ trả lại tiền cho Euroclear để giúp họ cân đối sổ sách? Câu trả lời là không có ai.
Theo quy định, Euroclear phải đảm bảo tài sản mà trung tâm có cân bằng với số nợ phải trả. Trong trường hợp này, nợ phải trả là chính là số tài sản đang giữ theo hợp đồng với Nga. Hiện tại họ không thể trả lại tiền cho Nga do lệnh cấm vận từ EU. Để dùng khoản tiền này, EU biến nó thành khoản vay giữa họ và Euroclear theo "hợp đồng nợ đặc biệt với lãi suất 0%".
Kế hoạch sử dụng tài sản đóng băng của Nga để hỗ trợ Ukraine. Đồ họa: WSJ
Hợp đồng này giống như giấy ghi nợ từ EU và khối cam kết sẽ bồi hoàn cho Euroclear khi cần. Đổi lại, EU nhận đảm bảo từ các nước thành viên để cấp quỹ nếu khối cần thanh toán khoản nợ. Theo đó, Euroclear có tài sản là giấy nợ của EU để cân bằng khoản nợ với Nga. Khi nào Nga chưa trả tiền bồi thường cho Ukraine và lệnh trừng phạt của EU vẫn còn hiệu lực, Euroclear không cần phải hoàn trả số tài sản này.
Khi có thêm các nước ký vào giấy ghi nợ, rủi ro cho các bên sẽ giảm. Việc tham gia không phải yêu cầu bắt buộc, nên Hungary và Slovakia, hai thành viên thân thiện với Nga, sẽ không thể phủ quyết kế hoạch.
Ý tưởng đã nhận được ủng hộ từ các cường quốc trong khối như Đức và Pháp. Tuy nhiên, Bỉ vẫn bày tỏ lo ngại và muốn có cam kết về bảo vệ lợi ích tài chính của họ.
Thủ tướng Đan Mạch Mette Frederiksen cho biết khối rất coi trọng việc hỗ trợ tài chính cho Ukraine. "Tôi nghĩ ý tưởng của ủy ban thực sự là một con đường tốt", bà nói.
"Thông điệp rất rõ ràng. Nga phải hiểu rằng các đối tác của Ukraine, gồm cả đối tác châu Âu, có quyết tâm và phương tiện để tiếp tục hỗ trợ Kiev cho đến khi giành được nền hòa bình lâu dài và công bằng", Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa nhận xét.
Các lãnh đạo EU nhóm họp tại Copenhagen, Đan Mạch ngày 1/10. Ảnh: AP
Ông Costa cho biết cuộc thảo luận về kế hoạch mới của EU sẽ tiếp tục tại cuộc họp của Hội đồng châu Âu vào ngày 23-24/10. Thủ tướng Đức Friedrich Merz kỳ vọng các lãnh đạo khối có thể đạt đồng thuận trong kỳ họp tới để thúc đẩy soạn thảo một kế hoạch cụ thể và đảm bảo tính pháp lý.
"Hiện tại nó chưa được tất cả ủng hộ. Chúng tôi vẫn còn nhiều việc phải làm nên hiện không thể đặt ra thời hạn cho việc này. Chúng tôi đang cố gắng làm mọi thứ nhanh nhất có thể", Đại diện cấp cao về chính sách đối ngoại của EU Kaja Kallas nói.
Bình luận về ý tưởng của EU, Nga cho rằng kế hoạch nói trên "điên rồ" và "ảo tưởng". "Theo nguyên tắc ăn miếng trả miếng, bất kỳ cuộc tấn công nào của EU vào tài sản của chúng tôi sẽ phải đối mặt với phản ứng rất gay gắt. Họ cũng biết điều này", phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova nói. "Nga có đủ công cụ và năng lực để đưa ra phản ứng chính trị và kinh tế phù hợp".
Nhu cầu ngân sách và quân sự của Ukraine trong năm 2026-2027 ước tính vào khoảng 130 tỷ euro (153 tỷ USD). EU đã viện trợ khoảng 174 tỷ euro cho Kiev kể từ khi xung đột bùng phát. Kế hoạch mới, nếu được thông qua, sẽ là khoản vay "đảm bảo khả năng phòng thủ của Ukraine trong vài năm", theo ông Merz.
Thủ tướng Đức cho rằng đã đến lúc "áp dụng đòn bẩy hiệu quả để phá vỡ trò chơi câu giờ của Nga và đưa họ đến bàn đàm phán".
Thanh Tâm (Theo WSJ, Politico, Reuters)