Làng du lịch cộng đồng Quỳnh Sơn, xã Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn được Tổ chức Du lịch Liên Hợp Quốc (UN Tourism) công nhận là "Làng Du lịch tốt nhất 2025" hồi tháng 10.
Mô hình này được đánh giá cao nhờ gắn kết phát triển du lịch nông thôn bền vững với bảo tồn văn hóa, thiên nhiên và nâng cao đời sống người dân địa phương.
Thời gian lý tưởng để tới Quỳnh Sơn là từ tháng 7 đến tháng 10, khi thung lũng vào mùa lúa chín vàng. Vào các thời điểm khác, khu vực này có không khí trong lành và cảnh quan yên tĩnh.
Làng Quỳnh Sơn nằm ở trung tâm thung lũng Bắc Sơn, thuộc khu di tích quốc gia đặc biệt khởi nghĩa Bắc Sơn và trong vùng công viên địa chất toàn cầu UNESCO.
Làng cách trung tâm Hà Nội khoảng 170 km, cách trung tâm Lạng Sơn 85 km. Từ Hà Nội, phương tiện di chuyển phù hợp nhất là ôtô, thời gian khoảng 3,5 đến 4 tiếng theo cao tốc CT01 sau đó vào ĐT243 hoặc theo cao tốc CT07 và QL1B. Đường đi thuận lợi, cảnh quan hai bên đường đẹp.
Hiện ở làng Quỳnh Sơn có khoảng 10 hộ gia đình làm homestay. Các homestay đều giữ nếp nhà sàn truyền thống. Du khách sẽ được sống cùng người dân địa phương, tham gia các hoạt động nuôi trồng, nấu nướng.
Các khu lưu trú đạt tiêu chuẩn cơ bản như nhà Dương Công Chích, Dương Công Trọng, Dương Công Cồ, Dương Đình Hanh. Du khách có thể ở phòng cộng đồng hoặc phòng riêng với giá dao động 100.000-200.000 đồng một đêm. Một số homestay có thể đặt được trên Agoda và Booking.com.
Quỳnh Sơn nổi tiếng với cảnh thiên nhiên đẹp, đậm bản sắc văn hoá, đặc biệt là văn hóa Tày được bảo tồn và phát huy trong đời sống hằng ngày. Làng phát triển theo hướng du lịch cộng đồng. Một số điểm tham quan và trải nghiệm nổi bật gồm:
Điểm đến lịch sử
Bắc Sơn từng là căn cứ địa kháng chiến (căn cứ địa Bắc Sơn - Võ Nhai), nơi nổ ra cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn chống Nhật và Pháp của lực lượng Việt Minh những năm 1940. Vùng đất Bắc Sơn còn là nơi phát hiện ra nhiều di chỉ khảo cổ về người tiền sử, với nền văn minh của người Việt cổ, mang tên văn hóa Bắc Sơn. Du khách cũng có thể thăm Bảo tàng Bắc Sơn để hiểu sâu hơn về lịch sử.
Nhà sàn truyền thống
Nhà sàn mái ngói âm dương. Ảnh: Nam Nguyễn
Làng Quỳnh Sơn có khoảng 400 ngôi nhà sàn truyền thống, trong đó nhiều nhà hàng trăm năm tuổi, trải qua 3-4 thế hệ, hơn 90% dân cư có cùng họ Dương.
Điều đặc biệt là toàn bộ nhà sàn quay mặt về hướng nam, lưng tựa núi đá, lợp mái ngói âm dương, mỗi nhà có 3-5 gian. Bà con người Tày quan niệm, nhà quay về hướng nam sẽ giúp gia đình có nhiều sinh khí, may mắn và ấm no. Còn ngói âm dương giúp ngôi nhà mát mẻ vào mùa hè, ấm áp vào mùa đông.
Du khách có thể đi bộ hoặc đạp xe quanh làng, qua những cánh đồng lúa, ngắm cảnh núi non hùng vĩ, tận hưởng không khí trong lành.
Leo núi Nà Lay
Núi Nà Lay là "nóc nhà" của xã Bắc Sơn, với độ cao hơn 600 m. Đây là điểm đến lý tưởng để ngắm bình minh và săn mây. Để lên tới đỉnh, du khách phải vượt qua 1.200 bậc thang đá, leo những đoạn đường gập ghềnh. Từ đỉnh núi, du khách chiêm ngưỡng bức tranh thiên nhiên hoang sơ, hùng vĩ và ngắm toàn cảnh làng Quỳnh Sơn.
Làng làm ngói
Cách làng Quỳnh Sơn chỉ ít phút di chuyển, du khách ghé thăm làng nghề sản xuất ngói âm dương - loại ngói mà bà con sử dụng để lợp mái nhà sàn nhiều đời nay. Tại đây, du khách được tìm hiểu 8 bước tạo ra những viên ngói, từ chọn đất, lọc sạch tới ủ, nhào, tạo hình, nung lò củi. Ngói được phơi tự nhiên rồi đưa vào lò nung liên tục hơn 20 ngày. Mỗi viên mang triết lý âm - dương của người Tày: một viên úp, một viên ngửa - biểu tượng của sự hòa hợp trời đất.
Hang Keng Tao
Hang Keng Tao có chiều dài 300 m, vòm cao hàng chục mét. Đây là hang động hỗn hợp gồm hang khô và nước, với hệ thống nhũ đá tự nhiên. Càng đi sâu vào bên trong, lòng hang càng mở rộng khiến không khí mát mẻ, nhiệt độ chỉ khoảng 18 đến 20 độ C. Dưới nền hang là dòng nước ngầm. Hang Keng Tao đã được trang bị hệ thống ánh sáng, biển báo và cầu đi bộ để đảm bảo an toàn cho du khách.
Lễ hội mùa vàng
Vào tháng 11 hằng năm, lễ hội mùa vàng được tổ chức với nhiều hoạt động như thi gặt lúa, giã gạo, và gói bánh chưng đen. Các đội thi gặt lúa bằng liềm, đập lúa bằng loỏng và bó rơm tại ruộng, các thành viên đều mặc trang phục dân tộc. Ban tổ chức dựa vào các tiêu chí nhiều thóc, thóc sạch không lẫn rơm và bó rơm đẹp để tính điểm. Đội có số điểm cao nhất sẽ giành được chiến thắng.
Cầu Rá Riềng
Bên dòng suối chảy quanh những cánh đồng của xã Quỳnh Sơn là di tích cầu Rá Riềng. Trước những năm 1940 đây là chiếc cầu gỗ bắc ngang qua suối, phía trên cầu có lợp mái tranh. Khi chuẩn bị cho cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn, vào một đêm tháng 9/1940 dân quân du kích Bắc Sơn đã tập kích đoàn xe chở vũ khí, lương thực của thực dân Pháp đi qua, phóng hỏa đốt cầu, thu được nhiều vũ khí, góp phần giành thắng lợi cho cuộc tập kích đánh đồn Mỏ Nhài ngày 27/9/1940, chiến thắng mở đầu của phong trào Khởi nghĩa Bắc Sơn.
Thưởng thức văn hóa Tày truyền thống
Vào buổi tối du khách tham gia đốt lửa trại, thưởng thức những điệu hát Then truyền thống của dân tộc Tày, nghe gảy đàn tính...
Ngoài ra, du khách còn có thể tham gia các hoạt động như thăm đình Quỳnh Sơn, chèo SUP trên sông hay trải nghiệm dù lượn để ngắm nhìn thung lũng từ trên cao.
Ẩm thực của người Tày ở Quỳnh Sơn khá hấp dẫn với bánh chưng đen, lợn/vịt quay, khâu nhục, lạp xưởng, bánh ngải, xôi cẩm, quýt vàng Bắc Sơn, rượu ngô men lá...
Bánh chưng đen
Gạo nếp cái hoa vàng ngâm trong nước tro đặc biệt để tạo màu đen và mùi hương cho bánh chưng, nhân có thêm thảo quả. Bánh chưng đen có vị thơm, dẻo, ăn không nóng bụng. Bánh được người dân ăn nhiều nhất vào dịp Tết. Ngoài bánh chưng đen luộc, du khách có thể thưởng thức bánh nướng trên bếp than.
Xôi cẩm
Một trong những món ăn dân dã và nổi tiếng của vùng núi Bắc Sơn là món xôi cẩm. Đây là món ăn thông dụng và dễ làm, không thể thiếu vắng bên mâm cỗ ngày lễ, Tết. Xôi cẩm được làm từ loại gạo nếp ngon nhất vụ, ngâm nước lá cẩm sau đó vớt lên để ráo rồi cho vào chõ đồ. Xôi cẩm ăn với thịt gà luộc hay muối lạc rang.
Thịt nướng ống lam
Món ăn làm từ thịt vai hoặc thịt ba chỉ tươi, được tẩm ướp với các loại gia vị như gừng núi, muối, bột ngọt, hạt tiêu sau đó nhồi vào ống tre rồi đem nướng. Thịt sau khi đã nướng chín có mùi thơm đặc trưng của gừng, mỗi miếng thịt đều chín mềm, nước thịt được giữ lại nên thịt có vị ngọt, hơi cay nhẹ.
Lạp sườn
Món ăn đặc trưng nhờ vị thơm của gừng núi đá Bắc Sơn, gia vị giúp món ăn có thể bảo quản được lâu và màu sắc đẹp hơn, phù hợp với thời tiết mùa đông. Có nhiều cách khác nhau để chế biến món món lạp sườn như: rán, nướng, chao hay xào lá tỏi tươi.
Quýt
Cuối năm, trong mâm cơm ở làng thường có quýt tráng miệng. Loại quýt này được trồng trong các khe núi, vỏ mỏng, màu vàng. Khi bóc, vỏ quýt có mùi hương đặc trưng. Quýt không quá ngọt, chua nhẹ, thanh mát. Du khách sẽ được tự tay hái quả khi vào các vườn quýt của người dân.
Du khách nên kết hợp chuyến đi Quỳnh Sơn với Hữu Lũng, Đồng Lâm, những địa điểm nổi tiếng ở Lạng Sơn, thời gian 3 ngày 2 đêm. Còn nếu chỉ đến Quỳnh Sơn, chuyến đi 2 ngày là phù hợp. Du khách có thể đi xe máy, ôtô riêng, xe limousine hoặc xe khách.
Ngày 1: Di chuyển Hà Nội - Quỳnh Sơn, đi bộ hiking ở bản, thăm bảo tàng Bắc Sơn. Các món ăn tiêu biểu: khâu nhục, vịt quay, gà đồi kho gừng, cá suối nướng, bánh chưng cẩm, bánh ngải.
Ngày 2: Thăm núi Nà Lay, ăn sáng với bánh cuốn đặc trưng, di chuyển đến Hữu Lũng, khoảng cách chừng 40 km.
Ngày 3: Chơi tại Hữu Lũng và thảo nguyên Đồng Lâm, đi bè hoặc chơi trên thảo nguyên (tùy thời điểm). Về Hà Nội buổi chiều tối.
Làng Quỳnh Sơn hiện chưa có các khu nghỉ dưỡng hay khách sạn cao cấp. Làng tập trung vào trải nghiệm văn hóa và bảo tồn thiên nhiên nên các tiện nghi ở mức bình dân.
Thời gian lên đỉnh Nà Lay dao động từ 30 phút đến 1 tiếng, tùy thể trạng của mỗi người. Du khách ít vận động nên chuẩn bị giầy và đồ dùng đầy đủ, cẩn thận khi di chuyển vào trời mưa vì đường trơn trượt.
Tâm Anh
